Şeyh Ali Sebtî ve Palu Çevresinde Hâlidîliğin Yayılmasındaki Yeri

Yıl 2018, Sayı: 4, 145 - 175, 07.06.2018

Serdar Karabulut

Öz

XIX. yüzyılda Nakşibendîliğin Halidilik kolu birçok bölgede
etkin en önemli tasavvuf tarikatı haline gelmiştir. Şüphesiz bu yayılmada
Halidiligin kurucusu Mevlana Halidi Bağdadi Hazretleri'nin (ö.1826)  büyük rolü vardır. Mevlana Halidi Bağdadi
Hazretleri'nin (ö.1826) etkisiyle Halidilik, özellikle Kuzey Irak, Suriye, Doğu
ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde büyük kitleler üzerinde etkili olmuştur. Mevlana
Halidi Bağdadi'nin en önemli halifelerinden biri Şeyh Ali Sebiti Hazretleri
idi. Şeyh Ali Sebiti Hazretleri hocası Mevlana Halidi Bağdadi Hazretleri'nin
(ö.1826) vasiyeti gereği Palu Hükümeti'ne gelerek halkı, Nakşî-Halidi ekolünü
temsil eden tasavvuf yolunda irşat etmiştir. 
Şeyh Ali Sebiti Hazretleri(ö.1871) vefatına kadar özellikle Palu, Harput
(Elazığ), Bingöl İleri'nde büyük şahsiyetler yetiştirerek toplumu tasavvuf
yolunda derinden etkilemiştir. Onun yetiştirdiği şahsiyetlerin kurdukları
medreseler ve dergâhlar vasıtasıyla Halidilik özellikle Harput (Elazığ) ve
Bingöl İlleri'nde kalıcı bir zemine oturmuştur. Bu yönüyle de Şeyh Ali Sebiti Hazretleri
(ö.1871) Harput (Elazığ), Bingöl İlleri'ndeki Nakşî-Halidilik tarikatının ilk
öncüsü olarak da bilinmektedir. Bu makalede Şeyh Ali Sebiti Hazretleri'nin
temsilcisi olduğu Nakşî-Halidiligin Harput (Elazığ) ve Bingöl İlleri'nde
yayılmasının tarihi süreci hakkında bilgiler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nakşibendîlik, Halidilik, Şeyh Ali Sebiti, Tasavvuf

Sheikh "Ali Sabti" and The Spread of Hâlıdî Around Palu

Öz

       In XIX century,  Hâlidî branch of Naqshbandi became an
important active sect in many regions of Anatolia/ Islâmic geography. No doubt,
Mevlânâ Hâlid-i Bağhdâdî (death 1827), the founder of Hâlidî, had a great role
in this expansion with the effect of Mevlânâ Hâlidî Bağhdâdî, Hâlidî sect
became effective on large masses especially in North Iraq, Syria, Eastern and
Southeastern Anatolia regions. One of the most important khalifas of Mevlânâ
Hâlidî Bağhdâdî was Sheikh Ali Sebtî. Sheikh Ali Sebtî came to Palu Government in
line with his hodja Mevlânâ Hâlid-i Baghdâdî, and guided its people in the way
of sufism which symbolized Naqsh-Hâlidî sect. 
Until the death of Sheikh Ali Sebtî (d. 1871), he affected the society
deeply in the way of sufism by training great characters especially in Palu,
Harput (Elazığ) and Bingol provinces. Hâlidî sect gained its seat permanently
especially in Harput (Elazığ) and Bingol provinces with the help of madrasas
and dervish convents that were established by the people he trained. In this
aspect, Sheikh Ali Sebtî, is known as the pioneer of Naqsh-Hâlidî sect in
Harput (Elazığ) and Bingöl provinces. This journal gives the information about
the historical period of expansion of the Naqsh-Hâlidî sect which is
represented by Sheikh Ali Sebtî in Harput (Elazığ) and  Bingol provinces.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Naqshbandi cult, Hâlidî cult, Sheikh Ali Sebtî

Kaynakça

• Akdeniz, Hüseyin Abdullah. Melekan Şeyhleri, İtaki Kitabevleri, Malatya, 2009.
• Başbakanlık Osmanli Arşivi (BOA) , Sayı:165, No:12308, s.5
• Altınışık, Kezban, Nahşibend-i Atik Dergâhı ve Açıkbaş Mahmud Efendi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2006.
• Algar, Hamid, “Hâlid-el-Bağdadi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997, c. 4, s. 282-283
• Aras, İlhami, Adım Şeyh Said, İlke Yayıncılık, 4. Baskı, İstanbul, 2009.
• Aydoğmuş, Günerkan, Harput Kültüründe Din Âlimleri, Çağ Ofset Matbaacılık, Elazığ, 1998.
• Ayiş, Mehmet Şirin, Şeyh Ahmed Çapakçurî ve Mektupla İrşad Örneği, Bingöl Araştırmaları Dergisi, Ankara, sayı:1, 2016.
• __________, Bingöl ve Çevresinde Halidilik, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî ve Hâlidîliğin Bingöl ve Çevresi Üzerindeki Etkisi Sempozyumu, İstanbul, 2017.
• Bakıcı, Yusuf, Kültür ve Medeniyetler Şehri Palu, Elazığ, 2012.
• BRUİNESSEN, Van Martin, Ağa, Şeyh, Devlet, Banu Yalkut (Çev.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
• __________,Kürdistan Üzerine Yazılar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• Çani, Sebahattin, Ulema’una mine’l müderrisin fi’l karni’l aşriiyne, İstanbul, 2013.
• __________,Seyh Hasan'il Nakiyil Palevi Hayatehu ve Asarehu, İstanbul, 2014.
• Dağ, Gıyasettin, Ali Rıza Septioğlu, Doğay Yayıncılık, Elazığ, 2007.
• Demirtaş, Feyzullah, Mirdasi Hükümdarları ''Palu ve Eğil Hükümetleri''ve Çermik Beyliği, İstanbul, 2005.
• Erdem, Bünyami, Şeyh-ül Meyadini, Örnek Ofset Ltd. Şti., Elazığ, 2010.
• Ertekin M. Zahir, Basuyug Bedrettin, Ahmad, Hemin Omar, Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Palu Hâlidî Tekkesi ve Postnişinleri Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî ve Hâlidîliğin Bingöl ve Çevresi Üzerindeki Etkisi Sempozyumu, İstanbul, 2017.
• __________,Şeyh Mahmud-u Samini Hazretleri, Örnek Ofset ltd. Şti., Elazığ, 2010.
• Karabulut, Serdar, Şeyh Ali Sebiti el-Palevi, Altın Kalem Yayınları, İzmit, 2014.
• __________, Şeyh Alâeddin İbn-i Şeyh Pir Vakfiyeyi Tarihiyesi Üzerine Bir İnceleme, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul, c.V, sayı:9, 2017.
• __________, Zazalar Tarihi Kültürel ve Sosyal Yapı, Altın Kalem Yayınları, İzmit, 2013.
• Mumcu, Uğur, Kürt İslam Ayaklanması, Ankara, 2008.
• Oğuz, Muhammed İhsan, Tasavvuf Yolunda Mânevî Cihad, Oğuz Yayınları, İstanbul, 1998.
• Saylan, Nesrişah, Kur’ân’da Beddua, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ, 2016, c.26, s.125-135.
• Sebtioğlu, Hüsamettin, Palu ve Şeyh Ali-yi Sebti Hazretleri, Öz Tuğra Yay., Elazığ, 2004.
• Yapıcı, Süleyman, Palu Tarih-Kültür-İdari ve Sosyal Yapı, Anıl Matbaa ve Ciltevi Ankara, 2004.
• __________,Harput Âlim-Müellif ve Mutasavvıfları, c.I, Ankara, 2013.
• __________,Palu 1841 Nüfus ve Toplum Yapısı, Elazığ, 2016.
• Yıldırım, Arif “Harputlu Hacı Abdulhamid Efendi’nin Bağdatlı Şeyh Halid’in İrade-i Cüziyye Risalesine Yazdığı es-Simtu’l-Ebkari isimli şerhin özeti”, Dünü Bugünüyle Harput Sempozyumu, c. II/I, Elazığ, 1999.