Employment Status of Students Graduating from Special Education Vocational Schools

Year 2025, Volume: 25 Issue: 3, 1549 - 1566, 15.09.2025

Hilmi Ünal , Yahya Çıkılı

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2025..-1558422

Abstract

The aim of this study was to determine the employment and work status of students who graduated from special education vocational schools. The participants of the study consisted of 15 volunteers with mild intellectual disability who graduated from a special education vocational school in Konya. In order to determine the views of these individuals regarding their work status, the descriptive survey model, one of the qualitative research methods, was used to collect data. The research data were collected through semi-structured interviews. A semi-structured interview form was created by the researcher for use in the interview. The interview form consists of two sections, including the demographic characteristics of the participants and the interview questions. The interviews were conducted by informing the participants that they could participate in the study voluntarily and that the study would be recorded. One of the interviews was conducted by phone and the others were conducted face-to-face, and all were audio-recorded. The views of the participants obtained as a result of the interviews were analyzed using the descriptive analysis method. According to the results of the study, it was seen that the majority of the participants were women, that they got a job through someone else without looking for a job, and that they were satisfied with their jobs and wages. However, it was revealed that the jobs the participants worked in were not related to the fields they graduated from. Again, it is seen that the majority of them work in the service sector and have been working for one or two years. Almost half of the participants stated that the jobs they work are related to the skills learned at school, while the remaining half stated that they are not related to the skills learned at school. All of the participants stated that the people around them have positive opinions about their work.

Keywords

Individuals with Intellectual Disability , Work , Employment , Vocation , Vocational Training

Özel Eğitim Meslek Okullarından Mezun Zihin Yetersizliği Olan Öğrencilerin İstihdam Durumları

Abstract

Bu araştırmada özel eğitim meslek okullarından mezun olan öğrencilerin iş ve istihdam durumlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın katılımcıları Konya’daki bir özel eğitim meslek okulundan mezun olmuş 15 gönüllü hafif düzeyde zihin yetersizliği olan bireyden oluşmaktadır. Bu bireylerin iş durumlarıyla ilgili görüşlerinin belirlenmesi amacıyla veri toplamak için nitel araştırma yöntemlerinden betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırma verileri yarı-yapılandırılmış görüşmeler yoluyla toplanmıştır. Görüşmede kullanmak amacıyla araştırmacı tarafından yarı yapılandırılmış görüşme formu oluşturulmuştur. Görüşme formu katılımcıların demografik özelliklerinin olduğu ve görüşme sorularının yer aldığı iki bölümden oluşmaktadır. Katılımcılara, çalışmaya gönüllü olarak katılabilecekleri ve çalışmanın kayıt altına alınacağı belirtilerek görüşmeler yapılmıştır. Görüşmelerin bir tanesi telefonla diğerleri yüz yüze yapılarak tamamının ses kaydı alınmıştır. Görüşmeler sonucunda elde edilen katılımcı görüşleri betimsel analiz yöntemi ile çözümlenmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre katılımcıların çoğunluğunun kadın olduğu, iş aramadan bir başkası aracılığıyla işe girdikleri, işlerinden ve ücretlerinden memnun oldukları görülmüştür. Ancak katılımcıların çalıştıkları işlerin mezun oldukları alanlarla ilgili olmadığı ortaya çıkmıştır. Yine çoğunluğunun hizmet sektöründe çalıştıkları ve çalışılan süre bakımından ağırlıklı olarak bir ya da iki yıldır çalıştıkları görülmektedir. Katılımcıların yarıya yakını çalıştıkları işlerin okuldaki öğrenilen becerilerle ilgisinin olduğunu belirtirken kalan yarısı okuldaki öğrenilen becerilerle ilgisinin olmadığını belirtmişlerdir. Katılımcıların tamamı çalışmalarıyla ilgili olarak çevresindeki kişilerin olumlu görüş bildirdiklerini ifade etmişlerdir.

Keywords

Zihin Yetersizliği Olan Bireyler , İş , İstihdam , Meslek , Mesleki Eğitim

References

• Artar, T.M. (2018). Çalışma arkadaşlarının zihin yetersizliği olan bireylerin çalışma yaşamına ilişkin görüş ve önerileri. [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Baran, N. (2003). İşverenlerin zihin engelli bireylerin istihdamına ilişkin görüş ve önerileri. [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Baran, N., ve Cavkaytar, A. (2007). İşverenlerin Zihin Engelli bireylerin istihdamlarına ilişkin görüş ve önerileri. İlköğretim Online, 6(2), 213-225.
• Balta, M. (2018). Zihinsel engelli bireylere orta öğretim düzeyinde verilen mesleki eğitimde yaşanan sorunlar. [Yüksek lisans tezi, Sabahattin Zaim Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Başar, H. (2000). Eğitim denetçisi. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖZİDA). (2010). Komisyon raporları ve genel kurul görüşmeleri. https://ekutuphane.aile.gov.tr/media/f2thuiu5/4-%C3%B6z%C3%BCrl%C3%BCler-%C5%9Furas%C4%B1-istihdam-komisyon-raporlar%C4%B1.pdf
• Birleşmiş Milletler. (2008). Engellilerin haklarına ilişkin sözleşme. https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/08/03/EngellilerinHaklarinaIliskinSozlesme.pdf
• Büyükşehir Belediyeleri Özürlü Hizmet Birimleri Yönetmeliği (2006, 16 Ağustos). Resmî Gazete (Sayı: 26261).
• Cavkaytar, A. (1999). Zihinsel engellilere özbakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde bir aile eğitimi programının etkililiği. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi
• Celep, M. (2019). Özel eğitim meslek okulu öğretmenlerinin özel eğitimde mesleki eğitime ilişkin görüşlerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Demir, E. ve Göksoy, S. (2023). Öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin işletmelerde mesleki eğitimlerinde karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi (UEAD), 7(2), 31-48.
• Erten, Ş., ve Ataş, İ. C., (2019). Çalışma hayatında engelli bireyler: Türkiye’de engelli istihdamı ve engellilerin iş sağlığı ve güvenliği. Sağlık bilimleri alanında yeni ufuklar (pp.391-420). Gece Akademi.
• Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü (EYHGM). (2021). Engelli ve yaşlı istatistik bülteni. https://www.aile.gov.tr/media/88684/eyhgm_istatistik_bulteni_temmuz2021.pdf
• Güneş, N., ve Akçamete, G. (2014). Özel gereksinimi olan bireylerin mesleki istihdamı: Çorum ili örneği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 15(03), 1-17. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000211
• Gürsel, O., Ergenekon, Y. ve Batu, E. S. (2007). Gelişimsel geriliği olan bireylere okuldan işe geçiş becerilerinin kazandırılmasına ilişkin öğretmenlerin ve yöneticilerin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 61-84.
• Jahoda, A., Banks, P., Dagnan, D., Kemp, J., Kerr, W. and Williams, V. (2009). Starting a new job: The social and emotional experience of people with intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 22, 421-425.
• Karataş, K. (Ed.). (2001). Özürlülerin mesleki rehabilitasyonu ve istihdamı sorunu. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayını.
• Kanyılmaz Polat, E. (2020). Engelli bireylerin çalışma yaşamında karşılaştıkları sorunlara yönelik nitel bir araştırma: Çanakkale örneği. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(39), 869-897. https://doi.org/10.46928/iticusbe.758135
• Karasar, N. (2020). Bilimsel araştırma yöntemi kavramlar ilkeler teknikler. Nobel Akademik Yayıncılık. Khayatzadeh-Mahani, A., Wittevrongel, K., Nicholas, D.B. and Zwicker, J.D. (2020) Prioritizing barriers and solutions to improve employment for persons with developmental disabilities. Disability and Rehabilitation, 42(19), 2696–2706. Available from: https://doi.org/10.1080/09638288.2019.157035
• Koçak, E. (2006). Zihin engelliler iş okullarındaki öğretmenlerin mesleğe hazırlık etkinlikleri ve öğrencilerin mesleki yeterliklerine ilişkin görüşleri. [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Kurt, B. (2020). Zihinsel engelli bireylerin istihdam sorunu ve çözüm önerileri. [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. Ankara.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2013). Bütünleştirme kapsamında eğitim uygulamaları öğretmen kılavuz kitabı.
• Neuman, W. L. ve Robson, K. (2014). Basics of social research. Pearson Canada.
• Öz, C. S., ve Orhan, S. (2012). Özürlü istihdam yöntemlerinin uygulanabilirliği üzerine bir değerlendirme. Çalışma İlişkileri Dergisi, 3(2), 36-48.
• Özbey F., ve Cavkaytar A. (2020). Zihinsel yetersizliğe sahip öğrencilere “iş gücü piyasa analizi”ne dayalı meslekî becerilerin öğretim sürecinin betimlenmesi. Kalem Uluslararası Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 10(1), 111 - 141. Doi:10.23863/kalem.2020.151
• Özdemir, S. (2008). Türkiye’de hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireylere meslek edindirme ve istihdamlarına ilişkin politikaların değerlendirilmesine yönelik yönetici, işveren ve veli görüşleri. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Rasmussen, M. U., ve Yıkmış, A. (2020). Özel gereksinimli çocukların mesleki eğitim ve istihdamına yönelik annelerin görüşlerinin incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 8(1), 324-345. https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.8c.1s.14m
• Sönmez, M. ve Sazak, E. (2019). Zihin yetersizliği olan bireylerin iş yaşamına geçiş sürecine ilişkin öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin görüşlerinin incelenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(4), 1700-1723.
• Şener, B., ve Tanrısever, C. (2017). Lise düzeyinde turizm eğitimi alan hafif düzeyde zihin engelli öğrencilerin staj süreçlerine ilişkin işveren tutumları. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (64), 380-403.
• Şimşek, H., ve Yıldırım, A. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınevi. T.C Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASHB). (2011). İşgücü piyasasının özürlüler açısından analizi. Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2011) Özürlülerin sorun ve beklentileri araştırması 2010. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Ozurlulerin-Sorun-ve-Beklentileri-Arastirmasi-2010-6370
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASHB). 2021. Engelli ve yaşlı istatistik bülteni 2021 https://www.aile.gov.tr/media/96693/eyhgm_istatistik_bulteni_aralik_2021.pdf
• Uçar, A., S. (2016). Zihin yetersizliği olan bireylerin istihdam sürecinde yer alan paydaşların istihdam sürecine yönelik görüş ve önerileri [Yüksek lisans tezi. Anadolu Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• U.S. Bureau of Labor Statistics (BLS). (2024) Persons with a disability: labor force characteristics news release https://www.bls.gov/news.release/disabl.htm
• Yılmaz, Z. (2004). Çalışan özürlülerin iş yaşamında karşılaştıkları sorunlar ve bunları etkileyen etmenler. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.