TURKIYE’S CHANGING POLITICAL ATTITUDE FROM I. KARABAKH WAR TO II. KARABAKH WAR IN THE CONTEXT OF IT’S ENERGY COOPERATION IN CAUCASUS İNGİLİZCE

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 20, 377 - 409, 30.12.2022

Vüsal Halilzade Hayriye Asena Demirer

Öz

This study aims to examine the relationship between Turkiye's energy cooperation in the Caucasus and its attitude towards the Nagorno-Karabakh conflict by tracing Turkiye's changing policies from the 1990s to the 2020s towards the South Caucasus region, which is of great geopolitical, geostrategic and geoeconomic importance. In this study, it is argued that there are three main factors influencing Turkiye's attitude towards the Karabakh Problem during the period between I. and II. the Karabakh Wars: 1) Turkiye’s increasing energy cooperation, especially with Azerbaijan, in the context of its search for new energy alternatives; 2) eliminating the threat elements that may occur in the countries near its border; 3) the desire to increase its influence in the South Caucasus geography, which has the means of transportation to China and Central Asia. The first of these factors is the focus of this study. The main argument of the article is that while Turkiye did not or could not get involved much in Azerbaijan and especially in the Nagorno-Karabakh conflict in the post-Cold War period, its active intervention in the II. Karabakh War largely related to maintaining its energy cooperation in the region (BTC, BTE, TANAP, TAP) and ensuring energy security which can be evaluated within the framework of the liberal interdependence approach. In order for Turkiye to provide its own energy supply security, it needs to show a certain political presence in the South Caucasus, which will enable it to exit in the Caspian Basin and the Central Asian Turkish states, which are rich in energy resources. In the study, it is also claimed that by intervening in the II. Karabakh War, which broke out in 2020 when Turkiye's natural gas imports from Azerbaijan reached the highest rate, Turkiye became more willing to resolve the Karabakh Problem. 

TÜRKİYE’NİN KAFKASYA’DAKİ ENERJİ İŞBİRLİKLERİ BAĞLAMINDA I. KARABAĞ SAVAŞI’NDAN II. KARABAĞ SAVAŞINA DEĞİŞEN POLİTİK TUTUMU

Öz

Bu makalede jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik açıdan büyük bir önem arz eden Güney Kafkasya bölgesine yönelik 1990’lardan 2020’lere kadar Türkiye’nin değişen politikalarının izini sürülerek, Türkiye’nin Kafkasya’daki enerji işbirlikleri ile Dağlık Karabağ Sorunu’na yönelik tutumu arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu makalede, I. ve II. Karabağ Savaşları arasında geçen sürede Türkiye’nin Karabağ Sorununa yönelik tutumunu etkileyen, 1) Türkiye’nin yeni enerji alternatifleri arayışı bağlamında, özellikle Azerbaycan ile artan enerji işbirliği; 2) yakın sınırında bulunan ülkelerde oluşabilecek tehdit unsurlarını ortadan kaldırmak; 3) Çin ve Orta Asya’ya kadar ulaşım imkânına sahip Güney Kafkasya coğrafyasında nüfuzunu artırma isteği olmak üzere, başlıca üç faktör olduğu iddia edilecektir ve bunlardan ilkine odaklanılacaktır. Zira makalenin temel argümanı, Türkiye’nin Soğuk Savaş sonrası dönemde Azerbaycan ve özellikle de Dağlık Karabağ Sorunu’na fazla müdahil olmaması ya da olamamasına karşılık, II. Karabağ Savaşına aktif bir şekilde müdahale etmesinin liberal karşılıklı bağımlılık yaklaşımı çerçevesinde değerlendirilebilecek olan büyük ölçüde Türkiye’nin bölgedeki enerji işbirliklerinin (BTC, BTE, TANAP, TAP) sürdürülmesi ve enerji güvenliğinin sağlanması ile ilişkili olduğudur. Türkiye’nin kendi enerji arz güvenliğini sağlayabilmesi için ise Hazar Havzası ve enerji kaynaklarıyla zengin olan Orta Asya Türk devletlerine çıkışını sağlayacak Güney Kafkasya’da belli bir oranda siyasi mevcudiyet göstermesi gerekmektedir. Makalede Türkiye’nin özellikle de Azerbaycan’dan doğal gaz ithalatının en yüksek orana ulaştığı 2020 yılında patlak veren II. Karabağ Savaşı’na müdahale ederek Karabağ Sorunu’nun çözüme kavuşturulmasında daha istekli hale geldiği iddia edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Türkiye, Azerbaycan, Enerji işbirliği, I. ve II. Karabağ Savaşları

Kaynakça

• Akbaş, F. ve Ürün, E. (2016). “Enerji güvenliği: Bölgesel enerji merkezi Türkiye”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, özel sayı, ss. 103-113. Aksoy, M. (2021). “Rusya’nın Bölgesel Güç Perspektifleri Bağlamındaki Faaliyetleri” içinde (ed) Kökberk Durmaz, Küreselden Yerele 21. Yüzyılda Siyaset. İksad yayınevi.
• Altun, N., İpek, K. ve Özbaysal, T. “Adım Adım Yeni Dünya Düzeni: Çin BKBY Projesi”. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 8(26), ss.81-93.
• Aras, O. N., Suleymanov, E. ve Hasonov, F. (2013). Trans-Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi’nden Ekonomik ve Stratejik Beklentiler. Munich Personal Repec Archive, 991-998.
• Asker, A. (2021). “Güney Kafkasya’nın Güvenliği ve II. Karabağ Savaşı’nın Düşündürdükleri”, Rumeli Üniversitesi, 25-26 Mart 2021 İstanbul Rumeli Üniversitesi Uluslararası Güvenlik Sempozyumu, Tam Metin ve Özet Kitabı (Editörler: Sinem Yüksel Çendek, Armağan Örki), İstanbul Rumeli Üniversitesi. ss. 98-102
• Asker, A. ve Özpınar, Z. (2021). “Azerbaycan’ı Zafere Götüren Büyük Taarruz: 44 Günlük Savaşın Anatomisi”. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 10(1), ss.83-106.
• Ataman, M. (2003). “Özalist Dış Politika: Aktif ve Rasyonel Bir Anlayış”. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2), ss.49-64.
• Azerbaycan: Türk şirketleri, Dağlık Karabağ için 3.8 milyar dolarlık projeler önerdi. (2021). Erişim Tarihi: 3 Haziran 2022. https://tr.sputniknews.com/20211214/azerbaycan-turk-sirketleri-daglik-karabag-icin-38-milyar-dolarlik-projeler-onerdi-1051755384.html
• Azerbaycan’ın işgalden kurtarılmış toprakları ile diğer bölgeler arasındaki ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi için beklentiler. (2021). Erişim Tarihi: 3 Haziran 2022. https://yesiligdir.com/haber/detay/27788
• Bağırzade, E. (2011). “Bağımsızlığının 20. Yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Ekonomisi”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz (15). ss.277-312.
• Baku, Yerevan, Moscow not discussing opening of Zangezur corridor, Armenian PM insists, (2021). Erişim Tarihi: 5 Haziran 2022. https://tass.com/world/1314275
• Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı. (2020). Erişim Tarihi: 5 Haziran 2022.https://azertag.az/xeber/Baki_Tbilisi_Ceyhan_neft_boru_kemerinin_istismara_verilmesinden_14_il_kechir-1534957
• Beşikçi, A. (2016). “Bağımsızlık Sonrası Dönemde Azerbaycan Dış Politikasındaki Stratejik Değişimler ve Yönelimler”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16 (2). ss.237-252
• Budak, T. (2013). “Orta Asya’da Küresel Jeoekonomik Rekabet ve Türkiye”. Bilge Strateji, 5(9). ss.125-142.
• Caşın, H. (2012). “Türk Dış Politikası Açısından Kafkasya ve Orta Asya”, Erişim Tarihi: 10.12.2014 http://www.hazar.org/UserFiles/yayinlar/MakaleAnalizler/Hazar_02 _Makale8.pdf,
• Çelikpala, M. (2010). “Türkiye ve Kafkasya: Reaksiyoner Dış Politikadan Proaktif Ritmik Diplomasiye Geçiş”. Uluslararası İlişkiler Dergisi. 7(25). ss.93-126.
• Çeliksoy, E. (2021). “İkinci Karabağ Savaşı’nda Şuşa’nın Rolü ve Türkiye-Azerbaycan İşbirlikleri”. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 6(4). ss.126-133.
• Dağlık Karabağ: Ateşkes anlaşması sonrası Türkiye’nin rolu ne olacak, arka planda neler yaşandı? (2020). Erişim Tarihi: 6 Haziran 2022. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54873432
• Ekşi, M. (2009). “Türkiye-Azerbaycan İlişkileri: Söylemden Reelpolitiğe”. Avrasya Etüdleri. 36(2). ss.95-112.
• Enerji Savaşları: ABD-Rusya. (2019). Erişim Tarihi: 5 Haziran 2022. http://www.gundem.be/yazarlar/konuk-yazarlar/enerji-savaslari-abd-rusya/
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2020). Erişim Tarihi: 7 Haziran 2022. 2020 Yılı Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu.
• Ercan, M. (2011). “Avrupa Birliği’nin Enerji Politikasinda Türkiye’nin Önemi”. Akademik Bakış Dergisi. (25). 1-11.
• Erdoğan, N. (2017). “TANAP Projesinin Türkiye ve Azerbaycan Enerji Politikalarındaki Yeri ve Önemi”. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 10(3). ss.10-26.
• Erol, M. ve Emre, O. (2011). “Türk Dış Politikasında Süreklilik Unsuru Olarak Siyasal Rejim”. Gazi Akademik Bakış. 4(8). ss.13-38.
• Furuncu, Y. (2018). “TANAP’ın Orta Asya ve Avrupa Enerji Pazarlarına Etkisi”. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 25(2). ss.543-561.
• Gökçe, M. (2011). “Yukarı Karabağ Sorunu ve Türkiye-Ermenistan İlişkileri Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies. 6(1). ss. 1140-1154.
• Haberler.com (2021) 3+3 formatındaki bölgesel iş birliği platformu. Erişim Tarihi: 16 Haziran 2022. https://www.haberler.com/gurcistan-3-3-formatindaki-bolgesel-is-birligi-14587918-haberi/
• Hasanoğlu, M., Memmedov, A., ve Maharramov, B. (2020). “İkinci Karabağ Savaşı Sonrası Azerbaycan-Türkiye İlişkileri”. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi. 3(3). ss.522-529.
• İnaç, H. (2021). “Yeni Dünya Düzeninin Bir Habercisi Olarak Azerbaycan-Ermenistan Çatışmasının Soyo-Politik Analizi”. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi. 3(3). ss.509-521.
• İnternet Haber (2022) Avrupa için en cazip seçenek. Erişim Tarihi: 5 Haziran 2022. https://www.internethaber.com/avrupa-icin-en-cazip-secenek-turkiye-dev-projelerle-iki-kez-kazaniyor-2241513h.htm
• Kasım, K. (2009). Soğuk savaş sonrası Kafkasya. USAK Yayınları.
• Kızıl, Ö. (2016). “Zengezur Koridoru'ndan Azez'e, Türk Dünyası'nda Yapay Set Krizi”. Erişim Tarihi: 17 Haziran 2022. https://www.academia.edu/32437309/%C3%96m%C3%BCr_KIZIL_Zengezur_Koridorundan_Azeze_T%C3%BCrk_D%C3%BCnyas%C4%B1nda_Yapay_Set_Krizi
• Kocaman, M. (2015). “SSCB’nin Dağılması ve 11 Eylül Olaylarıyla Değişen Türkiye’nin Kafkasya Politikası”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 8(4). ss.97-112.
• Laçiner, S., Celalifer-Ekinci, A., ve Kılıç, G. (2009). AB-Türkiye İlişkileri ve Avrupa’nın Enerji Güvenliği. İçinde Osman Bahdır Dinçer, Habibe Özdal ve Hacali Necefoğlu (der) Yeni Dönemde Türk Dış Politikası Sempozyum Tebliğleri, Ankara: USAK Yayınları. 2010 ss.137-155.
• Macit, N. (2020). “Bölgesel ve Etki Merkezli İki Devlet: Türkiye ve Rusya”. I. Uluslararası Sovyet Sonrası Türkiye-Rusya İlişkileri Sempozyumu Bildiriler Kitabı.
• Memmedli, E. (2017). “Azerbaycan-Avrupa Birliği İlişkilerinde Enerji Faktörü”. Akademik Bakış. (61). ss.206-215.
• Nerimanoğlu, H. (2019). Zengezur: 100 Sual, 100 Cavap. Bakü: QHT Neşriyyatı.
• Oktay, H. (2012). “Türk Dış Politikasında 41 Kriz”. içinde Haydar Çakmak (der). Azerbaycan Krizi. Kripto Yayınevi. ss.365-374.
• Okur, M. (2017). ““Bir Kuşak, Bir Yol” Projesi’nin Jeopolitiği, Türk Kuşağı ve Uygurlar”. Akademik Hassasiyetler. 4(8). ss.45-55.
• Oran, B. (1996). “Türk Diş Politikasi: Temel İlkeleri ve Soğuk Savaş Ertesindeki Durumu Üzerine Notlar”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 51(01). ss. 354-270.
• Özdemir, L. (2021). “Dağlık Karabağ Meselesinde Değişen Gidişat ve Türkiye’nin Rolü”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi. 11(2). ss.81-107.
• Özdemir, U. (2021). “Türkiye’de Yayın Yapan Yabancı Haber Sitelerinin Dağlık Karabağ Savaşına Bakış Açısı”. Communication and Technology Congress Bildiri Kitapçığı. ss.683-691.
• Özgen, C. (2021). “44 Günün Ardından: 2020 Karabağ Savaşı’nın Askeri Açıdan Analizi”. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 7(1). ss.104-123.
• Paşa. E. (2021). “Karabağ Sorunu: Tarihi Gerçekler, Jeopolitik Çıkarlar ve Çözüm Süreci”. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 7(1). ss.192-215.
• Paşinyan: Türkiye’den 150 üst rütbeli asker Azerbaycan saflarında savaşıyor. (2020). Erişim Tarihi: 8 Haziran 2022. http://www.agos.com.tr/tr/yazi/24639/pasinyan-turkiye-den-150-ust-rutbeli-asker-azerbaycan-saflarinda-savasiyor/
• Patan, R. ve Tüfekçi, Ö. (2021). “Çok Yönlü Dış Politika Arayışında Türkiye”. içinde Özgür Tüfekçi (der) Karadeniz: 2020 Gelişmeleri Işığında Bölgesel Değerlendirmeler. ss.13-51.
• Russia, Turkey have common objective in Karabakh. (2020). Erişim Tarihi: 8 Haziran 2022. https://www.aa.com.tr/en/azerbaijan-front-line/russia-turkey-have-common-objective-in-karabakh/2041871
• Russian MFA: Moscow continues to work on the release of Armenian POWs, (2021). Erişim Tarihi: 8 Haziran 2022. https://news.am/eng/news/665311.html
• Salmanov, E. (2020). “Türkiye-Azerbaycan ilişkileri kapsamında uluslararası güvenlik sorunlarına ortak yaklaşım.” Erişim Tarihi: 8 Haziran 2022. https://irs-az.com/sites/default/files/2021-01/46-58.pdf
• Semercioğlu, H. (2020). Yeni Dünya Düzeninde Türk Dış Politikası: Türkiye-Rusya İlişkileri Örneği, İstanbul: Gece Kitaplığı.
• Seyidov, M. ve Akıncı, A. (2021). “Nahçıvan’ın Varlık Mücadelesinde Türkiye”. International Journal of Disciplines Economics and Administrative Scienves Studies. 7(30). ss.395-401.
• Suyundikov: (2021). “Dağlık Karabağ Savaşı’nın Çözümü Bağlamında Türkiye ve Rusya”. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi. 5(1). ss.132-145.
• Şuşa’daki zorlu projeleri Türk şirketleri Cengiz İnşaat ve Kolin İnşaat üstlendi. (2022). Erişim Tarihi: 4 Haziran 2022. https://www.superhaber.tv/susadaki-zorlu-projeleri-turk-sirketleri-cengiz-insaat-ve-kolin-insaat-ustlendi-haber-343819
• TAP ile Avrupa’ya ihraç olunan Azerbaycan gazının hacmi 10 milyar metrekü oldu, (2020). Erişim Tarihi: 10 Haziran 2022. https://azerbaijan-news.az/index.php/az/posts/detail/tap-ile-avropaya-neql-olunan-azerbaycan-qazinin-hecmi-10-milyard-kubmetre-catib-1647515530
• Tarcan, B., Akgüller, H. ve Işık, K. (2018). “Ahmet Davutoğlu Dönemi Türk Dış Politikası”. Econder. 2(2). ss.250-271.
• Tavkul, U. (2007). Kafkasya Gerçeği. Selenge Yayınları.
• Trakya’nın yerli tohumları Azerbaycan’da, işgalden kurtarılan bölgelerde filizlenecek. (2021). Erişim Tarihi: 13 Haziran 2022. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/trakyanin-yerli-tohumlari-azerbaycanda-isgalden-kurtarilan-bolgelerde-filizlenecek/2400713
• Tuncel, K. (2020). “Azerbaycan-Ermenistan Sınır Hattında 12 Temmuz 2020’de Patlak Veren Çatışma ve Karabağ İhtilafı Hakkında Değerlendirmeler”. https://avim. org. tr/tr.
• Turkey-Russia Partnership in the War over Nagorno-Karabakh. (2020). Erişim Tarihi: 13 Haziran 2022. https://www.swp-berlin.org/en/publication/turkey-russia-partnership-in-the-war-over-nagorno-karabakh
• Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Askeri Eğitim İşbirliği Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. (15 Nisan 1993). ) Erişim Tarihi: 15 Haziran 2022. https://www.kanunum.com/files/3903-2.pdf
• Türkiye ile Azerbaycan’ı birbirine bağlayan koridor: Zengezur (2021) Erişim Tarihi: 14 Haziran 2022. https://www.trthaber.com/haber/dunya/turkiye-ile-azerbaycani-birbirine-baglayan-koridor-zengezur-585249.html
• Türkiye ve Azerbaycan arasında Şuşa Beyannamesi imzalandı. (2021). Erişim Tarihi: 16 Haziran 2022. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/cumhurbaskani-erdogan-susada-1844603
• Türkiye-Azerbaycan siyasi ilişkileri. (2019). Erişim Tarihi: 9 Haziran 2022. https://ankara.mfa.gov.az/az/content/97/ikiterefli-siyasi-elaqeler
• Wakızaka, K. (2021). “Rusya’nın Türkiye-Ermenistan Sınırına Yaklaşımının Dönüşümü ve Nedeni?”. İçinde Kökberk Durmaz (der), Küreselden Yerele 21. Yüzyılda Siyaset. İksad yay. ss.25-48.
• Yakupzade, M. (2010). “Asrın Anlaşması’nın Ülkemizin İhrac İmkânına Katkısı”. “Halk Gazetesi”, 227
• Yazar, Yusuf, (2011), “Enerji İlişkileri Bağlamında Türkiye ve Orta Asya Ülkeleri”, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk- Kazak Üniversitesi, http://www.ayu.edu.tr/static/kitaplar/enerji_raporu.pdf 05.03.2016.
• Zengezur Koridoru bölge için büyük stratejik öneme sahip. (2021). Erişim Tarihi: 14 Haziran 2022. https://xalqqazeti.com/az/news/73652
• Zengin, A. (2021). “II. Karabağ Savaşı’nda Türk Kazanımları”. Atatürk Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, (3). ss. 46-49.
• Zengin, E. ve Esedov, A. (2009). “Türkiye ve Azerbaycan Örneğinde Boru Hatları Ulaştırmasının Çevre Üzerindeki Etkileri”. Zonguldak Karaelmas University Journal of Social Sciences. 5(9). ss. 97-108.