SOCIO-CULTURAL IDEALS OF THE REPUBLIC FROM HALIDE EDIP'S PERSPECTIVE: AN EVALUATION BASED ON THE NOVEL TATARCIK

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 24, 355 - 374, 27.04.2024

Zeynep Serap Tekten , Zeynep Sancaktutan

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1388112

Öz

The novel, as a literary genre, serves as a historical witness to the era in which it was penned, bearing traces of the social events of that time. Writers, as individuals who both influence and are influenced by society, utilize the events they have personally witnessed as material for their works. Sociology of literature leverages literary works to analyze the intellectual movements, social fabric, and dynamics of social change within specific periods. Modernization or Westernization, often considered to have officially commenced with the Tanzimat reform in the Ottoman Empire, involves the assimilation of numerous innovations into social life. The social changes and transformations during the period beginning with Tanzimat and continuing with the innovations of the Republic found expression in novels of that era in various forms. Halide Edip Adıvar is one such writer who incorporated themes of social change into her works. Addressing issues such as women's education, women's rights, and women's social status, Halide Edip explored similar themes in her novel "Tatarcık," which is the primary source of this study. The central character, Lale (Tatarcık), embodies the ideal woman reflecting the significance of women in Halide Edip's vision for the formation of a new Turkish society. The changes brought about by the Republic's innovations in Poyraz village, where the novel is set, the education of the young individuals introduced as “the seven,” their perspectives on social life, and the lives that superficially imitate Westernization are the central themes examined in the novel "Tatarcık.".

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, Ideal woman, Socio-cultural change, Westernization, Civilization.

HALİDE EDİP’İN GÖZÜNDEN CUMHURİYETİN SOSYO-KÜLTÜREL İDEALLERİ: TATARCIK ROMANI ÜZERİNDEN BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Bir edebi tür olarak roman, yazıldığı çağa tanıklık eden, o çağda yaşanan toplumsal olayların izlerini taşıyan bir kaynaktır. Yazar bizâtihi kendisi toplumu etkileyen ve kendisi de toplumdan etkilenen bir fert olarak tanıklık ettiği olayları eserlerinde yansıtan kişidir. Bu anlamda edebiyat sosyolojisi, edebi eserlerden faydalanarak dönemin fikirsel akımlarını, sosyal dokusunu, toplumsal değişim dinamiklerini analiz edebilmek için edebiyat eserlerinden faydalanır. Osmanlı’da Tanzimat reformuyla resmi olarak başladığı kabul edilen yenileşme ya da Batılılaşma olarak adlandırabileceğimiz süreç, pek çok yeniliğin toplumsal hayata dahil edilmesi sürecidir. Tanzimat’la başlayıp Cumhuriyet yenilikleri ile devam eden süreçte yaşanan toplumsal değişim ve dönüşümler devrin romanlarında çeşitli şekillerde kendine yer bulmuştur. Toplumsal değişime eserlerinde yer veren yazarlardan biri de Halide Edip Adıvar’dır. Bilhassa kadınların eğitimi, kadın hakları, kadının toplumsal statüsü gibi mevzularda yazılar yazan ve bu meseleleri dert edinen Halide Edip, bu çalışmanın da kaynağı olan Tatarcık adlı romanında benzer mevzulara yer vermiştir. Başkarakter Lale (Tatarcık) Halide Edip’in şahsi hayatında kadına verdiği önemi ve kadının olması gerektiğini düşündüğü pozisyonu yansıtan ideal bir kadındır. Cumhuriyet yeniliklerinin roman mekânı olan Poyraz köyde meydana getirdiği değişimler, eserde yediler diye tanıtılan gençlerin eğitimleri ile toplumsal hayata bakışları ve batılılaşmanın yüzeysel bir şekilde taklit edildiği yaşamlar Tatarcık romanında incelenen mevzular olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, İdeal kadın, Sosyo-kültürel değişme, Batılılaşma, Medenileştirme.

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (2022). Sinekli bakkal. Can Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2023). Tatarcık. Can Yayınları.
• Calayir Küçükgörmen, G. (2010). Halide Edip Adıvar’ın romanlarında kadın ve kadın eğitimi [yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Enginün, İ. (1989). Halide Edip Adıvar. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Enginün, İ. (2018). Yeni Türk edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). Dergâh Yayınları.
• Erdoğan, T. (2019). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e değişen kadın kimliği: Halide Edip Adıvar’ın romanları. Köksal A. (Ed.), Edebiyat sosyolojisi incelemeleri içinde (s. 285-306). İz Yayıncılık.
• Kanter, B. (2020). Halide Edip’in romanlarında İstanbul’un geleneksel ve modern yüzü. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(3), 1033-1049.
• Karabulut, M. ve Tilek, M. (2021). Halide Edip Adıvar’ın romanlarında idealize etme bağlamında kadın ve eğitim. International Journal Of Turkish Academic Studies (TURAS), 2(3), 1-12. https://doi.org/10.54566/turas. 1009936
• Karpat, K. (2017). Osmanlı’dan günümüze edebiyat ve toplum. Timaş Yayınları.
• Mardin, Ş. (2015). Türk modernleşmesi. İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2018). Türk romanına eleştirel bir bakış 1. İletişim Yayınları.
• Orman, T.F. (2016). Halide Edip Adıvar’ın “Tatarcık” romanında sosyal/kültürel değişmenin izleri, Folklor/Edebiyat, 22(85), 107-122.
• Önertoy, O. (1984). Cumhuriyet dönemi Türk roman ve öyküsü. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sönmez, E. (1973). The novelist Halide Edib Adıvar and Turkish feminism. Die Welt des Islams, 14(1/4), 81-11.
• Tezcan, T. (2012). Halide Edip Adıvar’ın Vurun Kahpeye, Sinekli Bakkal, Tatarcık; Peyami Safa’nın Sözde Kızlar, Cumbadan Rumbaya, Yalnızız romanlarında Doğu-Batı ikileminde eğitim problemlerinin karşılaştırılması [yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Tosun, N. (2020). Edebiyat atlası. Dedalus Yayınları.
• Vatandaş, C. (2013). Kapsam ve yöntem açısından Türk modernleşmesi, Memet Zencirkıran (Ed.) Dünden bugüne Türkiye’nin toplumsal yapısı içinde (s. 63-95). Dora Yayıncılık.