İktisadi Düşünce Tarihimizde Bir Sayfa: Mecmua-i Fünun

Yıl 2013, Cilt: 8 Sayı: 1, 277 - 304, 23.07.2014

Ömer Karaoğlu

Öz

Batı dünyasında modern zamanlara doğru belirginleşen disipliner uzmanlaşma ve pozitivizme yol veren bir dizi gelişme, geleneksel Osmanlı algı ve bilgi dokusunu etkilemeye başladı. Böylelikle Osmanlı zihinsel yapısı, XIX. asır başlarından Tanzimat Dönemine değin politik ve kültürel bakımdan bir değişim süreci yaşadı. Gerek çeviri gerekse telif eserler, dönem içinde yayınlanan dergi ve gazeteler ve yine özellikle bir kısım İngiliz diplomatının etkisiyle klasik batı iktisat düşüncesinin liberal kanadı dönemin iktisat görüşlerine rengini vermiştir. Liberal çizginin Mecmua-i Fünun’daki temsilcilerinin bir bölümü İngiltere’de eğitim görmüş ve bu itibarla batı iktisat düşüncesinin Smith-Ricardo etkisini daha açık olarak yansıtmıştır. Konu aldığımız derginin liberal nitelikli iktisadi görüş ve yaklaşımlarını özellikle Münif Paşa, Mehmed Şerif Efendi ve Ohannes Paşa’nın etkili biçimde işledikleri görülmektedir. Dergideki makalelerinde Osmanlı insanının ticaret anlayışı içerisinde kanaatkârlık yaklaşımı, batıda bulunan girişim gayret ve ruhundan yoksunluğu gibi görüşler ileri sürülmektedir. Ticari metotlar konusunda bilgi birikiminin yetersiz olduğu, sorunun temelde maddi-fiziki koşullardan önce düşünsel ve ahlaki olduğu iddia edilmektedir. Türk iktisat düşüncesinin XIX. yüzyıldan itibaren özellikle Avrupa teorik ve politik iktisadının etki alanına girdiği ve bu sürecin Türk modernleşmesinin önemli bir safhasını teşkil ettiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Geleneksel Düşüncesi, Modernizm, Pozitivizm

A Page in Our Economic History of Thought: Mecmua-i Funun

Öz

A series events which to pave the way for scientific specialism and positivism in the west affected the Ottoman traditional thought and knowledge. In this way, from the beginning of nineteenth century to Tanzimat period, Ottoman intellectual structure lived the changing process from the point of views of cultural and political. The liberal economic thought was effective on Ottoman elite because of the translated and original works, published journals and news and especially the effects of British diplomats in that process. The some of representatives of liberal side in Mecmua-i Fünun who was educated in Britain and they were under effects of Smithian and Ricardian economic thought. In this regard it seems that liberal view especially was represented by Münif Paşa, Mehmed Şerif and Ohannes Paşa. Their articles included the ideas on Ottoman’s trade seeing and its point of being content with little . On the other hand Ottoman people was deprived of enterprising spirit. His knowledge accumulation was insufficient, so main problem was intellectual, not physical. Finally Turkish economic thought entered into the European theoretical and political impression in nineteenth century and this process was an important stage of Turkish modernism.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Traditional Thought, Modernism, Positivism.

Kaynakça

• AKÜNAL, D. (1985) “İlk Türk Dergisi Mecmua-i Fünun”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.1,ss.117-118, İstanbul.
• BUDAK, A. (2004) Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını: Münif Paşa, İstanbul.
• ÇAKIR, Coşkun (2007) “Klasik İktisat Düşüncesi ve Osmanlılar”, Medeniyet ve Klasik, İstanbul, ss.339-351.
• DOĞAN, İ. (1991) Tanzimatın İki Ucu: Münif Paşa ve Ali Suavi, İstanbul.
• GENÇ, M. (2000) Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul.
• IŞIN, E. (1984) “Osmanlı Bilim Tarihi: Münif Paşa ve Mecmua-i Fünun”, Tarih ve Toplum, C.II, İstanbul, ss.351-354.
• KARAOĞLU, Ö. (2008) ““Bir Türk Dostu (mu?): David Urquhart ve Osmanlı Ekonomisine Dair Düşünce ve Etkileri”, Türkiye
• Günlüğü, Sayı.95, Ankara, ss.48-56. MERİÇ, C. (1975) Bu Ülke, İstanbul.
• ORMAN, S. (2001) İktisat, Tarih ve Toplum, İstanbul.
• SAYAR, Ahmet G. (2000) Osmanlı İktisat Düşüncesi’nin Çağdaşlaşması, İstanbul.
• TABAKOĞLU, A. (2005) Toplu Makaleler I-İktisat Tarihi, İstanbul.
• TEKELİ, İ. ve İLKİN, S. (1993) Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara.
• TOPRAK, Z. (1982) Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918), Ankara.
• ÜLGENER, Sabri F. (1991) İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, İstanbul.
• MECMUA-İ FÜNUN’dan Makaleler Edhem Pertev “Medh-i Sa’y ve Zemm-i Betalet Hakkında Meşahir-i Ulema-yı İslamiyeden Kemalpaşazadenin Arabi Risalesi Tercümesidir ” , C.II, nr.32, ss.281289, T.1281
• Hasırcızade Mehmed Hafız “Manzume-i bera-yı Sergi-i Osmani”, C.I, nr.8, ss.342-343, T.1279
• Kadri Bey “ Sergi-i Umumi-i Osmani”, C.I, nr.8, ss.337-342, T.1279
• Kadri Bey “Tarih-i Sergi-i ber vech-i Umumi”, C.I, nr.9, ss.386-392, T.1279
• Kadri Bey “Sergi-i Umumi-i Osmani”, C.I, nr.10, ss.430-434, T.1279
• Kadri Bey “Banka-i Osmani”, C.I, nr.11, ss.495-502, T.1279
• Kadri Bey “Tarih-i Banka-i ber vech-i Umumi”, C.II, nr.13- ss.10-17, ss.52-61, T.1280
• Kadri Bey “İddihar Sandığı”, C.II, nr.21, ss.389-396, nr.22, ss.427432, T.1280
• Macid Bey “Lüzum-u Sa’y u Amel” ,C.IV, nr.34, ss.203-206,T.1283, cüz:1, ss.16-22, T.1300
• Mehmed Şerif “ Lüzum-u Sa’y u Amel”, C.I, nr.7, ss.333-337,T.1279
• Münif Efendi “Tuna Vilayetinde Menfaat-i Umumiye Sandıkları”,C. IV,nr.34, ss.96-102, T.1283
• Münif Efendi “İlga-yı Kavaimi Nakdiye”, C.I, nr.3, ss.119-127, ss.150-157, T.1279
• Münif Efendi“Tarih-i Çav”,C.1, nr.4, ss. 215-220, T.1279
• Münif Efendi “Tarih-i Evrak-ı Nakdiye ber vech-i umumi”, C.I, nr.4, ss.222-23, T.1279
• Münif Efendi “Sergi-i Umumi-i Omaninin Vuku-u Küşadı”, C.I, nr.9, ss.362-367, T.1279
• Münif Efendi“Zamime-i Sergi-i Osmani”, C.I, nr.10, ss.408-413, T.1279
• Münif Efendi- “Çav”, C.I, nr.10, ss.418-419, T.1279
• Ohannes Efendi“İlm-i Servet-i Milel”,C.I, nr.2, ss.86-92, nr.4, 243249, T.1279
• Vahan Efendi “Fevaid-i Şirket”, C.I, nr.8, ss.343-353, T.1279