SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ İSLAMCILIĞI VE SEBİLÜRREŞAD DERGİSİ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 25, 421 - 448, 24.08.2024

Zafer Gürbüz

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1417619

Öz

II. Dünya Savaşı sonrasında İslamcılık yeniden filizlenip canlanmaya başlamıştır. Bu dönemde İslamcılar kısmi demokratik ortamdan istifade ederek fikirlerini açığa çıkarma zemini bulmuşlardır. Temel vasıtaları ise tıpkı II. Meşrutiyet döneminde olduğu gibi gazeteler ve dergiler olmuştur. Bu dergilerden biri de tarihsel arka planı olan Sebilürreşad’dır. Sebilürreşad’ın siyasal analizine dayalı olan bu çalışmada Cumhuriyet İslamcılığının karakteristiği ve temel özellikleri üzerine durulmuştur. Bu bağlamda, nasıl ki savaş sonrası koşullar dünyada bir kamplaşmaya ve bloklaşmaya neden olduysa aynı şekilde İslamcılıkta da bir kopuşa neden olmuş ve eksen kaymasını beraberinde getirmiştir. II. Meşrutiyet’ten intikal eden müstakil eğilimlerin bir tarafa bırakılarak daha ziyade aktüel dayatmaların sınırlılıkları içinde kaldıkları göze çarpar. Zihinsel devrimler ya da yapısal değişimlerden ziyade maslahatçı tutumlarla reel politikanın rehberliğinde hareket ettikleri görülür. Buradan hareketle İslamcılığın etkili yayın organlarından biri olan Sebilürreşad’ın siyasal ve toplumsal meselelere bakışının temelinde “öteki” olarak gördükleri unsurlar yer almaktadır. Sebilürreşad’da beliren tarz-ı siyaset kendisini antikomünizm, antisemitizm/antisiyonizm, antimasonluk ve antiheterodoksi üzerinden var etmiştir. Bahsi gecen düşman imgeleri üzerine inşa edilmiş olan Sebilürreşad dergisinin kadrosu zamanın tesiratı altında kalmış bir halet-i ruhiyeyle meselelere eğilmiştir. Bu tasavvurla da kendi kimliklerini yabancı bir düşmanla karşıtlık içinde ortaya koymuşlardır. Dini eğitimin serbestleşmesi dışında kamusal alana dair özgün fikirler geliştirme gibi amaçları olmamıştır.

Anahtar Kelimeler

İslamcılık, Sebilürreşad, Antikomünizm, Antisiyonizm, Antimasonluk

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

COLD WAR ERA ISLAMISM AND SEBİLÜRREŞAD MAGAZINE

Öz

After World War II, Islamism began to experience a resurgence. During this period, Islamists capitalized on the partially democratic environment to express their ideas. Similar to the era of the Second Constitutional Monarchy, newspapers and magazines served as the primary media outlets. Among these publications was Sebilürreşad, which boasted a historical legacy. This study, focusing on a political analysis of Sebilürreşad, aims to explore the characteristics and fundamental aspects of Republican Islamism. In this context, just as post-war conditions led to global polarization and bloc formation, they also precipitated a split in Islamism, resulting in a significant shift in its axis. It is observed that the independent tendencies from the era of the Second Constitutional Monarchy were set aside, constrained by the limitations of contemporary impositions. Instead of pursuing intellectual revolutions or structural changes, actions were taken under the influence of realpolitik and characterized by charitable attitudes. From this perspective, Sebilürreşad's approach to political and social issues, as one of the influential media arms of Islamism, focused on identifying the "other" as its elements. The magazine's political style was defined by its stance against communism, anti-Semitism/anti-Zionism, anti-masonry, and anti-heterodoxy. The editorial team of Sebilürreşad, grounded in these antagonistic views, tackled issues with a mindset influenced by their era. Through this lens, they constructed their identity in opposition to perceived external threats. Aside from advocating for the liberalization of religious education, they did not aim to develop original ideas concerning the public sphere.

Anahtar Kelimeler

Islamism, Sebilürreşad, Anticommunism, Antizionism, Antimasonry

Kaynakça

• Albayrak, S. (1995). Eşref edip. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) c.11 içinde (s. 473-474). Diyanet vakfı yayınları.
• Alper, H. (2009). Sırat-ı müstakim. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) c. 39 içinde (s. 119-120). Diyanet vakfı yayınları.
• Arabacı, C. (2018). Eşref edip fergan ve sebilürreşad üzerine, Tanıl Bora ve Murat Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6 İslamcılık içinde (s. 97-128). İletişim yayınları.
• Arendt, H. (2021). İnsanlık durumu. İletişim yayınları.
• Azak, U. (2019). Türkiye’de laiklik ve İslam. İletişim yayınları.
• Bali, R. N. (2014). Musa’nın evlatları Cumhuriyet’in yurttaşları. İletişim yayınları.
• Bora, T. & Ünüvar, K. (2020). Ellili yıllarda Türkiye’de siyasi düşünce hayatı. M. K. Kaynar (Haz.), Türkiye’nin 1950’li yılları içinde (s. 159-175). İletişim yayınları.
• Bora, T. (2016). Türk Sağı: Siyasal düşünce tarihi açısından bir çerçeve denemesi. İ. Ö. Kerestecioğlu ve G. G. Öztan (Der.), Türk Sağı: Mitler, fetişler, düşman imgeleri içinde (s. 9-28). İletişim yayınları.
• Bora, T. (2019). Milliyetçiliğin kara baharı. İletişim yayınları.
• Demirli, A. (2017). Demokrat parti ve laiklik. NotaBene yayınları.
• Doster, B. (2020). Soğuk savaş döneminde Türkiye ABD ilişkileri. Behlül Özkan ve Tolga Gürakar (Der.), Türkiye’nin Soğuk Savaş düzeni içinde (s. 288-334). Tekin yayınları.
• Dursun, D. (2018). Türkiye’nin siyasal hayatı. Beta yayınları.
• Erken, M. (2018). 1923-1960 yılları arası Türkiye’de İslami yayıncılık. Lütfi Sunar (Ed.), İslam’ı uyandırmak Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İslamcı düşünce ve dergiler cilt 1 içinde (s. 29-50). İlmi Etüdler Derneği.
• Gürakar, T. (2020). Merkez-çevre paradigması türkiye’nin siyasasını açıklamanın anahtarı olabilir mi?. B. Özkan ve T. Gürakar, (Der.), Türkiye’nin Soğuk Savaş düzeni içinde (s. 25-46). Tekin yayınevi.
• Kara, İ. (2016). Cumhuriyet Türkiye’sinde bir mesele olarak İslam 1. Dergâh yayınları.
• Kara, İ. (2017). Amel defteri. Dergâh yayınları.
• Kara, İ. (2017). Cumhuriyet Türkiye’sinde bir mesele olarak İslam 2. Dergâh yayınları.
• Kara, İ. (2019). Şeyhefendinin rüyasındaki Türkiye. Dergâh yayınları.
• Karakoç, S. (1989). Hatıralar-LX. Diriliş 7(60), s. 14.
• Kardeş, M. E. (2020). Schmitt'le birlikte schmitt'e karşı politik felsefe açısından carl schmitt düşüncesi. İletişim yayınları.
• Keyman, F. (1999). Türkiye ve radikal demokrasi. Bağlam yayınları.
• Koloğlu, O. (2013). Cumhuriyet dönemi masonlar. Pozitif yayınları.
• Kurtoğlu, Z. (2018). Türkiye’de İslamcılık düşüncesi ve siyaset pozitivist yönetim ideolojisinin islam’ın siyasallaşmasına katkısı. Tanıl Bora ve Murat Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt 6 İslamcılık içinde (ss. 201-216). İletişim yayınları.
• Küçük, M. (2013). Sol ve aleviler: yeryüzünü kızıl taçlar bürüye. Sol İlahiyat içinde (ss. 42-48). Birikim yayınları.
• Mert, N. (2018). Türkiye İslamcılığına tarihsel bir bakış. Tanıl Bora ve Murat Gültekin (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt 6 İslamcılık içinde (s. 411-419). İletişim yayınları.
• Mert, N. (1994). Laiklik tartışmasına kavramsal bir bakış. Bağlam yayınları.
• Meşe, E. (2017). Komünizmle mücadele dernekleri. İletişim yayınları.
• Uzun, M. İ. (2007). Mehmet Raif Ogan, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) Cilt 33 içinde, s. 318-319.
• Örnek, C. (2015). Türkiye’nin soğuk savaş düşünce hayatı, antikomünizm ve Amerikan etkisi. Can sanat yayınları.
• Özman, A & Dede K. (2016). Türk sağı ve masonluğun söylemsel inşası: iktidar, bilinmezlik, komplo. İ. Ö. Kerestecioğlu ve G. G. Öztan (Der.), Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri içinde (s. 169-202). İletişim yayınları.
• Safa, P. (2020). Türk inkılabına bakışlar. Ötüken yayınları.
• Sander, O. (1994). Siyasi tarih 1918-1994. İmge yayınları.
• Schmitt, C. (2014). Siyasal kavramı. Ece Göztepe (Çev.). Metis yayınları.
• Bolay S. H. (1989). Ahmed Hamdi Akseki. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) Cilt 2 içinde, s. 293-295.
• Tunaya, T. Z. (1991). İslamcılık akımı. Simavi yayınları.
• Yıldırmaz, S. (2016). Nefretin ve korkunun rengi: kızıl. İ. Ö. Kerestecioğlu ve G. G. Öztan (Der.), Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri içinde (s. 47-73). İletişim yayınları.
• Yücekök, A. N. (1971). Türkiye’de örgütlenmiş dinin sosyo-ekonomik tabanı (1946-1960), Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 26(2), 301-303.
• Atilhan, C. R. (1948a). Türkiye’de farmasonlar: din düşmanı kızıl ve sinsi tehlike. Sebilürreşad, 1(1), 9.
• Atilhan, C. R. (1948b). Siyonistlerin protokolleri, Sebilürreşad, 1(13), 222.
• Atilhan, C. R. (1949). Farmasonluk ve dinsizlik. Sebilürreşad, 2(35), 155-156.
• Atilhan, C. R. (1950). Müslümanlığın büyük hedefi 7. Sebilürreşad, 4(85), 155-157.
• Atilhan, C. R. (1956a). Garb Memleketlerinde Masonların Yırtılan Maskesi. Sebilürreşad, 9(222), 243-245.
• Atilhan, C. R. (1956b). 31 mart faciası, Sebilürreşad, 9(222), 250.
• Atilhan, C. R. (1956c). Siyonizm’in beşinci kolu masonluk, Sebilürreşad, 10(226), 14-16.
• Atilhan, C. R. (1957a). Orta şarkta kangren. Sebilürreşad, 10(236), 54.
• Atilhan, C. R. (1957b). Filistin’den Sonra Kıbrıs Buhranı. Sebilürreşad, 10(244), 299-300.
• Atilhan, C. R. (1957c). Mukaddesat cephemize yapılan tecavüz. Sebilürreşad, 11(254), 54-55.
• Batur, D. (1950). Aleviler, kızılbaşlar komünist midir?”, Sebilürreşad, 4(90), 237.
• Binbir Hadis Şarihi A. (1949). Farmasonluk yıkıcı siyasi bir şebekedir. Sebilürreşad, 2(40), 232-233.
• Edip, E. (1948a). Türkiye’de dönmelik tarihçesi. Sebilürreşad, 1(4), 55-56.
• Edip, E. (1948b). Türklerin Kalplerine Sokulan Siyonist Hançeri. Sebilürreşad, 1(25), 390-391.
• Edip, E. (1948c). Farmasonluk Atatürk yolu mudur?. Sebilürreşad, 1(24), 376-377.
• Edip, E. (1948d). Dini neşriyatı kösteklemek isteyenler. Sebilürreşad, 1(24), 372-374.
• Edip, E. (1949a). Medreselere aslan, farmasonluğa karşı serçe. Sebilürreşad, 2(26), 12-14.
• Edip, E. (1949b). Siyonist tehlikesine karşı”, Sebilürreşad, 2(38), 200- 201.
• Edip, E. (1952). Dönmeliğin Türkleştirilmesi. Sebilürreşad, 6(140), 226-232.
• İskeçeli, H. Z. (1948). Siyonizm tehlikesinin ehemmiyeti. Sebilürreşad, 1(18), 285.
• Kösemen, Y. Z. (1950). Milli varlığın temellerini sarsanlar, Sebilürreşad, 4(86), 168-171
• Ogan, M. R. (1949a). Masonlukta teslis. Sebilürreşad, 2(34), 135-138.
• Ogan, M. R. (1949, Nisan). Yeni türeyen alevi misyonerleri. Sebilürreşad, 2(39), 213-215.
• Ogan, M. R. (1949, Temmuz). İsrail Saltanatı mı? Yahudi Mezalimi mi?. Sebilürreşad, 3(52), 22-24.
• Ogan, M. R. (1950, Haziran). Tarikatlar İlga Olundu Fakat Mason Tekyeleri İşliyor. Sebilürreşad, 4(80), 78-80.
• Ogan, M. R. (1956, Ağustos). Bahaiyye’nin İslam Dinine Hücumları. Sebilürreşad, 10(226), 5-9.
• Ogan, M. R. (1956, Ekim). Sultan Abdülhamid hal fetvasının yazılışı. Sebilürreşad, 10(230), 73-76.
• Saruhan, H. (1948). Komünizme karşı duracak olan ancak İslamiyet kalesidir. Sebilürreşad, 1(9), 142.
• Anonim. (1948a). Allah’ın İnayetiyle Sebilürreşad’a Başlıyoruz. Sebilürreşad, 1(1), 2-6.
• Anonim. (1948b). Komünizme Karşı Dünya Din Cephesi. Sebilürreşad, 1(10), 151.
• Anonim. (1948c). Atatürk ve farmasonluk. Sebilürreşad, 1(25), 393-395.
• Anonim. (1949). Komünizme karşı dünyada en büyük set Müslümanlık. Sebilürreşad, 3(59), 140.
• Anonim. (1951a). Farmasonluk Tarikatı Kapanıyor. Sebilürreşad, 4(94), 300-302.
• Anonim. (1951b). Asıl irtica. Sebilürreşad, 4(99), 381-382.
• Anonim. (1951c). BM meclisinde dini müzakereler V, Sebilürreşad, 5(105), 72-73.
• Anonim. (1952). Tarih Boyunca İnkılablar, İhtilaller. Sebilürreşad, 6(135), 150-152.
• Anonim. (1953). Müslüman heyeti içtimaiyesinin temellerine taarruz. Sebilürreşad, 7(154), 50-58.
• Anonim. (1954). Tarihi bir hadisenin hakikati. Sebilürreşad, 7(169), 297-299.
• Anonim. (1958). Beyanı Hakikat. Sebilürreşad, 11(273), 355- 358.
• Şengün, H. (1949). Kızıl tehlikeye karşı din ve ahlak cephesi. Sebilürreşad, 2(34), 139.