Mâtürîdî’nin Hayatı, Eserleri Ve Kelam İlmi’ndeki Yeri

Yıl 2013, Cilt: 8 Sayı: 3, 325 - 360, 23.07.2014

Recep Önal

Öz

Mâtürîdî, tarihte çeşitli din, inanç, ideoloji, kültür ve medeniyetlere beşik vazifesi gören Maveraünnehir bölgesinde yaşamıştır. Onun yaşadığı dönem, İslâm dünyasında pek çok gelişme ve değişimlerin yaşandığı, değişik dinî, itikadî, felsefî, siyasî akımların peş peşe türediği, diğer din ve kültür mensuplarıyla ilişkilerin yoğunlaştığı, İslâm’ın temel esaslarına içeriden ve dışarıdan meydan okumaların arttığı bir dönemdir. Böyle bir dönemde yetişen Mâtürîdî, eserlerinde İslam inancına karşı çıkan inkârcı dinî ve felsefî akımların görüş ve iddialarını inceleyerek rasyonel bir tutumla çürütmeye çalışmıştır. Ayrıca, İslam’a yönelik bu fikrî saldırılara karşı büyük mücadele vererek İslam inanç esaslarının yerleşip sistemleştirilmesine ve yayılmasına önemli katkılar sağlamıştır. Bu makalede,Mâtürîdî’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra,kelam ilmindeki yeri tespit edilmemeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Matürîdî, Kelam, Kitâbü’t-Tevhîd, Te’vîlatü’l-Kur’an

Maturidi’s Life, Work and Place in Islamic Theology/Kalam

Öz

Imam Maturidi lived in Transoxiana (Maveraunnehir) where history of various religions, beliefs, ideology, which acts as a cradle of culture and civilization. The period in which he lived, the Islamic world is experiencing many changes in the development and various religious, faith, philosophical, political movements in succession species, the concentration of the relations with members of other religions and cultures, and this period is one of increased internal and external challenges on the basic principles of Islam. Maturidi grown in such a period, the unbelievers against the Islamic faith in the works of religious and philosophical currents of view and tried to refute claims by examining a rational manner. In addition, these intellectual attacks on Islam by great struggle against the spread of the Islamic faith, and made significant contributions to the principles of systematization settle.In this article, after giving information about the life and works of Imam Maturidi, studied theology role and importance of being detected

Anahtar Kelimeler

Maturidi, Kalam, Kitab al-Tawhid, Tawilat al-Qur’an.

Kaynakça

• ACLÛNÎ, İsmail b. Muhammed el- (2001), Keşfü’l-hafâ, thk. Yusuf b. Muhammed, Dımeşk, AÇIKGENÇ, Alparslan (2002 ), “İlk Müslüman Türklerde Düşünce ve Bilim”, Türkler, Ed.: Hasan Celal Güzel ve dğr., Ankara.
• AK, Ahmet (2006), Mâtürîdî Kaynaklarda Mâtürîdî ve Mâtürîdilik, Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara.
• ASLAN, Abdülgaffar (2007), “Kelâm İlminin Gelişimine Türklerin Katkısı: Ebû’l-Muîn en Nesefî Örneği”, Uluslararası Türk Dünyasının İslâmiyet’e Katkıları Sempozyumu, Ed.: İ.Hakkı Göksoy ve diğ., Isparta.
• BEYÂZÎZÂDE Ahmed Efendi (2004), İşârâtü’l-merâm min ibârâti’lİmâm, (nşr. Yusuf Abdürrezzâk), Karachi, BOZKURT, Nahide (2002), Mu’tezîle’nin Altın Çağı, Ankara.
• ÇALIŞKAN, İsmâil 2003), Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci, Ankara
• ÇELEBİ, Katip (1941), Keşfü’z-Zunûn, İstanbul.
• DUMAN, Ali (2009), “İmam Matürîdî, Hayatı, Eserleri ve İslâmDüşüncesindeki Yeri”, Hikmet Yurdu , Yıl: 2, Sayı: 4.
• EBÛ ZEHRA, Muhammed (ts.), Târîhu’l-Mezâhibi’l-İslâmiyye, Kahire. EMİN, Ahmed (ts.), Fecrü’l-İslâm, trc. Ahmed Serdaroğlu, Ankara. EROĞLU, Muhammed (1971), Ebû Mansûr Mâtüridî ve Te’vîlâtü’lKur’an Basılmamış Öğretim Üyeliği Tezi, İstanbul.
• EŞ’ÂRÎ, Ebu’l- Hasen (2005 ), İlk Dönem İslâm Mezhepleri,(trc.Mehmet Dalkılıç ve diğ., İstanbul.
• EYÜP ALİ (1990), “Mâtürîdîlik”, İslâm Düşünce Tarihi, Editör: M. Şerif- ve diğ.,İstanbul.
• FAYDA, Mustafa(1994),“Emeviler Döneminde Fikir Hareketleri”, DGBİT, Konya.
• FAZLURRAHMAN (2006), İslâm’da İhya ve Reform, Ankara.
• GÂLÎ, Ebü’l-Kâsım el- (1989), Ebû Mansûr el-Mâtürîdî: Hayâtühü ve arâühü’l-akidiyye, Tunus.
• GÖLCÜK, Şerafeddin (1992), Kelâm Tarihi, Konya.
• GÜNEŞ, Kamil (2003), İslâm Düşüncesinin Şekillenmesinde Akıl ve Nas, İstanbul.
• HAMEVÎ, Yâkût b. Abdullah el- (1957), Mu’cemu’l-Buldân, Beyrut.
• HİTTİ, Philip K. (1995), Siyâsî ve Kültürel İslâm Tarihi, trc. Salih Tuğ, İstanbul.
• HULEYF, Fethullah (1974), “Ebû Mansur Mâtürîdî Hayatı ve Eserleri”, trc. Mustafa Öz, Diyanet Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 5, Ankara.
• ______ (1975), “Mâtürîdî ve Eş’arî Mezhepleri Hakkında Bir Tetkik”, trc. Mustafa Öz, Diyanet Dergisi, XIV/2.
• IŞIK, Kemal (1980), Mâtürîdî’nin Kelâm Sisteminde İman Allah ve Peygamberlik Anlayışı, Ankara.
• İMAMOĞLU, M. Ragıb (1991) , İmam Ebû Mansûr el-Mâtürîdî ve Te’vilâtü’l-Kur’an’daki Tefsir Metodu, Ankara.
• İSMAİL PAŞA, Bağdatlı (1955), Hediyyetü’l-‘Ârifîn, İstanbul.
• KARA, Seyfullah (2007), “Selçuklu Türkleri’nin Mezhepler Arası Barışı Sağlamaya Yaptıkları Katkılar”, Uluslararası Türk Dünyasının İslâmiyet’e Katkıları Sempozyumu, Isparta.
• KARADAŞ, Cağfer (2006), “Semerkand Hanefî Kelâm Okulu Mâtürîdîlik”, Usûl İslâm Araştırmaları, Sayı: 2, Cilt: VI, ss. 57-100, Sakarya.
• KEVSERÎ, Zâhid el- (2004), İşârâtü’l-merâm min ibâl-İmâm mukaddimesi, thk. Yusuf Abdürrezzâk, Karachi.
• KIRCA, Celal (1993), Kur’an’a Yönelişler, Kayseri.
• KUEGELGEN, Anne Von - Ashirbek Mumınoz Mumınoz (2003), “Mâtürîdî Döneminde Semerkand İlahiyatçıları”, İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdik, Ankara.
• KUMEYR, Y. (1992), İslâm Felsefesinin Kaynakları, trc. Fahrettin Olguner, İstanbul.
• KUREŞÎ, Ebû Muhammed el- (1993), el-Cevâhirü’l-mudiyye fî tabakâti’l-Hanefiyye, Kahire.
• KUTLU, Sönmez (2003), “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâtürîdî”, İmam Mâtürîdî veMâtürîdik, Haz. Sönmez Kutlu, Ankara.
• KUTLUBOĞA, Zeynüddîn Kâsım b. (1992), Tâcü’t-terâcim, nşr. İbrâhimSâlih, Beyrut.
• LAPIDUS, Ira M. (2003), İslâm Toplumları Tarihi, trc. Yasin Aktay, İstanbul.
• LEKNEVÎ, Muhammed Abdulhayy el- (ts.), el-Fevâidu’l-Behiyye, Beyrut. LEWİS, Bernard (2000), Tarihte Araplar, Trc. Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul.
• MACDONALD, D.B. (1956), “Mâtürîdî”, İA, Cilt: VII, İstanbul.
• MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmud (2004-2010), Te’vîlâtü’l-Kur’an, Ed. Bekir Topaloğlu, İstanbul.
• ______ (2009), Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, Trc. Bekir Topaloğlu, Ankara.
• NESEFÎ, Ebü’l-Muîn en- (2004), Tebsıratü’l-edille,Nşr. Hüseyin Atay, Ankara.
• NESEFÎ, Ebû Hafs Necmeddin Ömer en-(1991), el-Kand fî zikri ulemâ-i Semerkand, nşr. Nazr Muhammed Faryâbî, Riyad.
• NEŞŞÂR, Ali Sami en- (1999), İslâm’da Felsefî Düşüncenin Doğuşu, I-II, trc. Osman Tunç, İstanbul.
• ÖZCAN, Hanifi(1993), Mâturîdi’de Bilgi Problemi, İstanbul.
• ______ (1995), Mâtürîdî’de Dînî Çoğulculuk, İstanbul.
• ______(2002), “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Düşünce”, Türkler, Ed.: Hasan Celal Güzel ve Diğ., Ankara.
• ÖZDEŞ, Talip (2003), Mâtürîdî’nin Tefsir Anlayışı, İstanbul.
• ÖZEN, Şükrü (2001), Ebû Mansur el-Mâtürîdî’nin Fıkıh Usûlünü Yeniden İnşası, İstanbul.
• ÖZTÜRK, Mustafa (2005), “Klasik Sünnî Tefsir Literatürü Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Marife, yıl: 5, sayı: 3, Konya.
• PEZDEVÎ, Ebü’l-Yüsr el- (2003), Usûli’d-dîn, nşr. Hans Peter Linss, Kahire.
• SCHAEDER, H. H. ”Semerkand”, İA, X, İstanbul. SEM’ÂNÎ, Ebû Sâd et-Temîmî es- (1980), el-Ensâb, nşr. Abdurrahman el-Yemânî, Kahire.
• TANCÎ, Muhammed b. Tavît et- (1954), “Ebû Mansûr Mâtürîdî”, AÜİFD., Cilt: IV, Sayı: 1-2, Ankara.
• TAŞKÖPRÜZÂDE, Ahmed Efendi (1961), Tabakâtü’l-Fukahâ, Musul.
• _______(1985), Miftâhu’s-sa’âde, Beyrut.
• TOPALOĞLU, Bekir (2003), “Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin Kelâmî Görüşleri”, İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdik, Haz. Sönmez Kutlu, Ankara. ______ (2009), “Ebû Mansur el-Mâtürîdî”, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, Ankara.
• ______(2003), “Mâtürîdî”, DİA, XXVIII, Ankara.
• ______ (ts.), Kelâm İlmi: Giriş, İstanbul. TUNÇ, Cihat(1986), “İyiliği Emredip Kötülüğü Yasaklama Görevi”, EÜİFD, Kayseri.
• TÜRCAN, Galip (2006), “Kelâm’ın Meşrûiyeti Sorunu”, Marife, yıl: 5, Konya.
• WATT, W. Montgomery (1998), İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri,trc. Ethem Ruhi Fığlalı, İstanbul.
• ______ (2004), İslâm Felsefesi ve Kelâmı, trc. Süleyman Ateş, İstanbul.
• WOLFSON, H. Austtryn (2001), Kelâm Felsefeleri, trc. Kasım Turhan, İstanbul.
• YALTKAYA, Şerafeddin (1932), Türk Kelâmcıları, İstanbul.
• YAVUZ, Yusuf Şevki (2005), “Ebû Hanîfe’nin Kelâmî Görüşleri ve Sünnî Kelâmın Oluşumuna Etkileri”, İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe ve Düşünce Sistemi Sempozyumu, Bursa.
• ______ (2003),“Mâtürîdîyye”, DİA, Cilt: XXVIII, Ankara.
• ______(2002), “Kelâm”, DİA, Cilt: XXV, Ankara.
• YAZICIOĞLU, M. Sait (1985), “Mâtürîdî Kelâm Ekolünün İki Büyük Siması: Ebû Mansûr Mâtürîdî ve Ebû’l-Muîn en-Nesefî”, AÜİFD., Cilt: XXVII.
• ______, (2001), “Türkler’de Kelâm”, Türk Düşünce Tarihi, Haz. Hüseyin Gazi Topdemir, Ankara.
• YEPREM, M. Saim (1997), İrade Hürriyeti ve İmam Mâtürîdî, İstanbul.
• YÖRÜKAN, Yusuf Ziya (1952 ), “İslâm Akâid Sistemimde Gelişmeler ve İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe”, AÜİFD, Sayı: 4, Ankara.
• ______(1952), “Kitâbü Tefsîri’l-Esmâ ve’s-Sıfât Hakkında”, AÜİFD, İstanbul.
• ______,(2006), İslâm Akâid Sistemimde Gelişmeler: İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe ve İmam Ebû Mansûr Mâtürîdî, İstanbul.
• ZEBÎDÎ, Muhammed Murtazâ(2002),İthâfü’s-sâde, nşr. Muhammed Ali Beyzavî, Beyrut.