17. YÜZYIL YENİÇERİ ÂȘIKLARINDAN KÂTİBÎ VE BESTELENMİȘ ESERLERİNİN MÜZİKAL ANALİZİ

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 7, 82 - 101, 30.06.2019

Deniz Şahin

Öz

Âşıklar, devrinin günlük olaylarını, sosyal ve kültürel hadiseleri, siyasi gelişmeleri şiirlerinde yansıtmışlardır. Resmi tarih anlatısının yanı sıra, âşıkların şiirleri ve bu sözlü aktarımlardaki tarihsel detaylar; dinleyenler tarafından ezberlenmiş, çırakları tarafından dilden dile aktarılmış, beğenenler tarafından cönklere kaydedilmiş ve günümüze ulaşmıştır. Bu durum, âşıkların şiirleri aracılığıyla tarihe farklı bir perspektiften bakabilmemizi sağlamaktadır. Farklı yaklaşımlarımıza zemin hazırlayan etkenlerden biri âşıkların içinde bulundukları çevredir. Âşık tarzı şiirler yazan bu şairler çeşitli zümrelerde teşekkül etmişlerdir. Bu çalıșmada, 17. yüzyılda yașamıș ve Yeniçeri Ocağı’na mensup âșıklardan olan Kâtibî’nin şiirlerinin sözlü kültür ve tarih aktarımına yaptığı katkılar tespit edilmiş ve incelenmiştir. Bu incelemenin sonucunda ise; etkileyici savaș sahnelerinden fethedilen șehirlere, tahta çıkan sultanlardan gündelik değerlerin yozlașmasına, imzalanan antlașmalara kadar oldukça çeșitli konularda tarihsel ve kültürel detaylara rastlanmıștır. Âşıkların şiirlerine ulaşabildiğimiz çok sayıda kaynak olmasına rağmen bu şiirlerin bestelenmiş hallerini içeren kaynakların sayısı pek fazla değildir. Bu çalışma alanında Mecmûa-i Sâz ü Söz; 17. yüzyıl müziğine ve șiirine dair, ulașılabilen en önemli kaynaklardandır. Mecmuâ-i Sâz ü Söz’de notalarıyla birlikte yer alan, Kâtibî’ye ait altı adet eser tespit edilmiș ve müzikal analizi yapılmıştır. Bu eserleri incelerken kullanılan analiz yönteminde makamsal ezgileri üreten en küçük birim olarak ezgisel çekirdeklerden faydalanılmıștır. Yapılan analiz neticesinde Kâtibî’nin eserleri, âșığın yașamıș olduğu yüzyıla ve günümüze ait nazariyat kitaplarında verilen tariflere göre değerlendirilmiștir.

Anahtar Kelimeler

Kâtibî, Yeniçeri, Âşık, Makam, Ezgi Çekirdekleri

Kaynakça

• Çınar, S. (2008). Yirminci Yüzyılın İkinci Yarısında Türkiye'de Kadın Âşıklar. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü.
• Çelebi, E. (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2007). Âşık Tarzı Edebiyat Geleneği ve İstanbul. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Öztürk, O. M. (2009). Mehter Musikisi. O. Elbaş içinde, Mehter. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• Öztelli, C. (1976). Uyan Padişahım. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Artun, E. (2008). Âşık Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Kitabevi.
• Artun, E. (2018). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi.
• Başgöz, İ. (1968). İzahlı Türk Halk Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: Ararat Yayınevi.
• Bayraktarkatal, E., & Öztürk, O. M. (2012). Ezgisel Kodların Belirlediği Bir Sistem Olarak Makam Kavramı - Hüseyni Makamının İncelenmesi. Porte Akademik, 24-59.
• Behar, C. (1990). Ali Ufki ve Mezmurlar. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Behar, C. (2008). Musikiden Müziğe. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beydilli, K. (2013). Yeniçeriler. TDV İslam Ansiklopedisi Cilt 43 (s. 450-462). içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Boratav, P. N. (2000). Halk Edebiyatı Dersleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Cevher, H. (1995). Ali Ufki Bey ve Haza Mecmü'a-i Saz ü Söz (Transkripsiyon, İnceleme). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• Develioğlu, F. (1962). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Doğuş Matbaası.
• Güray, C. (2012). Bin Yılın Mirası. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Goodwin, G. (1997). Yeniçeriler. İstanbul: Doğan Egmont Yayıncılık ve Yapımcılık.
• Köprülü, M. F. (1962). Türk Saz Şairleri. Ankara: Kültür Kitabevi.
• Köprülü, M. F. (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Küçükyalçın, E. (2009). Turna'nın Kalbi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kantemiroğlu. (2000). Kitâbu 'İlmi'l-Mûsîkî 'ala vechi'l-Hurûfât. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Karadeniz, M. E. (2013). Türk Musikîsinin Nazariye ve Esasları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karamahmutoğlu, G. (2014). Türk Müziğinde Kullanılan Notalama Sistemleri. Yeni Türkiye Sayı 57, 755-773.
• Koçu, R. E. (2017). Yeniçeriler. İstanbul: Doğan Egmond Yayıncılık ve Yapımcılık.
• Koz, S. (2011). Seyahatnâme’den Türk Halk Edebiyatı Üzerine Notlar. S. Tezcan, & Nuriye Tezcan içinde, Evliyâ Çelebi (s. 275-290). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kutluğ, Y. F. (2000). Türk Musikisinde Makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Levendoğlu Öner, O. (2002). XIII. Yüzyıldan Günümüze Kadar Varlığını Sürdüren Makamlar ve Değişim Çizgileri. Ankara: Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Sakaoğlu, S. (2014). Âşık Edebiyatı Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. (1977). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Vural, T. (2013). Tuğ, Nevbet, Mehter. Konya: Çizği Kitabevi.