IN THE 100th YEAR OF THE REPUBLIC, TURKEY’S CHANGING URBAN FOOD SYSTEMS AND COOPERATİVES

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 588 - 615, 29.10.2023

Uygar Dursun Yıldırım

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1353276

Öz

In recent years, the food crisis, encompassing various dimensions such as price increases, supply fluctuations, nutritional issues and climate change is being widely discussed both globally and Turkey. As a result of these impacts, there is an increasing scrutiny of the industrial food system, accompanied by a growing interest in alternative production and supply methods within food systems. Consequently, there has been a resurgence in cooperative policies and practices in Turkey in recent years. Despite this resurgence, cooperatives have a deep-rooted history dating back to the final years of the Ottoman Empire and the early years of the Republic. The aim of this study is to examine the experiences of cooperatives that have persisted since the early years of the Republic, in conjunction with the changes occurring in food systems. In other words, the transformation undergone by food systems and cooperatives throughout the history of the republic is the focal point of this study. Within the study, the continuous and evolving features of cooperatives in terms of their changing roles within food systems, analyzed through three distinct time periods, are investigated. The roles and functions of cooperatives vary in accordance with the central government's agricultural and food policies, transformations in rural and urban structures, and the tendencies of societal movements. By tracing the threads of differentiation and continuity, the study identifies that post-2000 cooperatives have exhibited a stronger tendency to become more independent from the central government, underlining a more pronounced departure from their previous characteristics.

Anahtar Kelimeler

urban politics, food systems, cooperatives

CUMHURİYETİN 100. YILINDA TÜRKİYE’DE DEĞİŞEN KENTSEL GIDA SİSTEMLERİ VE KOOPERATİFLER

Öz

Son yıllarda dünyada ve Türkiye’de yaşanmakta olan gıda krizi fiyat artışları, arz dalgalanmaları, beslenme sorunları, iklim değişikliği gibi çeşitli boyutlarıyla tartışılmaktadır. Bu etkilere bağlı olarak endüstriyel gıda sistemine yönelik sorgulamalar artarken gıda sistemlerinde alternatif üretim ve tedarik yöntemlerine olan ilgi artmaktadır. Bu sürece bağlı olarak Türkiye’de son yıllarda kooperatifleşme politikaları ve uygulamalarında yeniden bir canlanma gözlenmektedir. Bu canlanmaya karşın kooperatifçiliği Osmanlı’nın son dönemlerine ve Cumhuriyetin kuruluş yıllarına dayanan köklü bir geçmişi vardır. Bu çalışmanın amacı Cumhuriyetin kuruluş yıllarından itibaren varlığını sürdüren kooperatifleşme deneyimlerini gıda sistemlerinde yaşanan değişmelerle birlikte ele almaktır. Diğer bir değişle gıda sistemlerinin ve kooperatiflerin cumhuriyet tarihi boyunca geçirdiği dönüşüm çalışmanın odak noktası olarak belirlenmiştir. Çalışmada üç farklı dönem altında ele alınan kooperatiflerin gıda sistemleri içindeki değişen rolleri bakımından süreklilik gösteren ve farklılaşan özellikleri neler olabileceği sorusu cevaplanmaya çalışılmıştır. Merkezi devletin tarım, gıda politikaları, kırsal ve kentsel yapıdaki dönüşüm ve toplumsal hareketlerin eğilimlerine bağlı olarak kooperatiflerin taşıdığı rol ve işlevler farklılaşmaktadır. Çalışmada farklılaşma ve sürekliliklerin izi sürülerek 2000 sonrası dönemde gelişen kooperatifçiliğin merkezi devletten bağımsızlaşan karakterinin daha güçlü bir şekilde ortaya çıktığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

kentsel politika, gıda sistemleri, kooperatifler

Kaynakça

• Akad, T. (2013). Devletin Kırsal Kesime Yönelik Müdahaleleri. N. Oral (Ed.), Türkiye’de tarımın ekonomi-politiği (1923-2013) içinde (s. 35-46). Notabene Yayınları.
• Akdağ, Sarı K. (2019). Cumhuriyet Dönemi'nde iktisadi açıdan İstanbul-Ankara çekişmesi (1923-1939) [doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Ak Kuran, S. (2019) Türkiye’de gıda sistemleri ve ekolojik etkileri [doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Akşit, B. (1985). Köy, kasaba ve kentlerde toplumsal değişme. Turhan Kitabevi.
• Akşit, B. (2006). Köy, Kırsal Kalkınma ve Kırsal Hanehalkı/Aile Araştırmaları: 1923-2002 Yılları Arası Eleştirel Bir Yazın Taraması. A. Eraydın (Ed.), Degişen mekân: mekânsal süreçlere ilişkin tartışma ve araştırmalara toplu bakış: 1923-2003 içinde, (s. 23-41), Dost Kitabevi Yayınları.
• Bazoğlu, N. (1987). İşçileşmeye karşı köylülüğün devamı tartışması ve düşündürdükleri. 11. Tez Kitap Dizisi, 7, 30-34.
• Bilgin, N. & Tanıyıcı, Ş. (2008). Türkiye'de kooperatif ve devlet ilişkilerinin tarihi gelişimi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (2), 136-159.
• Birtek F. & Keyder, Ç. (1976) Türkiye’de devlet tarım ilişkileri 1923-1950. Birikim, 22, 31-40.

• Boratav, K. (2013). Tarımsal Fiyatlar, İstihdam ve Köylülüğün Kaderi, N. Oral (Ed.), Türkiye’de tarımın ekonomi-politiği (1923-2013) içinde (s.19-40). Notabene Yayınları.
• Büke, A. (2019). 21. Yüzyılda kapitalist tarım-gıda sistemi ve tarım/köylü sorunu tartışmaları. Praksis, 50(2). 123-148.
• Çukurçayır, M. A., Negiz, N., & Yemen, A. (2014). 6360 Sayılı Kanun’un uygulamasında köy (lü) mü mahalle (li) mi. Uluslararası XI. Kamu Yönetimi Forumu Bildiriler Kitabı: AfroAvrasya Coğrafyasında Kamu Yönetimi Uygulamaları ve Sorunları. TODAİE Yayınları.
• De Janvry, A., & Garramon, C. (1977). The dynamics of rural poverty in Latin America. The Journal of Peasant Studies, 4(3), 206-216. https://doi.org/10.1080/03066157708438020
• Dünya Gazetesi. (2023, 13 Haziran). Türkiye'de orta vadede en az 20 bin market açılması bekleniyor. 20 Ağustos 2023 tarihinde https://www.dunya.com/sektorler/adresinden edinilmiştir.
• Edgücan, Ç.Ş. (2021). 21. Yüzyıl Türkiye’sinde Kooperatifler: Teori, Pratik, Vizyon (ed.). Notabene Yayınları.
• Emiroğlu, A. (2021). Geçmişten Günümüze Kooperatifler, Ekin Yayınevi. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. (2021). Ticaret Bakanlığı 2021 yılı faaliyet raporu, 20 Ağustos 2023 tarihinde www.ticaret.gov.tr/data/adresinden edinilmiştir.
• Günaydın, G. (2014). Köylülüğün Dönüşümü, A. Aysu & M.S. Kayaoğlu (ed)., Köylülükten Sonra Tarım İçinde s. 457-535, Epos Yayınları.
• Işıl, Ö.S. & Değirmenci, S. (2020). Yaşamı Örgütleyen Deneyimler: Kadınlar Dayanışma Ekonomilerini ve Kooperatifleri Tartışıyor (ed.). Notabene Yayınları.
• İstanbul Planlama Ajansı (2021). İstanbul gıda stratejisi belgesi, 20 Ağustos 2023 tarihinde https://ipa.istanbul/istanbulgidastratejibelgesi adresinden edinilmiştir.
• Ayalp Karakaya, E. (2020). Tarımsal gıda sistemleri dönüşüyor mu? Izmir’de alternatif gıda inisiyatifleri. Toplum ve Bilim, 153, 49-81.
• Karg, H., Drechsel, P., Akoto-Danso, E.K., Glaser, R., Nyarko, G. & Buerkert, A. (2016). Foodsheds and city region food systems in two west african cities. Sustainability, 8, 11-75. https://doi.org/10.3390/su8121175
• Kazgan, G. (1983). “Tarım” Maddesi, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt: 9 İçinde, s. 2410-2429. İletişim Yayınları.
• Kemal, Y.(2011). Röportajlar. Yapı Kredi Yayınları.

• Keskin N. E. & Yıldırım C. (2018, 10 Nisan). İzmir’de tarımsal kalkınma ve Büyükşehir Belediyesi [Bildiri sunumu]. İzmir Belediyesi'nin 150. Kuruluş Yıldönümünde Uluslararası Yerel Yönetimler Demokrasi ve İzmir Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (s. 196-213), İzmir.
• Keyder, Ç. (1983). Türk Tarımında Küçük Köylü Mülkiyetinin Tarihsel Oluşumu ve Bugünkü Yapısı, Ç. Keyder (Ed.), Toplumsal tarih çalışmaları içinde (s.221-276). Dost Kitabevi Yayınları. 

• Kıray, M. (2000). Eregli: Agır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası, Bağlam Yayınları.
• Köymen, O. (2008). Kapitalizm ve Köylülük, Yordam Yayınları.
• Mülayim, Z.G. (1982, 17 Mayıs) Türk Kooperatifçiliğinde Son Gelişmeler [Bildiri sunumu]. Bursa Üniversitesi İktisadi ve Sosyal Bilimler Fakültesi’nde Konferans, Bursa.
• Oral, N. (2013). Türkiye’de Tarımın Ekonomi-Politiği 1923-2013 (ed.), Notabene Yayınları.
• Özensel, E. (2015). Türkiye’de Kırsal Yapıların Dönüşümü. Çizgi Yayınevi.
• Polat, H. (2017). Yarının İşletmesi Kooperatif. Orkide.
• Şengül, H. T. (2009). Kentsel Çelişki ve Siyaset. İmge Kitabevi.
• T.C. Başbakanlık. (1983). Türkiye Yıllığı 1983, Başbakanlık Basım Yayın Genel Müdürlüğü, Dönmez Ofset Basım Evi.
• Tarım Kredi Gazetesi. (2023, 10 Haziran). Kooperatif marketler. 20 Ağustos 2023 tarihinde https://www.tarimkredi.org.tr/gundem/tarim-kredi-gazetesi/adresinden edinilmiştir.
• Tökin, İ. H. (1990). Türkiye Köy İktisadiyatı. İletişim Yayınları.
• TUİK. (2021). İşgücü İstatistikleri Bülteni. 20 Ağustos 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/ adresinden edinilmiştir.
• Tendall, D. M., Joerin, J., Kopainsky, B., Edwards, P., Shreck, A., Le, Q. B., & Six, J. (2015). Food system resilience: Defining the concept. Global Food Security, 6, 17-23. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2015.08.001.
• Öngel, S. & Yıldırım, U.D. (2019). Krize Karşı Kooperatifler: Deneyimler, Tartışmalar, Alternatifler (ed.). Notabene Yayınları.
• Özkök, Y., & Köse, Z. (2021). Kooperatifçilik ve bölgesel kalkınma ilişkisi: Türkiye üzerine bir inceleme. Third Sector Social Economic Review, 56(4), 2647-2664. Doi:10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.21.11.1689.
• Özdemir, G. (2011, 13 Ekim). The case of women’s cooperatives in struggle against poverty [Bildiri sunumu]. In International symposium on poverty alleviation strategies, (pp. 393-399), İstanbul.
• Kocabaş, Ö. Y. (2003). Türkiye'de Kooperatifçilik Düşüncesinin Gelişimi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 8(1/2), 15-24.
• Nadi, Y. (1929, 14 Nisan). Hayat pahalılığı, 20 Ağustos 2023 tarihinde https://www.gastearsivi.com/gazete/cumhuriyet/1929-04-14/1adresinden edinilmiştir.
• Şahin, Ç. (2018). Türkiye tarımında kooperatifçilik alternatifini yeniden düşünmek. Politik Ekonomik Kuram, 2(2), 59-76. https://doi.org/10.30586/pek.494587
• Şahin, G. (2016). Türkiye'de gübre kullanım durumu ve gübreleme konusunda yaşanan problemler. Tarım Ekonomisi Dergisi, 22(1), 19-32.
• Yarış, A., & Ayalp, E. K. (2023). Kentsel gıda planlaması için çıkarımlar: Gıdanın kent-bölgesi’ni tanımlamak. Sketch: Journal Of City And Regional Planning, 5(01), 46-60, https://doi.org/10.5281/zenodo.8214074
• Yıldırım, U. D. (2017). Tarımda alternatif kamusallığın olanakları: İzmir Tire süt kooperatifi örneği. Meltem İzmir Akdeniz Akademisi Dergisi, 2, 50-67.
• Yıldırım, U.D.& Öngel F.S. (2021). Şirketlerden Kooperatiflere Rekabetten Dayanışmaya Deneyimler, Tartışmalar (ed.). Notabene Yayınları.
• Yıldırım, U.D. & Yıldırım, M. C. (2021). “Yeşil Ekonomiye” Geçiş Sürecinde Tarladan Sofraya Adil, Sağlıklı Ve Çevre Dostu Gıda Sistemleri Ve Kooperatifler. F.Sezgin, E. Acı, R. A. Kuşçu (Ed.) Avrupa Yeşil Mutabakatı kapsamında yeşil ekonomi içinde (s. 217-245). Nobel Yayıncılık.
• Yıldırır Kocabaş, Ö. (2006). Türk Kooperatifçilik Tarihi içerisinde Samsun'un yeri. C. Yılmaz (Ed.) Geçmişten geleceğe Samsun 1. Kitap içinde, (s.385-397), Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Evi.
• Yıldırmaz, S. (2010). Kente Yönelen Köylüler: Kırsal Yapının Dönüşümü, Göç ve Gecekondu. B. Şen & A.E. Doğan (Ed.), Tarih, sınıflar ve kent içinde, (s.398-464), Dipnot Yayınları.
• United Nations Food And Agricultural Organization (UN FAO). (2008). The state of food ınsecurity ın the world. 21 Temmuz 2023 tarihinde http://www.fao.org/3/i0291e/i0291e00.pdf adresinden edinilmiştir.
• Ülgen, Y. (2008). Köy-Koop hareketinin Türk kooperatifçiliğinin gelişimine olan etkileri [yüksek lisans tezi]. Namık Kemal Üniversitesi.
• Varlık, B. (1980). 1930-1940 Yılları arasında Türkiye’de tarımsal kooperatifler üzerine bir deneme. Ekonomik Yaklaşım, 1(3), 101-133.
• Wiskerke, J. S. (2015). Urban Food Systems. H. Zeeuw & P. Drechsel (Ed.), Cities and agriculture Inside (p. 19-43). Routledge.