Sabûhi Ahmed Dede and His Commentary of Masnavi Named İhtiyârât-i Sabûhi

Yıl 2019, Sayı: 6, 127 - 168, 25.06.2019

Müzekkir Kızılkaya

Öz

İn this article, The work named İhtiyarat-ı Sabuhi of Sabûhi Ahmed Dede,
one of the third Ahmed Dedeman sheikhs of the Mevleviite dervish lodges
and of the Mevlevihite Mevlevi dwelling is dealt with. Sabûhi Ahmed
Dede is a prominent figure from the seventeenth century Mevlevi sheikhs.
Sabuthi Ahmed Dede, who was understood to have received a good
education in his works, then joined Kasım Dede, a Bektashi sheikh, and
shortly after traveled to Konya after the death of Kasım Dede and there
he joıned to the First Bostan Celebi and Abu Bakr Chalabi. He
continued Mesnevi lessons in Konya. After thirteen years of service for
Ebu Bakr Chalabi, he was appointed by him to the sheikhdom of Damascus
Mevlevi Lodge in 1026/1617. After he had been czech in Damascus for more
than thirteen years,he was dismissed and then he was appointed as a
sheikh in the Yenikapi Mevlevihhane in Istanbul. During the period of
the sheikhs of Damascus of Damascus, the dervishan demanded the
annotation of the poets from Sabûhi Ahmed Dede which were difficult to
understand.İhtiyarat-ı Masnavî, which appeared as an artefact as a
result of the Mesnevî lessons taught by Sabûhi Ahmed Dede for many
years, is an important work in terms of demonstrating the Sufi
personality of Sabûhi Ahmed Dede and showing that he is a Sufi and
Kalenderî Sufi from the sources he fed.It is mentioned in some sources
that some copies of this work were burned in the fires of Istanbul
Yenikapı Mevlevihhane fire and the fith and sixth notes were lost. We
have tried to correct the copies we have identified in this article and
the wrong information about this issue. In this article, we will try to
introduce the Ihtıyarat-ı Masnavi to the world of science.

Anahtar Kelimeler

Sabûhi Ahmed Dede, Mevlevî, İhtiyârât-ı Sabûhi, Yenikapı Mevlevihane, Damascus Mevlevihane, Kalenderî, Melamî

Sabûhi Ahmed Dede’nin İhtiyârât-ı Sabûhi Adlı Mesnevi Şerhi

Öz

Bu makalede Yenikapı
Mevlevîhanesi üçüncü Ahmed dedesi, Sabûhi Ahmed Dede’nin günümüzde
kütüphanelerde yazma halinde bulunan eseri İhtiyârât-ı
Sabûhi ele alınmıştır. Sabûhi Ahmed Dede onyedinci yüzyıl mevlevî
şeyhlerinden önemli bir isimdir. Eserlerinden iyi bir eğitim aldığı anlaşılan Sabûhi
Ahmed Dede, ilk önce Bektâşî şeyhi olan Kasım Dede’ye intisap etmiş, intisabından
kısa bir sonra Kasım Dede vefat etmiştir. Kasım Dede’nin vefatından sonra
Konya’ya seyahat etmiş ve orada Birinci Bostan Çelebi ve Ebû Bekir Çelebi’ye
intisab etmiş, iradet getirmişlerdir. Konya’da iken âsitânede Mesnevî derslerine
devam etmiştir. On üç yıl Ebû Bekir Çelebi’nin bir hizmetinden bulunduktan
sonra, Ebû Bekir Çelebi tarafından 1026/1617 yılında Şam Mevlevihanesi
şeyhliğine tayin edilmiştir. On üç yıldan fazla Şam’da postnişin olduktan sonra
azledilmiştir. Akabinde İstanbul Yenikapı Mevlevîhanesi şeyhi olarak gönderilmiştir.
Şam Mevlevihanesi şeyhliği döneminde dervişân, Sabûhi Ahmed Dede’den Mesnevi’de geçen anlaşılması güç
beyitleri şerh etmesini istemişlerdir. Sabûhi Ahmed Dede’nin uzun yıllar
okuttuğu Mesnevî dersleri neticesi
telif eser olarak ortaya çıkan İhtiyârât-ı
Mesnevî,  Sabûhi Ahmed Dede’nin
tasavvufî kişiliğini yansıtması ve beslendiği kaynaklar itibariyle  melâmî ve kalenderî bir mevlevî sûfî  olduğunu göstermesi açısından önemli bir
eserdir. Eserin İstanbul Yenikapı Mevlevîhanesi yangınlarında bazı nüshalarının
yandığı ve beşinci, altıncı defterlerinin kayıp olduğu iddiaları kaynaklarda geçmektedir.
Biz bu makalemizde tespit ettiğimiz nüshaları ve bu konuyla ilgili hatalı
bilgileri tashih etmeye çalıştık. Bu makalemizde gayemiz İhtiyârât-ı Mesnevî’yi ilim dünyasına tanıtmaktır. 

Anahtar Kelimeler

Sabûhi Ahmed Dede, Mevlevî, İhtiyârât-ı Mesnevî, Yenikapı Mevlevîhanesi, Şam Mevlevihanesi, Kalenderî

Kaynakça

• Afifi Ebu’l-Alâ, Füsus’ül- Hikem Okumaları İçin Anahtar, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.Altıntaş Ramazan, Bütün Yönleriyle Cahiliyye, Konya, Ribat Yayınevi, 1996.Arefoğlu Gökhan, Hulvî’nin Gülşen-i Râz Lâhicî Şerhi Tercümesi ve Değerlendirilmesi, Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005.Arı Osman Sacid, Mehmed Vehbi Konevî’nin Hâfız Divânı Şerh’inde Tasavvufî Unsurlar, Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2016.A'şa Ebu BasYr Meymun b. Kays b. Cendel el-Bekri, , Divanü’l-A’şa’ el-Kebir, neşr. M. Muhammed Hüseyin, Mısır 1950.Ferîduddîn Attâr, Mantıku’t-tayr, trc. Abdülbâkî Gölpınarlı, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1990.Ateş Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.Ayyıldız Erol, “Ebu’l Atahiyye”, DİA, İstanbul 1994, c. X, s.294-295.Bey Hüseyin, Şerh-i Gülşen-i Râz, haz. Cengiz Gündoğdu, İstanbul: Ataç Yayınları, 2006.Beydâvî Nasırûddîn Ebu Said Muhammed, Muhtasar Beydavi Tefsiri, trc. Şadi Eren, İstanbul: Selsebil Yayınları, 2011.Muammer Cengiz, “Manzum Bir Tasavvuf Klasiği Olarak Gülşen-i Râz”, Tasavvuf: İlmî ve akademik Dergisi, sy:30/2, 2012, ss.61-86.Chittick William, Varolmanın Boyutları, çev: Turan Koç, İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.Çubukçu İbrahim Agâh, “Sühreverdi ve İşrakiye Felsefesi”, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/1700/18171.pdf.Abdulkadir Dağlar, Şem’ î Şem’ullah Mesnevi Şerhi, I.cilt (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2011. Mehmed Demirci, “Mesnevî Şerhleri ve Şârihleri Hakkında Birkaç Not”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, Ocak; 2004, s.21.Demirel Şener, “Mevlânâ’nın Mesnevi Şerhleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c.5, sy.10, (2007), ss. 469-504.Demirel Şener, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt S, sy: 10, 2007, s. 469-504. Gölpınarlı Abdulbaki, Gülşen-i Râz Şerhi, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1972.el-Cumâhî İbn Sellam, Tabakât’ü Fuhûlü’ş-Şua’râ, nşr. M, Muhammed Şakir, Kahire 1953, c.I, s.40, 52, 65-67.el- Gaznevî Muhammed b. Tayfur es- Secâvendî, Aynü’l- Me’ânî fî Tefsîri’s- Sebîli’l- Mesânî’dir.el-Hakîm Suad, El-Mûcemu’s-Sûfî El-Hikmetû fî Hudûdi’l-Kelime (İbnü’l-Arabî Sözlüğü), trc: Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı, 2004.el-Mekkî Ebu Talip, Kalplerin Azığı (Kûtu’l-kulûb), trc. Yakup Çiçek-Dilaver Selvi, c. I-IV, İstanbul: Semerkand Yayıncılık, 2003.et-Taberi Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, el-Camiü’l-Beyan fî Tefsîri Âyati’l-Kur’ân’, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Merkezi’l-Buhus ed-Diraseti’i-Arabiyye ve’l-İslamiyye, Dar-ı Hicr, Kahire, trs.ez-Zemahşeri Ebü’l-Kasım Mahmud b.Ömer el-Harizmî, Keşşaf Tefsiri, edit: Murat Sülün, (İstanbul Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2016.)Güleç İsmail, “Dağılmış İncileri Toplamaya Yardım Etmek: Şerh Tasnifi Meselesine Küçük Bir Katkı”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/6 Fall 2009.Gündoğdu Cengiz, “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde “ Mânâ Dili”, Mesnevî’nin Türkçeye Şerh Geleneği ve Bu Bağlamda Halvetî Şeyhi Abdülmecîd-i Sivâsî’nin Mesnevî Üzerine Çalışmaları”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ocak- Haziran 2005, s. 134.İbnü’l-Arabî Muhyiddîn, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, trc: Ahmed Avni Konuk, haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın, İstanbul, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2013).İbnü’l-Arabî Muhyiddîn, Futûhât-ı Mekkiyye, terc: Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.İbnü’l-Arabî Muhyiddin, Fusûsu’l- Hikem, çev: Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.İbnü’l-Cevzi, Zâdü’l-Mesîr, trc. Abdulvehhap Öztürk, İstanbul: Kahraman Yayınları, 2009.İzutsu, Toshihiko İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar Kavramlar, trc: Ahmed Yüksel Özemre, İstanbul: Kaknüs 2005.Sadreddin Konevi, Miftahu’l Gayb (Tasavvuf Metafiziği), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.Turgut Koçoğlu, Şem’ î Şem’ullah Mesnevi Şerhi, II. cilt (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2012.
• Taha Hüseyin, Cahiliye Şiiri Üzerine, çev. Şaban Karataş, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.Mehmet Kanar, “Nizamî Gencevî”, DVİ, c. XXXIII, İstanbul 2007, s.183-185.Mehmet Kaya, Abdurrezzak Kâşânî ve Tefsirdeki Metodu, Mütefekkir:Aksaray Üniversitesi İslami İimler Fakültesi Dergisi, c. 2, sy: 3, 2015, ss.107-135.Mahmud Erol Kılıç, “Fusûs’ül- Hikem”, DİA, c. XIII, İstanbul 1996, s.230.Ahmed Avni Konuk, Gülşen-i Râz Tercüme ve Şerhi, haz. Cengiz Gündoğdu, İstanbul: İlk Harf Yayınları, 2011.Ahmed Avni Konuk, Fusûs’ül- Hikem Tercüme ve Şerhi, I-IV, haz. Mustafa Tahralı- Selçuk Eraydın, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014Sadreddin Konevi, Miftahu’l Gayb (Tasavvuf Metafiziği), trc. Ekrem Demirli, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.Rıza Kurtuluş, “Keşfü’l-Esrar”, DİA, İstanbul 2000, c.XXII, s. 319.Önder Mehmet, Mevlâna Bibliyoğrafyası, c.II, Ankara 1974.Örs Derya, “Vatvat”, DİA, c.XLII, Ankara 2012, s.573-574.Reşat Öngören, “ XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı’da Tasavvuf Anlayışı”, XV. ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler Milletlerarası Sempozyumu, İstanbul, İSAV, 9-11 Kasım 1996, s. 215.Reşat Öngören, “Miftahu’l-Gayb”, DİA, İstanbul 2005, c. XXX, s. 16-17.Parıldı Metin, Ebu’l Atahiyye ve Şiir, Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2007.Rûmî Mevlana Celaleddin-i, Mesnevi-yi Mânevi, çev. Veled İzbudak İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı 1966.Rûmî Mevlânâ Celaleddin, Divân-ı Kebîr, c. I-VII, haz. Abdülbâki, Gölpınarlı, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1957.Sabûhi Ahmed Dede, İhtiyarât-ı Mesnevî, Konya Mevlâna Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü, no. 2085.Sarı Mehmet, Sabûhî Şeyh Ahmed Dede Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divan’nın Tenkitli Metni, Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1994, ss.325-327.Bilal Saklan, “Ebû Tâlib el- Mekkî”, DİA, İstanbul 1994, c. X, s.239.H.Ahmet Sevgi, “Gülşen-i Râz”, DİA, İstanbul 1996, c. XIV, s.253-254. H.Ahmet Sevgi, “Mantıku’t-tayr”, DİA, İstanbul 2010, c. XXVIII, 28, ss.29-30.M. Mahfuz Söylemez, Cahiliye Araplarının İlahları, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.Oğuzhan Şahin, Şem’i Şem’ullah Şerh-i Mesnevi, (III-IV. Ciltler), Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2012. Şirâzî Elvân-ı, Gülşen-i Râz Tercümesi: (İnceleme Metin-İndeks-Tıpkıbasım), haz. Muzaffer Akkuş, Niğde: Niğde Üniversitesi Yayınları, 2004.Öztürk Şeyda, Şem’î’nin Mesnevi Şerhi (İlk Türkçe Tam Mesnevi Şerhi), Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2007).Tülücü Süleyman, “Lebid b. Rebia”, DİA, İstanbul 1995, c. XI, s.121-123.Uludağ Süleyman, “İbn-i Fârız”, DİA, c. XXI, İstanbul 2000, s.40-43.Yazıcı Tahsin, “Hafız Şirâzî”, DİA, c. XV, İstanbul 1997, s.103-106. Yazıcı Tahsin-Uludağ Süleyman, “Herevi”, DİA, c. XXVII, Ankara 2003, s.222-226.Yıldız Abdulvahap, “Meybudî’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri”, Tasavvuf, Sy. 8, Ankara 2002, s. 63-77.Yılmaz İbrahim, “A’şa ve Kaside-i Dâliyye”, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/30802.