Sigara Bağımlılığı Sağlığa Etkileri ve Sigara Bıraktırmada Kullanılan Transteoretik Model

Year 2019, Volume: 2 Issue: 3, 11 - 25, 01.01.2019

Erdal Akdeniz

Abstract

Sigara içerisinde nikotin bulunmasından dolayı bağımlılığa neden olan bir maddedir. Sigara içimi genellikle genç yaşta başlar ve alışkanlık şeklinde devam eder. Ergenlik çağında başlayan ve uzun süredir sigara içicisi olan kişilerin yarısı sigaradan ölmektedir. Sigara başta kardiyovasküler ve solunum sistemini olumsuz etkilemekte, immun sistemi zayıflatmakta, diyabet, depresyon gibi rahatsızlıklara yakalanma riskini artırmaktadır. Sigara için risk gruplarını adölesanlar, gebeler ve yetişkinler oluşturmaktadır. Sigara bırakmada birçok yöntem kullanılmakta olup Transteoretik model bunlardan biridir. Transteoretik Model TTM , bilinçli bir davranış değişim modeli olup, davranış değişiminin bir süreç olduğunu ve bireyin içinde bulunduğu değişim aşamasına uygun olarak yapılan girişimlerin değişimi kolaylaştırdığını, aksi halde davranış değişimine karşı direnç geliştirildiğini savunur.Modelin temel amacı, herhangi bir tıbbi destek almadan, değişim aşamalarını uygulayarak bağımlılığı engellemektir. Transteoretik model sigara bıraktırmada değişim aşamalarına göre uygulandığında etkisi kanıtlanmış bir modeldir. Sağlık profesyonellerinin bir üyesi olan ve toplum sağlığını korumada önemli görevler üstlenen hemşireler, sigara bıraktırma da etkin rol oynayarak davranış değişimine katkı sağlayabilirler

Keywords

Sigara, bağımlılık, transteoretik model

The Effects to Health of Smokıng Addıctıon and Transtheoretıcal Model Used ın Quıt Smokıng

Abstract

It is a substance that causes addiction due to the presence of nicotine in cigarettes. Smoking usually starts at a young age and continues as a habit. Half of people who start in adolescence and have a long-time smoker die from smoking. Smoking affects the cardiovascular and respiratory system adversely, weakens the immune system, increases the risk of diseases such as diabetes, depression. The risk groups for smoking are adolescents, pregnant women and adults. Many methods are used in smoking cessation and the Transteoretic model is one of them. The Transteoretic Model TTM is a model of behavioral change and argues that the behavior change is a process and that the interventions carried out in accordance with the change phase of the individual facilitate change, otherwise resistance to behavior change is developed. The main aim of the model is to prevent addiction by applying the stages of change without any medical support. Transteoretic model is a proven model when applied according to change stages in smoking cessation. Nurses who are a member of health professionals and who play an important role in the protection of public health can contribute to behavior change by playing an effective role in smoking cessation

Keywords

Cigarette, addiction, transtheoretical model

References

• Akkuş D, Karaca A, Şener DK, Ankaralı H, 2017. Lise Öğrencileri Arasında Sigara, Alkol Kullanım Sıklığı Ve Etkileyen Faktörler.
• Aktaş S, 2006. Gebelik boyunca sigara içiminin perinatal dönemde anne ve bebek sağlığı üzerine etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Akvardarlar Y, Arıkan Z, Berkman K, Dilbaz N, Oral G, Uluğ B, Uzbay İ, Aknür Annette S, Bilici M, Tamar Gürol D, 2011. Madde Bağımlılığı Tanı ve Tedavi Klavuzu El Kitabı. TC Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara: Pozitif Matbaa.
• Al Husain A, Bruce IN, 2010. Risk factors for coronary heart disease in connective tissue diseases. Therapeutic advances in musculoskeletal disease, 2, 3, 145-53.
• Amos A, Mackay J, 2004. Tobacco and Women. In: Tobacco Sicence, Policy and Public Health. Eds: Boyle N, Gray J, Henningfield J, Seffrin W, Zatonski. New York: Oxford University Press, p. 329-51.
• Anthony D, 2011. The State of the World's Children 2011: Adolescence-an Age of Opportunity, New York, UNICEF, p.
• Ashford J, Van Lier PA, Timmermans M, Cuijpers P, Koot HM, 2008. Prenatal smoking and internalizing and externalizing problems in children studied from childhood to late adolescence. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 47, 7, 779-87.
• Atak H, 2011. Yetişkinliğe Geçiş Yıllarında Sigara İçme Davranışının Psikososyal Belirleyicileri ve Sigara İçmenin Yaşam Doyumu ve Öznel İyi Oluşla İlişkisi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 14, 1, 29-43.
• Aveyard P, Lawrence T, Cheng K, Griffin C, Croghan E, Johnson CJBjohp, 2006. A randomized controlled trial of smoking cessation for pregnant women to test the effect of a transtheoretical model‐based intervention on movement in stage and interaction with baseline stage. 11, 2, 263-78.
• Ayçiçek A, 2014. Eskişehir ilinde hastaneye başvuran adolesan ve anne-babalarının sigara kullanma alışkanlıkları. Cocuk Sagligi ve Hastaliklari Dergisi, 57, 4.
• Başar E, 2000. Pasif sigara içiminin kardiyak etkileri. Türk Kardiyoloji Derneği Arşivi, 28, 4, 239-44.
• Behnke M, Smith VC, Abuse CoS, 2013. Prenatal substance abuse: short-and long-term effects on the exposed fetus. Pediatrics, 131, 3, e1009-e24.
• Bilir N, 2008. Sigara ve kanser. Sağlık Bakanlığı Ankara: Klasmat Matbaacılık.
• Bilir N, Telatar G. (2005). Tütün Kontrolünde Sağlık Profesyonellerinin Rolü. Ankara, Tütünsüz Yaşam Derneği.
• Bredie SJ, Fouwels AJ, Wollersheim H, Schippers GM, 2011. Effectiveness of Nurse Based Motivational Interviewing for smoking cessation in high risk cardiovascular outpatients: a randomized trial. European Journal of Cardiovascular Nursing, 10, 3, 174-9.
• Budak R, 2010. Kronik obstürüktif akciğer hastalığı görülme sıklığına aktif ve pasif sigara içiciliğinin etkisi, Uzmanlık Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Centers for Disease Control and Prevention Erişim tarihi 31.03.2018. Erişim adresi, https://www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/fact_sheets/health_effects/tobacco_related_mortality/index.htm.
• CDC, Tobacco Use Among Middle and High School Students- United States, 2011–2014, 2014. Erişim tarihi 31.03.2018. Erişim adresi, https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm6414a3.htm
• CDC, 2010a. How tobacco smoke causes disease: the biology and behavioral basis for smoking-attributable disease: a report of the surgeon general.
• CDC, 2010b. A Report of the Surgeon General; how tobacco smoke causes disease: what it means to you. U.S. Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health.
• Connors GJ, DiClemente CC, Velasquez MM, Donovan DM, 2013. Substance abuse treatment and the stages of change: Selecting and planning interventions, Guilford Press, p.
• Çapan N, 2011. Astım ve Sigara İçimi. Solunum Hastalıkları, 22, 2, 73-5.
• Çınar N, Topal S, Altınkaynak S, 2015. Gebelikte sigara kullanımı ve pasif içiciliğin fetüs ve yenidoğan sağlığı üzerine etkileri. Journal of Human Rhythm, 1, 2.
• Doğan DG, Ulukol B, 2010. Ergenlerin sigara içmesini etkileyen faktörler ve sigara karşıtı iki eğitim modelinin etkinliği. Turgut Özal Tıp Merkezi Dergisi, 17, 3.
• Dönder A, Balahoroğlu R, Dülger H, Sekeroğlu MR, 2014. Sigara ve Böbrek Fonksiyonları. Eur J Basic Med Sci, 4, 1, 16- 21.
• Durualp E, Bektaş G, Ergin D, Karaca E, Topçu E, 2011. Annelerin Sigara Kullanımı ile Yenidoğanın Doğum Kilosu, Boyu ve Baș Çevresi Arasındaki İlișkinin İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 64, 03, 119-26.
• Dünya Sağlık Örgütü Dünya Sigarasız Günü, 2005. Erişim tarihi 01.04.2018. Erişim adresi, http://www.who.int/tobacco/communications/events/wntd/2005/awards/en/index4.html
• Efe ŞY, 2009. Aile İçi Şiddete Uğrayan Kadınlara Yönelik Hemşirelik Hizmetlerinde “Değişim Modelinin” Kullanılması. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 2, 3, 130-5.
• Efraimsson EÖ, Fossum B, Ehrenberg A, Larsson K, Klang B, 2012. Use of motivational interviewing in smoking cessation at nurse‐led chronic obstructive pulmonary disease clinics. Journal of advanced nursing, 68, 4, 767-82
• Elliott L, Crombie I, Irvine L, Cantrell J, Taylor J, 2004. The effectiveness of public health nursing: the problems and solutions in carrying out a review of systematic reviews. Journal of advanced nursing, 45, 2, 117-25.
• Erol S, Erdoğan S, 2007. Sağlık Davranışlarını Geliştirmek ve Değiştirmek için Transteoretik Modelin Kullanılması. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences, 10, 2.
• Fernandes M, Yang X, Li JY, Cheikh Ismail L, 2015. Smoking during pregnancy and vision difficulties in children: a systematic review. Acta ophthalmologica, 93, 3, 213-23.
• Fidancı İ, Arslan İ, Fidancı İ, Taci DY, İşcan G, Kıbrıslı E, Özenç S, Tekin O, 2016. Fiziksel Aktivite ve Sigara Kullanımının Duygu Durumu ve Anksiyete ile İlişkisi. Ankara Medical Journal, 16, 1.
• Fowles J, Shusterman D, 2004. Cigarette Science: Addiction By Desing. In: Tobacco Sicence, Policy and Public Health. Eds: Boyle N, Gray J, Henningfield J, Seffrin W, Zatonski. New York: Oxford University Pres, p. 176.
• Froelicher ES, Kozuki Y, 2002. Theoretical applications of smoking cessation interventions to individuals with medical conditions: women's initiative for nonsmoking (WINS)—Part III. International Journal of Nursing Studies, 39, 1, 1- 15.
• General US, 1990. The health benefits of smoking cessation. Washington: Department of Health and Human Services.
• Grimley DM, Prochaska GE, Prochaska JO, 1997. Condom use adoption and continuation: A transtheoretical approach. Health Education Research, 12, 1, 61-75.
• Gümüş A, 2015. Üniversite Öğrencilerinde Sigara ve Alkol Kullanımı: Depresif belirtiler ve Umutsuzluk Yönünden Bir Değerlendirme. Bağımlılık Derg, 16, 1, 9-17.
• Health UDo, Services H, 2014. The health consequences of smoking—50 years of progress: a report of the Surgeon General.
• Atlanta, GA: US Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health, 17.
• Jamal A, Phillips E, Gentzke AS, Homa DM, Babb SD, King BA, Neff LJ, 2018. Current Cigarette Smoking Among Adults—United States, 2016. Morbidity and Mortality Weekly Report, 67, 2, 53.
• Kahyaoğlu S, Özel Ş, Üstün YE, Erdöl C, 2018. Gebelik Ve Sigara Bırakma. Jinekoloji-Obstetrik ve Neonatoloji Tıp Dergisi, 15, 1.
• Kamışlı AGS, Karatay AGG, Terzioğlu F, Kublay G, 2008. Sigara ve Ruh Sağlığı, Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayını, Klasmat Matbaacılık, p.
• Karlıkaya C, Öztuna F, Solak ZA, Özkan M, Örsel O, 2006. Tütün kontrolü. Toraks dergisi, 7, 1, 51-64.
• Kostova D, Andes L, Erguder T, Yurekli A, Keskinkilic B, Polat S, Culha G, Kilinc EA, Tasti E, Ersahin Y, Ozmen M, San R, Ozcebe H, Bilir N, Asma S, 2014. Cigarette prices and smoking prevalence after a tobacco tax increase--Turkey, 2008 and 2012. MMWR. Morbidity and mortality weekly report, 63, 21, 457-61.
• Kurupınar A, 2014. Ortaöğretim öğrencilerinde görülen madde bağımlılığı alışkanlığı ve yaygınlığı: Bartın ili örneği. Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 1, 65-84.
• Küresel Yetişkin Tütün Araştırması Türkiye, 2012. Erişim tarihi 31.03.2018. Erişim adresi, http://www.halksagligiens.hacettepe.edu.tr/KYTA_TR.pdf
• Latimer K, Wilson P, Kemp J, Thompson L, Sim F, Gillberg C, Puckering C, Minnis H, 2012. Disruptive behaviour disorders: a systematic review of environmental antenatal and early years risk factors. Child: care, health and development, 38, 5, 611-28.
• Marakoğlu K, Sezer RE, 2003. Sivas’ ta gebelikte sigara kullanımı. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 25, 4, 157-64.
• Mathers CD, Loncar D, 2006. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030. PLoS medicine, 3, 11, e442.
• Mathre ML, 2004. Alcohol tobacco and other drug problems in the community. In: Community and Public Health Nursing. Eds: Stanhope M, Lancester J, sixth. st. Louis: Mosby Elsevier, p. 848-74.
• Meghea CI, Rus IA, Chereches RM, Costin N, Caracostea G, Brinzaniuc A, 2014. Maternal smoking during pregnancy and birth outcomes in a sample of Romanian women. Central European journal of public health, 22, 3, 153.
• Miller R, Heather N, 1998. Treating addictive behaviors. New York: Plenum Press, 2, 25-38.
• Mujika A, Forbes A, Canga N, de Irala J, Serrano I, Gascó P, Edwards M, 2014. Motivational interviewing as a smoking cessation strategy with nurses: An exploratory randomised controlled trial. International journal of nursing studies, 51, 8, 1074-82.
• Oberg M, Jaakkola MS, Woodward A, Peruga A, Prüss-Ustün A, 2011. Worldwide from exposure to second-hand smoke: aretrospective analysis of data from 192 countries. The Lancet, 377, 9760, 8-14.
• Okutan O, Çalışkan T, 2011. Sigara ile İlişkili İnterstisyel Akciğer Hastalıkları. Solunum Dergisi, 13, 3, 131-9.
• Ögel K, 2010. Alkol ve madde kullanım bozuklukları: tanı, tedavi ve önleme. İstanbul: Yeniden Yayınları, 7-9.
• Öztoprak SD, Günay T, 2013. Saglik acisindan toplumsal cinsiyet ve tutun kontrolu. Turkish Journal of Public Health, 11, 3, 197.
• Pekcan H, 2012. Adolesan (Delikanlı) Sağlığı. In: Halk Sağlığı Temel Bilgiler. Eds: Güler Ç, Akın L. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, p. 486-535.
• Prochaska J, 1992. In search of how people change: application to addictive behaviors. Am Psychol, 47, 112-4.
• Prochaska JO, DiClemente CC, Velicer WF, Rossi JS, 1993. Standardized, individualized, interactive, and personalized selfhelp programs for smoking cessation. Health Psychology, 12, 5, 399.
• Prochaska JO, Velicer WF, 1997. The transtheoretical model of health behavior change. American journal of health promotion, 12, 1, 38-48.
• Prochaska JO, 2008. Decision making in the transtheoretical model of behavior change. Medical decision making, 28, 6, 845- 9.
• Redding CA, Rossi JS, Rossi SR, Velicer WF, Prochaska JO, 2000. Health behavior models. International Electronic Journal of Health Education, 180-93.
• Rice VH, Stead LF, 2008. Nursing interventions for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev, 1. Selekoğlu Y, 2016. Ortaokul öğrencilerinin kontrol odağı ile problem çözme becerilerinin sigaraya yönelik algılarına etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Semiz O, Sözeri C, Cevahir R, Şahin S, Kılıçoğlu S, 2006. Sakarya’da bir sağlık kuruluşuna başvuran gebelerin sigara içme durumlarıyla ilgili bazı özellikler. Sted, 15, 8, 149-52.
• Simkin DR, 2002. Adolescent substance use disorders and comorbidity. Pediatric Clinics of North America, 49, 2, 463-77.
• Taş F, Seviğ EÜ, Güngörmüş Z, 2016. Sigara Bağımlılığında Davranış Değişimi için Transteoretik Model ile Motivasyonel Görüşme Tekniğinin Kullanılması. Psikiyatride Guncel Yaklasimlar-Current Approaches in Psychiatry, 8, 4, 380- 92.
• Terzioğlu F, Yücel AGÇ, Karatay AGG, 2008. Sigara ve İnfertilite. Klasmat Matbaacılık, Sağlık Bakanlığı Yayın No: 731, Şubat 2008, Ankara.
• Topal İO, Göncü EK, Duman H, Köklü N, 2014. Madde bağımlılığının dermatolojik ipuçları. Okmeydanı Tıp Dergisi, 30, 124-8.
• Townsend M, 2015. Substance-Related Disorders. Essentials of Psychiatric Mental Health Nursing. Concepts of Care in Evidence-Baced Practice.Fifth Edition, p. 267-271.
• Toyran M, 2005. Gebelikte sigara içiminin çocuk sağlığı üzerindeki etkileri. Klinik Pediatri, 4, 1, 17-23.
• Tuncer DD, 2008. Sigaranın ağız ve diş sağlığı üzerine etkileri, Ankara, Klasmat Matbaacılık, p.
• Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Havanı Koru Dumansız Hava Sahası. Erişim tarihi 01.04.2018. Erişim adresi, http://www.havanikoru.org.tr/
• Türkiye Tütünle Mücadele Süreci. Erişim tarihi 01.04.2018. Erişim adresi, http://havanikoru.org.tr/surec
• WHO, 2000. Air quality guidelines for Europe.
• WHO, Global status report on noncommunicable diseases, 2014. Erişim tarihi 28.05.2018. Erişim adresi, http://www.who.int/nmh/publications/ncd-status-report-2014/en/.
• Wold B, Holstein BE, Griesbach D, Currie C, 2000. Control of Adolescent Smoking. National policies on restriction of smoking at school in eight European countries
• Xiao JJ, Newman BM, Prochaska JM, Leon B, Bassett RL, Johnson JL, 2004. Applying the transtheoretical model of change to consumer debt behavior.
• Yengil E, 2014. Tıp fakültesi öğrencilerinin sigara içme durumu ve sigara ile ilgili tutumları. Konuralp Tıp Dergisi, 2014, 3, 1-7.
• Yürekli A, Önder Z, Elibol H, Erk N, Çabuk A, Fisunoğlu M, Erk S, Chaloupka F, 2010. Türkiye’de Tütün Ekonomisi ve Tütün Ürünlerinin Vergilendirilmesi. Paris: Uluslararası Tüberküloz ve Akciğer Hastalıkları ile Mücadele Derneği. Zerin M, Karakılçık AZ, Cebeci B, İriadam M, 2010. Üniversite öğrencilerinde kısa ve uzun süre sigara içiminin bazı solunum parametreleri üzerine etkisi. Gaziantep Med J, 16, 3, 9-12.
• Zhang L, Curhan GC, Hu FB, Rimm EB, Forman JP, 2011. Association between passive and active smoking and incident type 2 diabetes in women. Diabetes care, 34, 4, 892-7.