TARAFLARIN İFA YERİ ANLAŞMASI YAPARAK HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU'NUN YETKİ SÖZLEŞMESİNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİNİ DOLANMALARI

Year 2023, Volume: 27 Issue: 1, 37 - 68, 31.01.2023

Osman Duran

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1202508

Abstract

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m. 17 ile yetki sözleşmesi yapabilecek kişileri sınırlamıştır. Buna göre sadece tacirler ve kamu tüzel kişileri aralarında yetki sözleşmesi yapabileceklerdir. Bu hükmün getirilme amacı, daha güçlü olan tacir ve kamu tüzel kişisinin, zayıf olan tüketicileri mahkemenin yetkisini tayin bağlamında iradesini dayatmasının (empoze etmesinin) önüne geçmektir. Alman medeni usul hukukunda da yetki sözleşmesini yapabilmeye yetkili kişiler tacirler ve kamu hukuku tüzel kişileri ile sınırlandırılmaktadır (Medeni Usul Kanunu; deutsche Zivilprozessordnung; dZPO m. 38/1).
Yetki sözleşmeleri çoğunlukla uygulamada asıl sözleşmenin bir unsuru, şartı olarak düzenlenmektedir. Usul kanunlarında sözleşmeden kaynaklanan uyuşmazlıklara ilişkin olarak özel bir kesin olmayan yetki düzenlenesi daha mevcuttur. Bu düzenlemeye göre taraflar, ifa yerini kararlaştırarak yetkili mahkemeyi de tayin etmiş olurlar. Sözleşmenin bir tarafı tacir veya kamu tüzel diğer tarafı tüketici ya da her iki tarafı da tüketici olan durumlarda, aslında yetki sözleşmesi yapılabilmesi mümkün değil iken, taraflar ifa yerini diledikleri gibi (ya da bir taraf empoze ederek) kararlaştırdıklarında dolaylı olarak yetkili mahkemeyi de kararlaştırmış olurlar. Dolayısıyla yetki sözleşmesinin sınırlayıcı hükmünü dolanmış, kanuna karşı hile durumu yaratmış olurlar.
Alman kanun koyucu yetki sözleşmesini yapabilecek kişileri sınırlarken, aynı zamanda ifa yerini belirleyerek yetkili mahkemeyi belirleyebilecek kişileri de sınırlamıştır. Ancak HMK'da bu yönde hüküm eksiktir.

Keywords

yetki sözleşmesi, ifa yerinin belirlenmesi, ifa yeri mahkemesinin yetkisi, kanuna karşı hile, genel işlem şartları, contract of authority, determine the place of performance, authority of the place of performance court, situation of fraud against the law, general terms and conditions

THE PARTIES CIRCUMVENT THE PROVISIONS OF THE CIVIL PROCEDURE LAW REGARDING THE CONTRACT OF AUTHORITY BY MAKING A PLACE OF PERFORMANCE AGREEMENT

Abstract

Article 17 of the Code of Civil Procedure has limited the parties who can make a contract of authority. Only merchants and public law legal entity will be able to conclude a contract of authority between them for prevent the stronger merchant and public legal entity from imposing its will on weak consumers in the context of determining the court's authority. In German civil procedure law regulated same situation (German Civil Procedure Code article 38/1).
Authorization agreements are mostly regulated as element or condition of the main contract in practice. There is another special provision of vague authority regarding the disputes arising from the contract. The parties determine the place of performance and authorised court. One party of the contract is a merchant or a public legal entity and other party is a consumer, or both parties are consumers, while it isn’t possible to conclude an authorization contract, they also indirectly decide for authorised court. Therefore, they circumvent the restrictive provision of the authorization agreement and create a situation of fraud against the law.
While the German legislator limits the persons who can make the contract of authorization. However, there is no provision in this regard in the CCP.

Keywords

contract of authority, determine the place of performance, authority of the place of performance court, situation of fraud against the law, general terms and conditions

References

• Akkan M, "Mahkemeler", Hakan Pekcanıtez/ Muhammet Özekes/ Mine Akkan/ Hülya Taş-Korkmaz (Ed.), Medeni Usul Hukuku, Cilt 1, 15. Bası, On İki Levha, 2017.
• Alangoya Y, "Medeni Usûlün Amacı ve Sosyal Karakteri Açısından Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı'nın Bazı Hükümlerinin Değerlendirilmesi", Medeni Usûl ve İcra-İflas Hukukçuları Toplantısı, 5 (Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı Değerlendirmesi), 2006, s. 33-54.
• Alangoya Y/ Yıldırım M K/ Deren-Yıldırım N, Medeni Usul Hukuku Esasları, 8. Baskı, Beta, 2011.
• Ansay S Ş, Hukuk Yargılama Usulleri, 6. Baskı, Ankara Üniversitesi, 1957.
• Arens P/ Lüke W, Zivilprozessrecht, 10. Auflage, C.H.Beck, 2011.
• Arslan R/ Yılmaz E/ Taşpınar-Ayvaz S/ Hanağası E, Medenî Usul Hukuku, 7. Baskı, Yetkin, 2021.
• Aşık İ, "Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘na Göre Yetki Sözleşmesi", Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 24 (97), 2011, s. 11-48.
• Atalı M/ Ermenek İ/ Erdoğan E, Medenî Usûl Hukuku, 4. Baskı, Yetkin, 2021.
• Atamer Y, Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlandırılması Sorunu Çerçevesinde Genel İşlem Şartlarının Denetlenmesi, 2. Bası, Beta, 2001.
• Aybay A, "Borcun İfa Yeri ve Yetkili Mahkeme", İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 26 (1-4), 1961, s. 218-225.
• Baumfalk W/ Gierl W, Zivilprozess, 11. Auflage, Nomos, 2013.
• Bendtsen R, "ZPO § 29 Besonderer Gerichtsstand des Erfüllungsorts", Ingo Saenger (Ed.), Zivilprozessordnung, 9. Auflage, Nomos, 2021.
• Berkin N N, Medeni Usul Hukuku Esasları, Hamle, 1969.
• Bilge N/ Önen E, Medeni Yargılama Hukuku Dersleri, 3. Baskı, Sevinç, 1978.
• Bilgeç H, "Yetki Sözleşmesinin Ticaret Hukuku Perspektifinden Değerlendirilmesi (Yetki Sözleşmesi Açısından Tacir Gibi Sorumlu Olanların Durumu ve Tacirlerin Hangi İşlemleri İçin Yetki Sözleşmesi Akdedebileceği)", Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 25 (3), 2021, s. 39-68.
• Bolayır N, "Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘na Göre Yetki Sözleşmeleri", İstanbul Barosu Dergisi, 85 (5), 2011, s. 131-147. (Hukuk Muhakemeleri).
• Bolayır N, Medenî Usûl Hukukunda Yetki Sözleşmeleri, Beta, 2009. (Yetki Sözleşmeleri).
• Börü L, "Bonoya Dayalı Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu İle Takipte Yetki", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 65 (1), 2016, s. 137-182.
• Budak A C, "Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na Göre Yetki Sözleşmesi", Medenî Usûl ve İcra – İflas Hukuku Dergisi, 8 (21), 2012, s. 1-25.
• Budak A C/ Karaaslan V, Medenî Usul Hukuku, 3. Baskı, Adalet, 2019.
• Erbek-Odabaşı Ö, "Borç İlişkisinden Doğan Yan Yükümlerin Edim Yükümleriyle Karşılaştırılması", İzmir Barosu Dergisi, 85 (3), 2020, s. 61-155.
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 24. Baskı, Yetkin, 2019.
• Erişir E, "Yetki Şartlarının Genel İşlem Koşulu Denetimi", Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16 (Özel Sayı Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan), 2014, s. 1141-1213.
• Ermenek İ, "Yargı Kararları Işığında Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri ve Bu Alanda Ortaya Çıkan Sorunlara İlişkin Çözüm Önerileri", Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17 (1-2), 2013, s. 563-630.
• Ersöz O, "Genel İşlem Koşullarının Kişi Bakımından Uygulama Alanı ve Tacirler Hakkında Uygulanması", İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3 (1), 2017, s. 69-104.
• Girgin Ö A, "Genel İşlem Koşullarının Denetlenmesinin Sözleşme Özgürlüğüne Etkisi", Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5 (1), 2019, s. 135-155.
• Gözler K, Hukuka Giriş, 18. Baskı, Ekin, 2021.
• Gültüter M C, Medeni Yargılama Hukukunda Yetki Sözleşmeleri, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Heinrich C, "ZPO § 29 Besonderer Gerichtsstand des Erfüllungsorts", Hans Joachim Musielak/ Wolfgang Voit (Ed.), Zivilprozessordnung mit Gerichtsverfassungsgesetz Kommentar, 19. Auflage, Franz Vohlen, 2022.
• Kalpsüz T, Ticari Satışlarda İfa Mahalli, Ajans-Türk, 1960.
• Karslı A, Medeni Muhakeme Hukuku, 3. Baskı, Alternatif, 2012.
• Koç E, Usulî İşlemlerde İrade Sakatlıkları, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Kuru B, Hukuk Muhakemeleri Usulü, Cilt I, 6. Baskı, Demir, 2001.
• Oğuzman K/ Öz T, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt I, 11. Bası, Vedat, 2013.
• Önen E, Medeni Yargılama Hukuku, Sevinç, 1979.
• Özekes M, Temel Hukuk Bilgisi, 11. Bası, On İki Levha, 2021.
• Patzina R, "ZPO § 29 Besonderer Gerichtsstand des Erfüllungsorts", Wolfgang Krüger/ Thomas Rauscher (Ed.), Münchener Kommentar zur Zivilprozessordnung mit Gerichtsverfassungsgesetz und Nebengesetzen, 6. Auflage, C.H.Beck, 2020.
• Postacıoğlu İ E, Medeni Usul Hukuku Dersleri, 6. Bası, Sulhi Garan, 1975.
• Postacıoğlu İ E, Altay, Sümer, Medeni Usul Hukuku Dersleri, 7. Baskı, Vedat, 2015.
• Roth H, "ZPO § 29 Besonderer Gerichtsstand des Erfüllungsorts", Rehinhard Bork/ Herbert Roth (Ed.), Stein/Jonas Kommentar zur Zivilprozessordnung, Band 1, 23. Auflage, Mohr Siebeck, 2014.
• Smid S/ Hartmann S, "ZPO § 29 Besonderer Gerichtsstand des Erfüllungsorts", Bernhard Wieczorek/ Rolf A. Schütze (Ed.), Zivilprozessordnung und Nebengesetze Großkommentar, Cilt 1 Kısım 2, 4. Auflage, Walter de Gruyter, 2015. Schultzky H, "ZPO § 29 Besonderer Gerichtsstand des Erfüllungsorts", Richard Zöller (Ed.), ZPO Zivilprozessordnung, 34. Auflage, Ottoschimidt, 2022.
• Sirmen L, "Genel İşlem Şartları Kavramı", İzmir Barosu Dergisi, 80 (3), 2015, s. 207-225.
• Tanrıver S, "Hukuk Muhakemeleri Kanunu Bağlamında Akdedilen Yetki Sözleşmeleri Üzerine Bazı Düşünceler", Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16 (Özel Sayı Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan), 2014, s. 459-468. (Yetki Sözleşmeleri).
• Tanrıver S, Medeni Usul Hukuku, Cilt I, 4. Baskı, Yetkin, 2021. (Medeni Usul).
• Taşpınar S, Medeni Yargılama Hukukunda İspat Sözleşmeleri, Yetkin, 2001.
• Toussaint G, "ZPO § 29 Besonderer Gerichtsstand des Erfüllungsorts", Vorwerk W/ Wolf C (Ed.), Beck'scher Online-Kommentar ZPO, 46. Edition, C.H.Beck, 2022.
• Tüzemen Atik E, "Kambiyo Senetlerinde Yetki Kaydı ve Bu Kaydın Tacir veya Kamu Tüzel Kişisi Olmayan Avalist ve Cirantalara Etkisi", Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 25 (2), 2021, s. 3-48.
• Umar B, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, Yetkin, 2011. (Şerhi)
• Umar B, "Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı'na Katkı", Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 19 (67), 2006, s. 121-162. (Tasarısı'na Katkı)
• Üstündağ S, Medeni Yargılama Hukuku, Cilt I-II, 7. Baskı, Nesil, 2000. (Medeni Yargılama)
• Üstündağ S, "Medeni Usul Hukukunda Salahiyet Anlaşmaları", İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 27 (1-4), 1961, s. 310-339. (Salahiyet Anlaşmaları)
• Wern S, "ZPO § 29 Besonderer Gerichtsstand des Erfüllungsorts", Hanns Prütting/ Markus Gehrlein (Ed.), ZPO Zivilprozessordnung Kommentar, 14. Auflage, Luchterhand, 2022.
• Yüce A A, Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulu Kararlarının Geçersizliği, 4. Bası, Seçkin, 2022.
• Yüce M B, "Edimi Belirleme Yetkisinin Mevcut Genel İşlem Koşulları Teorisi ve 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Açısından Değerlendirilmesi", Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 8 (Özel Sayı), 2013, s. 3191-3237.
• Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu (1/574).
• Medeni Usul Kanununu Değiştiren Kanun Tasarısı (Entwurf eines Gesetzes zur Änderung der Zivilprozeßordnung), Drucksache 7/268.