Travel Along the Nile with Evliya Çelebi

Yıl 2015, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 29, 24.04.2015

Firdevs Çetin

https://doi.org/10.17550/aid.33952

Öz

In 1672, Evliya who was assigned to deliver the letter of Ibrahim Pasha, governer of Egypt, to the master of Funj. In the journey, after leaving Cairo, he visited more than forty cities. His observations in this visiting are considered as important in terms of social, economic and cultural history of the district. In walk-through Evliya Çelebi has travelled the eastern coast of the Nile and as to return part he toured the western shore, starting from city of Ibrim. It is possible to read his observations both from Seyahatname and The Map of the Nile. In both sources, the author has told of geographical characteristics (such as climate, flora, geographical formations, water, wealth sources), trade, military structure, administration, speech of folk, living conditions and religion. Between a lot of places which he has told in walk through and return part, to restrict the topic, Suakin, Dahlak, Massawa, Harkova, Zeila nad Mogadishu were chosen and his observations about such important cities are evaluated

Anahtar Kelimeler

Africa, Evliya Çelebi, Seyahatname, Nile, Province of Abyssinian

Evliya Çelebi İle Nil Boyunca Seyahat

Öz

1672’de Mısır Valisi İbrahim Paşa’nın mektubunu Func Hâkimi’ne götürmek üzere görevlendirilen Evliya, Kahire’den ayrıldıktan sonra başladığı seyahatinde kırktan fazla şehri ziyaret etmiştir. Onun gözlemleri, bölgenin sosyal, ekonomik ve kültürel tarihine ışık tutması açısından önemli görülmüştür. Evliya Çelebi gidiş yolunda Nil’in doğu sahilini, dönüş yolculuğunda ise nehrin İbrim şehrinden sonra başlayan batı sahillerini gezmiştir. Gözlemlerini hem Seyahatname’den hem de Nil Haritası’ndan okumak mümkündür. Yazar her iki kaynakta da bölgenin coğrafi özelliklerini (iklim, bitki örtüsü, yer şekilleri, suları, zenginlik kaynakları gibi), ticaretini, askeri yapısını, yönetimini, halkın dilini, yaşam koşullarını ve inancını anlatmıştır. Gidiş ve dönüş
yolunda anlattığı birçok yer arasından konuyu sınırlandırmak için seçilen ve gidiş yolunda ziyaret ettiği Sevakin, Kif, Dehlek, Masavva, Harkova, Zeyla ve Mogadişu gibi önemli merkezlere ait gözlemleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Afrika, Evliya Çelebi, Seyahatname, Nil, Habeş Eya

Kaynakça

• Avcı, Casim. Masavva. (2003) TDV İslam Ansiklopedisi. (c. 28, s. 73- 74). İstanbul.
• Basset, Rene. Dehlek. (1997) MEB İslam Ansiklopedisi. (c. 3, s. 508- 509). Ankara.
• Brockelmann, Carl. Kıft. (1997) MEB İslam Ansiklopedisi (c. 6, s. 676- 677). Ankara.
• Dankoff, Robert. Seyyah-ı Âlem Evliyâ Çelebi’nin Dünyaya Bakışı. Çe- viren: Müfit Günay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Dankoff, Robert-Nuran Tezcan. Evliyâ Çelebi’nin Nil Haritası “Dürr-i bî-misîl în ahbar-ı Nîl.” İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Ay- dın Kitabevi, 1990.
• Ekici, Metin. “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Sözlü ve Yazılı Me- tin İlişkisi.” Evliya Çelebi’nin Sözlü Kaynakları, 27-37. Ankara: Unesco Türkiye Milli Komisyonu, 2012.
• Erekli, Arzu. “Bir Seyyahın Zihninde Seyahat.” Doğumunun 400. Yılın- da Evliya Çelebi. Ed. Nuran Tezcan ve Semih Tezcan, 346-355. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011.
• Eren, Meşkure. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Birinci Cildinin Kay- nakları Üzerinde Bir Araştırma. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1960.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. X. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 306, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452 numaralı yazmalarının mukayeseli transkripsiyonu–dizini. Hazırlayanlar: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı ve Robert Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Mısır-Sudan-Habeşistan-Somali-Cibuti-Kenya-Tanzanya, 10.Kitap 2. Cilt. Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Grohmann, Adolf. (1997) Sevakin. MEB İslam Ansiklopedisi. (c. 10, s. 523-524). Ankara.
• Haridy, Mohamed. “Seyahatname’de Mısır.” Doğumunun 400. Yılın- da Evliya Çelebi. Ed.: Nuran Tezcan ve Semih Tezcan, 223-243. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011.
• Kavas, Ahmet. (2003) Makdişu. TDV İslam Ansiklopedisi. (c. 27, s. 435-437). İstanbul.
• Kavas, Ahmet. (2013) Zeyla. TDV İslam Ansiklopedisi. (c. 44, s. 350- 352). İstanbul.
• İlgürel, Mücteba. (1995) Evliya Çelebi. TDV İslam Ansiklopedisi. (c. 11, s. 529-533). İstanbul.
• İnalcık, Halil. “Açış Konuşması.” Çağının Sıradışı Yazarı Evliya Çe- lebi, Haz. Nuran Tezcan, 13-17. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
• Niyazioğlu, Aslı. “Babalar ve Oğullar: Evliya Çelebi Babasını Neden Sözlü Kaynak Olarak Kullandı?.” Evliya Çelebi’nin Sözlü Kay- nakları, 107-113. Ankara: Unesco Türkiye Milli Komisyonu, 2012.
• Orhonlu, Cengiz. Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1996.
• Özbaran, Salih. Ottoman Expansion Towards the Indian Ocean in the 16th Century, İstanbul: İstanbul Bilgi University Press, 2009.
• Saydam, Cemal. Havadan Tozdan. İstanbul: Heyamola Yayınları, 2010.
• Tezcan, Nuran. “Nil Haritası ile Seyahatname Arasındaki Paralellikler.” 3. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Ankara, 2010, 785-797.
• Tezcan, Nuran. “Nil Yolculuğu: Mısır, Sudan, Habeşistan.” Doğumunun 400. Yılında Evliya Çelebi, Ed. Nuran Tezcan ve Semih Tezcan, 244-265. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011.
• Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük. www.tdk.gov.tr
• Vatin, Nicolas. “Tarihi Bir Romandan Sayfalar: Evliya Çelebi’nin Zi- getvar Seferi (1566) Anlatısı.” Evliya Çelebi’nin Yazılı Kaynak- ları, 74-89. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2012.