Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kimlik, Misyon ve Vizyonu Bağlamında Türk Aydını

Year 2007, Volume: 2 Issue: 1, 133 - 174, 05.09.2014

Ernur Genç

Abstract

Tanzimat’tan Türkiye Cumhuriyeti’ne kadarki tarihsel süreç, tarihsel kopuş üzerinden okunabileceği gibi süreklilik üzerinden okunarak da değerlendirilebilir. Bu sürekliliği gösterebilen ve açık biçimde cisimleştiren örneklerden biri kuşkusuz Türk aydınları, Türk aydının kimliği ve Türk aydınının zihniyetidir. Türk aydını Osmanlı’dan Cumhuriyet’e tarihsel sürekliliği içerisinde, misyoner, fonksiyoner, jakoben, eklektik, otoriteryen ve devlet-bağımlı olagelme özelliğiyle karakterize olunabilen ve tarihsel cisimleşmeye uğrayan bir varoluş ve kendilik (entity)’tir. Türk aydını için düşünce kendi başına bizatihi bir değer olmamış, daima eylem için araçsallaştırılmıştır. Batı’da entelektüel, kamusal alanda otonom bir kimlik olabilmişken, Türk aydını otonom bir statünün ve alanın içerisinde olamamıştır. Dolayısıyla Türk aydını üzerinden yapılacak bir tarihsellik ve kimlik okumasının önemi büyüktür ve yeniden üretilmeye gereksinim duyar.

Keywords

Türk Aydını, Entelektüel, Tanzimat, Türkiye Cumhuriyeti

References

• ADORNO, Theodor W. (1998), Minima Moralia, çev.Orhan Koçak-Ahmet Doğukan, Metis Yay., İstanbul.
• AĞAOĞLU, Adalet (1995), “Türk Aydını ve Ben Kimim Sorusu”, iç. Sabahattin Şen (der.) (1195), Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İstanbul.
• AKÇURA, Yusuf (1978), Türkçülük: Türkçülüğün Tarihi Gelişimi, Haz. Sakin Öner, Türk Kültür Yay., İstanbul.
• AKŞİN, Sina (1977), ‘Türkiye’de Tarih Eğitimi’nde sunulan tebliğ, Felsefe Kurumu Seminerleri, TTK Yay., Ankara.
• AKŞİN, Sina (1987), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• ALKAN, Ahmet Turan (1990), “Osmanlı Tarihi: ‘Bir İnançlar Alanı!’”, Türkiye Günlüğü, sayı: 11.
• ALKAN, Ahmet Turan (1992), İkinci Meşrutiyet Devrinde Ordu ve Siyaset, Cedit Yay., Ankara.
• ALKAN, Ahmet Turan (1993), “‘Bu Ülke’nin Aydınları”, Türkiye Günlüğü, sayı:22.
• ALKAN, Ahmet Turan (1995), “Siyaseti Aydınlardan Nasıl Koruyacağız?”, Türkiye Günlüğü, sayı: 35.
• ALKAN, Türker (1977), Gelişen Ülkelerde Aydınlar ve Siyaset, ODTÜ Yayınları, Ankara.
• ARAI, Masami (1994), Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, çev. Tansel Demirel, İletişim Yay., İstanbul.
• ARON, Raymond (1979), Aydınların Afyonu, çev. İzzet Tanju, Tur Yayınları, İstanbul.
• ARSLAN, Hüsamettin (1992), Epistemik Cemaat, Paradigma Yayınları, İstanbul.
• ARSLAN, Ahmet (2002), “Aydınlar, Entellektüeller ve Müminler”, Cogito, sayı:31.
• AYDIN, Suavi (1993), Modernleşme ve Milliyetçilik, Gündoğan Yay., Ankara.
• BAŞKAYA, Fikret (1991), Paradigmanın İflası –Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş-, Doz Yay., İstanbul.
• BATUR, Enis (1995), Alternatif: Aydın, Ark Yay., Ankara.
• BAUMAN, Zygmunt (1996), Yasa Koyucular İle Yorumcular, çev: Kemal Atakay, Metis Yay., İstanbul.
• BAUMAN, Zygmunt (1999), Sosyolojik Düşünmek, çev. Abdullah Yılmaz, 2. basım, Ayrıntı Yay., İstanbul.
• BAYDAR, Oya (2002), “Batıcılıkla Tutuculuk Arasında Sol Aydınlar”, Cogito, sayı: 31.
• BEHAR, Büşra Ersanlı (1996), İktidar ve Tarih –Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Oluşumu (1929-1937)-, 2.basım, Afa Yay., İstanbul.
• BELGE, Murat (1985), “Tarihi Gelişme Süreci İçinde Aydınlar”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:I, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985.
• BELGE, Murat (1989), Sosyalizm, Türkiye ve Gelecek, Birikim Yay., 2.basım, İstanbul, 1989.
• BELGE, Murat (1995), “Osmanlı’da ve Rusya’da Aydınlar”, iç. Sabahattin Şen (der.), Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İstanbul.
• BERKES, Niyazi (1965), “Türk Aydınının Özellikleri Üzerine Düşünceler”, Yön, sayı: 119, Temmuz.
• BERKES, Niyazi (Tarihsiz), Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yay., Ankara, Tarihsiz (ilk basım: Bilgi Yay., Ankara, 1975).
• BERKES, Niyazi (1975), Türk Düşününde Batı Sorunu, Bilgi Yay., Ankara.
• BERKTAY, Halil (1983), Cumhuriyet İdeolojisi ve Fuat Köprülü, Kaynak Yay., İstanbu.
• CANGIZBAY, Kadir (1996), Sosyolojiler Değil Sosyoloji, Öteki Yay., Ankara.
• ÇELEBİ, Nilgün (2004), Sosyoloji ve Metodoloji Yazıları, 2. basım Anı Yay., Ankara.
• EAGLETON, Terry (1996), İdeoloji, çev.Muttalip Özcan, Ayrıntı yay., İstanbul.
• FOUCAULT, Michel (2002), Entellektüelin Siyasi İşlevi –Seçme Yazılar 1-,Yayıma haz. Ferda Keskin, çev. Işık Ergüden-Osman Akınhay-Ferda Keskin, Ayrıntı Yayınları İstanbul.
• GELLNER, Ernest (1992), Uluslar ve Ulusçuluk, çev.Büşra Ersanlı Bahar -Günay Göksu Özdoğan, İnsan Yay., İstanbul.
• GEORGEON, François (1996), Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura, çev. Alev Er, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
• GÖKSU-ÖZDOĞAN, Günay (1993), ‘Türk Ulusçuluğu ve Türki Cumhuriyetler: Kuramsal ve Tarihsel Bir Yaklaşım’, Toplum ve Bilim, sayı: 62, Yaz-Güz 1993.
• GÖLE, Nilüfer (1986), Mühendisler ve İdeoloji, İletişim Yayınları, İstanbul.
• GÖLE, Nilüfer (1991, Modern Mahrem –Medeniyet ve Örtünme-, Metis Yay., İstanbul.
• GRAMSCİ, Antonio (1983), Aydınlar ve Toplum, çev. V.Günyol-F.Edgü-B.Onaran, 2.basım, Örnek Yay., İstanbul.
• HEYD, Uriel (2001), Türk Milliyetçiliğinin Kökleri, çev. Adem Yalçın, Pınar Yay., İstanbul.
• HİLAV, Selahattin (2002), “Entellektüeller ve Eylem”, Cogito, sayı: 31.
• HOCAOĞLU, Durmuş (1991), “Türk Aydınında Felsefi Zaafiyetin Temelleri”, Türkiye Günlüğü, sayı: 15.
• HOCAOĞLU, Durmuş (1995), Laisizm’den Milli Sekülarizm’e –Laiklik Sorununun Felsefi Çözümlemesi-, Selçuk Yay., Ankara.
• KADIOĞLU, Ayşe (1999), Cumhuriyet İradesi Demokrasi Muhakemesi, Metis Yay., İstanbul.
• KARPAT, Kemal H. (1996), Türk Demokrasi Tarihi –Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller-, Afa Yay., İstanbul Keywords: Clerci, Intelectual, Literatus, Jacobenism, Public Space, Eclectisism (1.basım: İstanbul Matbaası 1967).
• KASABA, Reşat (1999), “Eski İle Yeni Arasında Kemalizm ve Modernizm”, iç. Sibel BOZDOĞAN-Reşat KASABA (ed.), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, çev. Nurettin Elhüseyni, 2.basım, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
• KAYALI, Kurtuluş (1994a), Türk Düşünce Dünyası I, Ayyıldız Yay., Ankara.
• KAYALI, Kurtuluş (1994b), Ordu ve Siyaset –27 Mayıs-12 Mart-, İletişim Yay., İstanbul.
• KAYMAZ, Nejat (1977), ‘Türkiye’de Tarih Eğitimi’ adlı konferansa sunulan tebliğ, Felsefe Kurumu Seminerleri, TTK Yay., Ankara.
• KEYDER, Çağlar (1995), “Kimlik Bunalımı, Aydınlar ve Devlet”, iç. Sabahattin Şen (der.), Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İstanbul.
• KEYDER, Çağlar (1999), “1990’larda Türkiye’de Modernleşmenin Doğrultusu”, iç. Sibel BOZDOĞAN-Reşat KASABA (ed.), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, çev. Nurettin Elhüseyni, 2.basım, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
• KEYMAN, Fuat (1999), “Kamusal Alan ‘Cumhuriyetçi Liberalizm’: Türkiye’de Demokrasi Sorunu”, Doğu Batı, sayı:5.
• KILIÇBAY, Mehmet Ali (1983), “Osmanlı Aydını”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, cilt: I, İletişim Yayınları, İst.
• KILIÇBAY, Mehmet Ali (1994), Cumhuriyet Ya Da Birey Olmak, İmge Kit., Ankara.
• KILIÇBAY, Mehmet Ali (1995a), “Türk Aydınının Dünyasını Anlamak”, iç. Sabahattin Şen (der.), Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İstanbul.
• KILIÇBAY, Mehmet Ali (1995b), “Aydın(lık) Siyaset”, Türkiye Günlüğü, sayı: 35.
• KONGAR, Emre (1985), İmparatorluktan Günümüze Türkiye’nin Toplumsal Yapısı 1, 5.basım, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• KÖKER, Levent (1993), Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, 2.basım, İletişim Yay., İstanbul.
• KÜÇÜK, Yalçın (1985a), “Cumhuriyet Döneminde Aydınlar ve Dergileri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:I, İletişim Yay., İstanbul.
• KÜÇÜK, Yalçın (1985b), Aydın Üzerine Tezler I, 2. basım, Tekin Yay., İst.
• KÜÇÜK, Yalçın (1988), Aydın Üzerine Tezler V, Tekin Yay., İst.
• KÜÇÜKÖMER, İdris (1994), Batılaşma –Düzenin Yabancılaşması-, Bağlam Yay., İstanbul.
• LAROUI, Abdullah (1993a), Tarihselcilik ve Gelenek, çev. Hasan Bacanlı, Vadi Yay., Ankara.
• LAROUI, Abdullah (1993b), İslam ve Modernlik, çev. Ayşegül Yaraman Başbuğu, Milliyet Yay., İstanbul.
• LEWİS, Bernard (1988), Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, 3.basım, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
• LEWİS, Bernard (1992), İslam’ın Siyasal Dili, çev.Fatih Taşar, Rey Yay., Kayseri.
• MAHÇUPYAN, Etyen, (1996) Osmanlı’dan Postmoderniteye, Patika Yay., İstanbul.
• MAHÇUPYAN, Etyen (1998), Türkiye’de Merkeziyetçi Zihniyet, Devlet ve Din, Patika Yay., İstanbul
• MAHÇUPYAN, Etyen (1999), “Osmanlı’dan Günümüze Parçalı Kamusal Alan ve Siyaset”, Doğu Batı, sayı: 5.
• MARDİN, Şerif, (1962) The Genesis of Young Ottoman Thought, Princeton University Press, Princeton.
• MARDİN, Şerif (1983), Jön Türkler’in Siyasi Fikirleri –1895-1908-, 2. basım, İletişim Yay., İstanbul.
• MARDİN, Şerif (1985), “Yeni Osmanlılar ve Siyasi Fikirleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, cilt: VI.
• MARDİN, Şerif (1993), Türkiye’de Din ve Siyaset, İletişim Yayınları, 3. baskı, İstanbul.
• MARDİN, Şerif (1994a), Türkiye’de Toplum ve Siyaset –Makaleler 1-,4.basım, İletişim Yay., İstanbul.
• MARDİN, Şerif (1994b), “Atatürk’ü Anarken”, Türkiye Günlüğü, sayı: 28.
• MARDİN, Şerif (1994c), Türk Modernleşmesi –Makaleler 4-, der. Mümtaz’er Türköne – Tuncay Önder, 4. basım, iletişim Yay., İstanbul.
• MARDİN, Şerif (1998), Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, çev. Mümtaz’er Türköne-Fahri Unan-İrfan Erdoğan, 2.basım, İletişim Yay., İst..
• MARDİN, Şerif (1999), “Modern Türk Sosyal Bilimleri Üzerine Bazı Düşünceler”, iç. Sibel BOZDOĞAN-Reşat KASABA (ed.), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, çev. Nurettin Elhüseyni, 2.basım, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
• MERİÇ, Cemil (1985), “Batı’da ve Bizde Aydının Serüveni”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: I, İletişim Yayınları, İstanbul.
• MERİÇ, Cemil (1993), Sosyoloji Notları ve Konferanslar, İletişim Yay., İstanbul.
• MERİÇ, Cemil (1997), Mağaradakiler, İletişim Yay., İstanbul.
• MERT, Nuray (1994), Laiklik Tartışmasına Kavramsal Bir Bakış –Cumhuriyet Kurulurken Laik Düşünce-, Bağlam Yay., İstanbul,.
• MERT, Nuray (1995), “Aydın: Bir Masal Kahramanı”, Türkiye Günlüğü, sayı:35, Temmuz-Ağustos.
• MOLNAR, Thomas (1961), The Decline of Intellectual, The World Publishing Company, Ohio.
• NACİ, Fethi (1995), “‘Münevver’den ‘Entel’e”, iç. Sabahattin Şen (der.), Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İstanbul.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2004), “Osmanlı ‘Resmi (Yahut İmparatorluk) İdeolojisi’ Meselesi’, Doğu-Batı, sayı: 29.
• ORAN, Baskın (1997), Azgelişmiş Ülke Milliyetçiliği –Kara Afrika Modeli-,3.basım, Bilgi Yay., Ankara.
• +ORTAYLI, İlber (1985), “Bir Aydın Grubu: Yeni Osmanlılar”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:VI.
• ORTAYLI, İlber (1995), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, 3.basım, Hil Yay., İstanbul.
• ORTAYLI, İlber (1987), Gelenekten Geleceğe, Hil Yayınları, İstanbul.
• ÖĞÜN, Süleyman Seyfi (1995a), Modernleşme, Milliyetçilik ve Türkiye, Bağlam Yay., İstanbul..
• ÖĞÜN, Süleyman Seyfi (1995b), “Türk Aydınları ve Siyaset”, Türkiye Günlüğü, sayı: 35.
• ÖZLEM, Doğan (1995), “Felsefe Geleneği ve Aydınımız”, iç. Sabahattin Şen (der.), Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İstanbul.
• PARLA, Taha (1994), Türkiye’de Siyasal Kültürün Kaynakları –Atatürk’ün Nutuk’u-, 2.basım, İletişim Yay., İstanbul.
• PARLA, Taha (1999), Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, 3. basım, İletişim Yayınları, İstanbul.
• SAID, Edward (1995), Entellektüel -Sürgün, Marjinal, Yabancı- çev. Tuncay Birkan, Ayrıntı Yay., İstanbul.
• SARTRE, Jean-Paul (2000), Aydınlar Üzerine, çev. Aysel Bora, 2.basım, Can Yay., İstanbul.
• SAYAR, Ahmet Güner (1989), “150. Yılında Tanzimat’a Dair Düşünceler”,Türkiye Günlüğü, sayı: 8.
• SAYARI, Sabri (1995), “Soğuk Savaş’tan Sonra Türk Aydınları”, iç. Sabahattin Şen (der.), Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İst.
• SAYBAŞILI, Kemali (1995), “Münevver, Entellektüel, Aydın”, iç. Sabahattin Şen (der.), Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İstanbul.
• SHAYEGAN, Daryush (1991), Yaralı Bilinç, Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni, çev. Haldun Bayrı, Metis Yay., İstanbul.
• ŞERİATİ, Ali (1990), Aydın, çev. İbrahim Ağacan, Dünya Yay., İstanbul.
• ŞERİATİ, Ali (1991), Öze Dönüş, çev. Kerim Güney, Yedi Geve Kitapları, İstanbul.
• TEZEL, Yahya Sezai (1995), “Jakoben Yenileşmecilik”, iç. Sabahattin Şen (der.),Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İstanbul.
• TİMUR, Taner (1994), Osmanlı Kimliği, 2.basım, Hil Yay., İstanbul.
• TİMUR, Taner (2000), Toplumsal Değişme ve Üniversiteler, İmge Yay., Ankara.
• TUNAYA, Tarık Zafer (1984), Türkiye’de Siyasal Partiler –İkinci Meşrutiyet Dönemi (1908-1918)-, 2. basım, cilt: II, Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul.
• TÜRKÖNE, Mümtaz’er (1989), “Tanzimat’ta Millet Fikrinin Doğuşu”, Türkiye Günlüğü, sayı: 8.
• TÜRKÖNE, Mümtaz’er (1994), Siyasi İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu, 2.basım, İletişim Yay., Istanbul.
• TÜRKÖNE, Mümtaz’er (1995a), “Gelenek ve Aydın”, iç. Sabahattin Şen (der.),Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İstanbul.
• TÜRKÖNE, Mümtaz’er (1995b), “Modernitenin Son Ürünü: Müslüman Aydınlar”, Türkiye Günlüğü, sayı: 35.
• ÜLGENER, Sabri F. (1983), Zihniyet, Aydınlar ve İzm’ler, Mayaş Yay., İst.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya (1938), “Tanzimat’a Karşı”, İnsan, cilt: 1, sayı:1.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya (1998), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, 5.baskı Ülken Yayınları, İst. (I. baskı Selçuk Yayınları, İst., 1966).
• WEBER, Max (1993), Sosyoloji Yazıları, İnglizce baskısını haz. H.H.Gerth ve C.W.Mills, çev.Taha Parla, 3.baskı, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• YAVUZ, HİLMİ (1987), Kültür Üzerine, Bağlam Yay., İstanbul