DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI’NIN HUKUKİ STATÜSÜ ÜZERİNE TARTIŞMALAR

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 2, 239 - 276, 31.10.2019

Omur Aydin

https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.485408

Cited By: 5

Öz

Diyanet İşleri Başkanlığı, 3 Mart
1924’te, Şeriye ve Evkaf Vekaleti’nin yerine kurulmuştur. Bu düzenleme ile dini
konular, siyasal alanın dışına çıkarılıp idari bir işleve indirgenmek
istenmiştir. Ancak bu tercihin aksine kurumun görev ve yetkilerinde ve
teşkilatında artan ve büyüyen bir seyir ortaya çıkmıştır. Diyanet İşleri
Başkanlığı’na kurulduğundan bu yana birçok misyon yüklenmiştir. Dinin devlet
tarafından kontrol edilmesi, daha çok kurucu iradenin ve militan laiklik
taraftarlarının beklentilerini yansıtırken, dini nitelikli hizmetlerin
karşılanması ise daha çok muhafazakâr kesimin beklentisi olmuştur. Her iki
taraf da kurumu, Türkiye’nin sosyal, tarihsel ve siyasal dokusunun sui generis
niteliğiyle meşrulaştırmaya çalışmıştır. Özellikle 633 Sayılı Kanun’dan (1965)
sonra Başkanlık, sosyal hayatın daha çok içinde olmaya başlamış ve 1980 sonrası
dönemde sosyal ve milli dayanışmanın sağlanması için bir araç olarak
görülmüştür. Bu durum, 1982 Anayasası’nın korporatist ve solidarist
özelliklerinin bir yansımasıdır. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bu şekilde
araçsallaştırılması onun yıllar içinde bu derece büyümesinin temel itici gücü
olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Diyanet İşleri Başkanlığı, Laiklik, Dini Hizmet, Anayasa Mahkemesi, Hukuki Statü

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). 2. Baskı. İstanbul: Hil Yayın, 1996.Atatürk, Kemal. Nutuk Cilt II-1920-1927. 9. Basılış. İstanbul: Devlet Kitapları- Milli Eğitim Basımevi, 1969.Başgil, Ali Fuat. Din ve Laiklik. 8. Baskı. İstanbul: Yağmur yayınları, 2007.Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. 7. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, Ekim 2004.Bilimer, Vehbi. Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Tasarısı Hakkında Mütalaa. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1963. Bozan, İrfan. Devlet İle Toplum Arasında Bir Okul: İmam Hatip Liseleri Bir Kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı. 1. Baskı. İstanbul: Tesev Yayınları, Mart 2007.Bulut, Mehmet. “Diyanet İşleri Başkanlığının Kuruluş Yılları”. Diyanet Aylık Dergi- Diyanet Özel Sayısı, (Mart 2014): 6-11.Bulut, Mehmet. “Teşkilatımıza ‘Diyanet’ Adı Nasıl Verildi?”. Erişim: 15.09.2018. http://www.diyanetdergi.com/diyanet-arsivi/item/2351-teskilatimiza-diyanet-adi-nasil-verildi.Cumhuriyet Gazetesi. 07.12.2008 günlü nüsha. Erişim: 20.10.2018. http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/diger/26942/Bir_uzun_mucadele.html. Din İşleri Yüksek Kurulu. 30.12.1980 tarihli ve 77 sayılı ve 3 Aralık 1993 tarih ve 6 sayılı Kararı. Erişim: 28.10.2018. http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=400542.Erdoğan, Mustafa. “1982 Anayasasında Din Özgürlüğü”. Liberal Düşünce 18 (2000). Erişim: 30.10.2018. http://www.libertedownload.com/ldt/din%20hurriyeti/Mustafa_Erdogan_Anayasa.pdf.Eroğul, Cem. Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi. Ankara: İmge Kitabevi, 1990.Fendoğlu, Hasan Tahsin. “Alevilik ve Yeni Anayasa (Anayasal Perspektif)”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4/1 (2013): 1-34.Gözaydın, İştar. Diyanet: Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi. 2. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.Helsinki Yurttaşlar Derneği. Sosyo-ekonomik Politikalar Bağlamında Diyanet İşleri Başkanlığı Kamuoyunun Diyanet’e Bakışı, Tartışmalar ve Öneriler. 1. Basım. İstanbul: Aralık 2014. Kara, İsmail. “Din ile Devlet Arasında Sıkışmış Bir Kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2000): 29-55.Koçak, Cemil. “Siyasal Tarih (1923-1950). Türkiye Tarihi 4- Çağdaş Türkiye (1908-1980). 10. Baskı. İstanbul: Cem Yayınevi, 2008.Kodamanoğlu, M. Nuri. “Laik Devlet Düzenimizin İlk Yasal Dayanağı”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 8 (1991):643-646. Köker, Levent. Modernleşme Kemalizm ve Demokrasi. 8. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.Kutlu, Sönmez. “Diyanet İşleri Başkanlığı ve İslamiçi Dini Gruplarla (Mezhep ve Tarikatlar) İlişkileri” Dini Araştırmalar 12/33 (Ocak-Nisan 2009): 107-127.Kutlu, Sönmez. “Alevilik-Bektaşiliğin Diyanet’te Temsili Problemi”. Erişim: 25.10.2018. http://www.sonmezkutlu.net/?pnum=96&pt=Alevilik-kta%C5%9Fili%C4%9Fin+Diyanet%27te+Temsili+SorunuMardin, Şerif. Türkiye’de Din ve Siyaset. 8. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.Nal, Sabahattin. “Demokrat Parti'nin 1950-54 Dönemi Din Siyaseti”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 60/3 (2005): 137-171.Özek, Çetin. 100 Soruda Türkiye'de Gerici Akımlar. İstanbul: Gerçek Yayınları, 1968.Radikal Gazetesi.14.11.2008 günlü nüsha. Erişim: 25.10.2018. http://www.radikal.com.tr/turkiye/mustafa-timisi-en-zor-yillari-anlatti-908405/. Savcı, Bahri. “Diyanet İşleri Teşkilatının Gelişmeleri”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 3/22 (1967): 85-102.Tanör, Bülent – Yüzbaşıoğlu, Necmi. 1982 Anayasası’na göre Türk Anayasa Hukuku. 4. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, Ekim 2002.Torun, Esma. “II. Dünya Savaşı Yıllarında Laiklik Uygulamaları: Değişimin İlk İşaretleri”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 29-30 (Mayıs-Kasım 2002):143-158.Turan, İbrahim. “AB Sürecinde Diyanet İşleri Başkanlığı: Özerklik ve Temsil Sorunu Bağlamında Bir Değerlendirme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (2011): 127-156.Türkiye Büyük Millet Meclisi. T.C. Temsilciler Meclisi Tutanak Dergisi Kırk İkinci Birleşim. 11.04.1961. Cilt: 3. Erişim: 30.09.2018, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TM__/d00/c003/tm__00003042.pdf.Türkiye Büyük Millet Meclisi. “TBMM Zabıt Ceridesi Devre 2 İkinci içtima 1.Cîlt :7”. Erişim: 10.08.2018. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c007/tbmm02007002.pdf: 21.Türkiye Büyük Millet Meclisi. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Yedinci Büyük Kurultay Tutanağı, (Ankara 1948). Erişim: 14.10.2018. https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/e_yayin.eser_bilgi_q?ptip=SIYASI%20PARTI%20YAYINLARI&pdemirbas=197603391.Türkiye Büyük Millet Meclisi. Millî Güvenlik Konseyi Danışma Meclisi Anayasa Komisyonu Raporu 1/463 M.G. Konseyi 1/397. S. Sayısı: 450. 24 Eylül 1982/64. Erişim: 10.12.2018. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MGK_/d01/c007/mgk_01007118ss0450.pdfTürkiye Büyük Millet Meclisi. T.C. Temsilciler Meclisi Tutanak Dergisi Kırk Üçüncü Birleşim. 12.04.1961. Cilt: 3. Erişim: 30.09.2018. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TM__/d00/c003/tm__00003043.pdf.Türkiye Büyük Millet Meclisi. Tarihe Düşülen Notlar-1:Yasama Yılı Açılışlarında Cumhurbaşkanlarının Konuşmaları – 1. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı Yayınları, Aralık 2011.Uzun, Hakan. “İktidarını Sürdürmek İsteyen Bir Partinin Kimlik Arayışı: Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1947 Olağan Kurultayı”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 12/25 (Güz 2012):101-139.Mahkeme KararlarıAnayasa Mahkemesi. 21.10.1971 tarih ve E. 1970/53, K. 1971/76 sayılı Karar. Resmi Gazete. Tarih/sayı:15.6.1972/14216.Anayasa Mahkemesi. 18.12.1979 tarih ve E.1979/25, K.1979/46 sayılı Karar. Resmi Gazete. Tarih/sayı:11.5.1980/16985.Anayasa Mahkemesi. 11.02.1987 tarih ve E. 1986/12, K. 1987/4 sayılı Karar. Resmi Gazete. Tarih/sayı: 21.11.1987.Anayasa Mahkemesi. 7.3.1989 tarih ve E. 1989/l, K. 1989/12 sayılı Karar. Resmi Gazete. Tarih/sayı: 05.07.1989-20216.Anayasa Mahkemesi. 23.11.1993 tarih ve E. 1993/1, K. 1993/2 sayılı Siyasî Parti Kapatma Kararı. Resmi Gazete. Tarih/sayı: 14.02.1994-21849.Anayasa Mahkemesi. 16.1.1998 tarih ve E. 1997/1, K. 1998/1 sayılı Siyasî Parti Kapatma Kararı. Resmi Gazete tarih/sayı: 22.02.1998 22.11.2001-23266.Anayasa Mahkemesi. 26.2.1999 tarih ve E. 1997/2, K. 1999/1 sayılı Siyasî Parti Kapatma Kararı. Resmi Gazete tarih/sayı: 22.11.2001-24591.Anayasa Mahkemesi. 22.6.2001 tarih ve E. 1999/2, K. 2001/2 sayılı Siyasî Parti Kapatma Kararı. Resmi Gazete. Tarih/sayı: 05.01.2002-24631.Anayasa Mahkemesi. 30.7.2008 tarih ve E. 2008/, K. 2008/2 sayılı Siyasî Parti Kapatma Kararı. Resmi Gazete. Tarih/sayı: 24.10.2008-27034.Anayasa Mahkemesi. 20.9.2012 tarih ve E. 2012/65/, K. 2012/128 sayılı Karar. Resmi Gazete. Tarih/sayı: 18.04.2013-28622.Anayasa Mahkemesi. 13.12.2017 tarih ve E. 2016/7/, K. 2017/171 sayılı Karar. Resmi Gazete. Tarih/sayı: 17.1.2018 – 30304.İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi. 26.04.2016 tarihli İzzettin Doğan ve Diğerleri / Türkiye. Büyük Daire Kararı. Başvuru No. 62649/10.Yargıtay 3. Hukuk Dairesi. 28.05.2015 Tarihli Kararı, E. 2014/11238, K. 2015/9711, erişim: 04.11.2018, https://emsal.yargitay.gov.tr/BilgiBankasiIstemciWeb/yeniTasarim/index.jsp.