Ötekileştirilme tartışmaları bağlamında yaşlılık ve yaşlılığa bakış açısının incelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 11, 81 - 104, 30.04.2021

Ömer Canpolat

Öz

Bu çalışmanın amacı, ötekileştirilme tartışmaları bağlamında yaşlılık ve yaşlılığa bakış akışı arasındaki ilişkiyi incelemek ve bu amaç doğrultusunda elde edilen veriler ışığında konuyu sosyolojik ve eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirmektir. Buradan hareketle çalışmada yaşlılık ve yaşlılığa bakış açısı, ötekileştirilme tartışmaları bağlamında birbiriyle ilişkilendirilerek; yaşlılık ve ötekileştirilme kavramlarının tanımları, araştırmada elde edilen bulgular ve bu bulgulara bağlı olarak da eleştirel bakış açısıyla bir değerlendirme yapılarak gerekli önermelerde bulunulmuştur. Ayrıca nicel araştırma yöntemlerinden tarama araştırması ile gerçekleştirilen bu çalışmada elde edilen bulgular araştırmacı tarafından geliştirilen, ilk defa her yaş grubundaki tüm bireylerin görüşlerini belirlemeye yönelik olan ve elektronik ortamda dağıtılan “Ötekileştirilme Tartışmaları Bağlamında Yaşlılık ve Yaşlılığa Bakış Açısı Anketi” ile toplanmıştır. Söz konusu anket, farklı yaş grubundaki bireylerin yaşlılık ve yaşlanmaya yönelik düşüncelerini belirlemek için hazırlanmış ve 20 önermeden oluşmaktadır. Farklı illerden, farklı meslek, yaş, cinsiyet, mezuniyet ve yaşlı bireyle yaşama durumuna göre toplam 440 kişi ankete katılım göstermiş ve bu katılım neticesinde söz konusu değişkenler bağlamında anlamlı farklılıklar belirlenmiştir. Çalışma sonucunda ulaşılan verilere göre; genel olarak farklı yaş gruplarındaki bireylerin yaşlı bireylere bakış açılarının olumlu olduğu ve farklı yaş gruplarındaki katılımcıların, yaşlı bireylerin aileye ve devlete yük olmadıklarını belirttikleri ve yaşlı bireylerin sadece ibadet etmeleri gerektiği, topluma herhangi bir katkıları olmadıkları ve günlük hayatta yer almamaları gerektiği önermelerine katılmadıkları görülmüştür. Öte yandan katılımcılar tarafından yaşlı bireylerin çalışma hayatında öncelik almaması gerektiğini belirtikleri dikkat çekmiştir. Son olarak elde edilen veriler ışığında önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ötekileştirilme, Yaşlılık, Yaşlılığa bakış açısı, Yaşlı ayrımcılığı

Kaynakça

• Ak, M. (2016). Yaşlılık olgusu üzerine uygulamalı bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Şubat 2016 Cilt: 9 Sayı: 42 Issn: 1307-9581. (www.sosyalarastirmalar.com, Erişim Tarihi: 02.04.2020).
• Akçay, C. (2011). Yaşlılık: Kavramlar, kuramlar ve yaşlılığa hazırlık. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Aker, S., Dündar, C., & Pekşen, Y. (2007). Sokaktakiler, yazılı basın ve damgalama. Aile ve Toplum Dergisi, Ocak-Şubat-Mart, Yıl 9, Cilt 3, Sayı 11.
• Aközer, M., Nuhrat, C., & Say,Ş. (2011). Türkiye’de yaşlılık dönemine ilişkin beklentiler araştırması. Aile ve Toplum Dergisi, Yıl:12, Cilt:7, Sayı:27, Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, s.103-129.
• Akşit, B., Eşme, İ., Akşit, B. T., & Telman, N. (2009). Mardin’in Bilge (Zankırt) Köyü’ndeki katliam olayının sosyolojik, eğitimsel ve psikolojik analizi ve uygulama olanaklarının değerlendirilmesi: Bir keşif araştırması. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi Raporu. Maltepe Üniversitesi.
• Altay, B., & Aydın, T. (2013). Hemşirelik öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumlarının değerlendirilmesi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 2015;12 (1): 11-18. DOI:10.5222/HEAD.2015.011.
• Alver, F. (2008). Kapitalist üretim sürecinde ırkçılık, futbol ve medya. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Sayı:26, Kış-Bahar 2008, s.223-248.
• Arun, Ö. (2015). Eşitsizliklerin kavşağında: Çağdaş Türkiye'de yaşlılık ve sağlık (Intersecting inequalities: Aging and health in contemporary Turkey), in
• Alptekin, D., (Ed.), Hasta Toplum, Nobel Yayınları: Ankara, pp.125--‐144. ISBN: 9786053201205.
• Arun, Ö. (2016). Çağdaş Türkiye'de yaşlılık ve eşitlik (Aging and inequality in contemporary Turkey). Mediterranean Journal of Humanities, mjh.akdeniz.edu.tr VI/2 (2016) 29-48. DOI: 10.13114/MJH.2016.287.
• Arun, Ö., & Pamuk, D. (2014). Kurumsal bakım sektöründe ageism: Yaşlı bakım personelinin yaşlanma ve yaşlılığa ilişkin ayrımcı tutumlarının nedenleri ve müdahale önerileri. Mediterranean Journal of Humanities, mjh.akdeniz.edu.tr. IV/2, 2014, 19-33. DOI: 10.13114/MJH.201428426
• Baudrillard, J. (2002). Tam ekran. (Bahadır Gülmez, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Baybora, D. (2010). Çalışma yaşamında yaş ayrımcılığı ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yaş ayrımcılığı düzenlemesi üzerine. Çalışma ve Toplum Dergisi, 24, 33-58.
• Bodner, E., & Lazar, A. (2008). Ageism among Israeli students: Structure and demographic influences. International Psychogeriatrics, 20(5), 1046-1058. DOI: 10.1017/S1041610208007151.
• Boz, H., Gökçe, N., Özüstün-Kral, A., Mutlu, E., Selvi, N., Ünlü, D., & Yılmaz, G. (2017). Sağlık bilimleri fakültesi ve iktisadi ve idari bilimler fakültesi öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları. Kastamonu Sağlık Akademisi, Nisan 2017, Cilt: 2, Sayı:1.
• Canpolat, Ö. (2020). Aynı dili konuşamama–ötekileştirilme–yabancılaşma üçgeninde sıkışmalar: Ortaokul ve lise öğrencilerinin durumları (İstanbul ve Batman’da yapılan karma çalışma, 2019). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Creswell, J. W. (2014). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (S. B. Demir, Çev.). Ankara: Eğiten Kitap.
• Çakır, Ö. (2008). Türkiye'de kadının çalışma yaşamından dışlanması. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (31), 25-47.
• Çilingirlioğlu, N., & Demirel, S. (2004). Yaşlılık ve yaşlı ayrımcılığı (Aging and ageism). Türk Geriatri Dergisi, 7(4). 225-330.
• Çolak, M., & Özer, E. Y. (2015). Sosyal politika anlamında aktif yaşlanma politikalarının ulusal ve yerel düzeydeki analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, 14(55), 115-124.
• Dağ, A. (2016). Toplumsal cinsiyet bağlamında yaşlılık ve sosyal dışlanma. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 28, 2016, s. 480-500.
• Ersanlı K., & Kalkan, M. (2008). Psikolojik, sosyal ve bedensel açıdan yaşlılık. 1. Baskı. Ankara:Pegem Akademi.
• Genç, Y., & Dalkılıç, P. (2013). Yaşlıların sosyal dışlanma sendromu ve toplumsal beklentileri. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science–JASSS, 6, 461-482.
• Gething, L., Fethney, J., McKee, K., Persson, L. O., Goff, M., Churchward, M., et al. (2004). Validation of the reactions to ageing questionnaire: assessing similarities across several countries. Journal of gerontological nursing, 30(9), 47-54. https://doi.org/10.3928/0098-9134-20040901-09.
• Giddens, A. (2008). Sosyoloji. (C. Güzel ve H. Özel, Çev.). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Giddens, A. (2014). Modernite ve bireysellik-Kimlik: Geç modern çağda benlik ve toplum. (Ümit Tatlıcan, Çev.). 2. Baskı. İstanbul: Say Yayınları.
• Goffman, E. (2018). Damga: Örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar. (Ş. Geniş, L. Ünsaldı ve S. Ağırnaslı, Çev.). 3.Baskı. Ankara: Heretik Yayınları.
• Göktaş, H. (2019). Ankara ilinde yaşayan 45 yaş ve üzeri kişilerin yaşlılık beklenti ve algılarının sosyo-demografik özellikler itibariyle incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gönüllü Taşkesen, C. (2017). Kırsal ve kentsel alanlarda yaşlanma, yaşlılık ve yaşlılar: Denizli ili örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1), 92-124.
• Güler, Ç. (1998). Yaşlılıkta tanımlar ve yaşlılık üstüne söylenenler. Turkish Journal of Geriatrics Geriatri, 1 (2): 105.
• Güven, D. Ş., Ucakan Muz, G., & Ertürk, E. N. (2011). Üniversite öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları ve bu tutumların bazı değişkenlerle ilişkisi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 2012; 15: 2.
• Habermas, J. (2012). “Öteki” olmak “öteki”yle yaşamak: Siyaset kurumu yazıları (İlknur Aka, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Herdman, E. (2002). Challenging the discourses of nursing ageism. International Journal of Nursing Studies, 39/1, 105-114.
• Hweidi, I. M., & Al-Hassan, M. A. (2005). Jordanian nurses' attitudes toward older patients in acute care settings. International Nursing Review, 5/3, 225-232.
• İçli, G. (2010). Yaşlılar ve yaşlılığın değerlendirilmesi: Denizli ili üzerine niteliksel bir araştırma. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 3(1-2), 1-13.
• İletmiş, T., & Arpacı, F. (2017). 45-59 yaş grubu bireylerin yaşlılık dönemlerine ilişkin beklentilerini belirleyen ilişkiler. JRES, 4(1), 49-62.
• Kaçan, H., Dibekli, E., & Akkan, K. (2015). Toplumda yaşayan bireylerin yaşlı ayrımcılığı tutum düzeylerinin incelenmesi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 11(2): 8-15, (2018), ISSN 1308-5816.
• Kalaycıoğlu, S. ve Rittersberger–Tılıç, H. (2001). Yaşlı ve genç kuşaklar arasında sosyal, kültürel, ekonomik bağların ailenin refah düzeyine etkisi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 2(1), 66-75.
• Kalaycıoğlu, S., Tol, U.U., Küçükural, Ö., & Cengiz, K. (2003). Yaşlılar ve yaşlı yakınları açısından yaşam biçimi tercihleri. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Raporları 5.
• Kalkınma Bakanlığı. (2014). Onuncu kalkınma planı (2014-2018). Yaşlanma Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara: Kalkınma Bakanlığı Y ayınları.
• Karaağaç, G., Temel, A. B., & Yıldırım, J. G. (2018). Gençlerin yaşlılığa ilişkin algıları, tutumları ve bakış açılarının incelenmesi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 12(1), 32-41.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kılıç, D. (2008). Bir ötekileştirme pratiği olarak basında eşcinselliğin sunumu: Hürriyet ve Sabah örneği (2008-2009). Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, Sayı 1, Mart 2011.
• Köroğlu, C. Z., & Köroğlu, M. A. (2015). Mekânın dönüşümü ve yaşlılık üzerine: Kentleşme ve yaşlılık olgusu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2015 (8) 41:812-821.
• Köse, G., Ayhan, H., Taştan, S., İyigün, E., Hatipoğlu, S., & Açıkel, C. H. (2014). Sağlık alanında farklı bölümlerde öğrenim gören öğrencilerin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumlarının belirlenmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 2015;57: 145-151. DOI: 10.5455/gulhane.152591.
• Köse, N., & Erkan, N. Ç. (2014). Kentsel mekân örgütlenmesinin yaşlıların kentsel etkinlikleri üzerindeki etkisi, İstanbul ve Viyana örneği. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 31(1). Gale Academic OneFile (Erişim Tarihi: 06 Nisan 2020).
• Kurubaş, E. (2008). Etnik sorunlar: Ulus-devlet ve etnik gruplar arasındaki varoluşsal ilişki. Doğu Batı Dergisi, Yıl: 11, Sayı: 44, Şubat-Mart-Nisan 2008. ISSN: 1303-7242.
• Kuyucuoğlu, İ. (2015). Sosyolojinin kuruluşunu etkileyen düşünce akımları ve klasik sosyolojide yöntem tartışmaları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(36), 674-687.
• Loretto, W., Duncan, C., & White, P. J. (2000). Ageism and employment: Controversies, ambiguities and younger people's perceptions. Ageing & Society, 20(3), 279-302. DOI: https://doi.org/10.1017/S0144686X00007741.
• Minichiello, V., Browne, J., & Kendig, H. (2000). Perceptions and consequences of ageism: Views of older people. Ageing & Society, 20(3), 253-278. DOI:10.1017/S0144686X99007710.
• Morrison, T. (2019). Ötekilerin kökeni. (Ceren Demirdöğdü, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Nahya, Z. N. (2011). İmgeler ve ötekileştirme: Cadılar, yerliler, Avrupalılar. Atılım Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 27-38.
• Nazlı, A. (2016). Yaşlanma, birey ve toplum: Yaşlanmaya sosyolojik bakış. Ege Tıp Dergisi (Ege Journal of Medicine), 2016; 55 (Ek Sayı/Supplement): 1-5.
• Neşe, K., & Erkan, N. Ç. (2016). Kentsel mekân örgütlenmesinin yaşlıların kentsel etkinlikleri üzerindeki etkisi, İstanbul ve Viyana Örneği. METU Journal of the Faculty of Architecture, 31(1).
• Öğüt, S., Düzen, K. Ö., & Polat, M. (2015). Huzurevlerinde yaşayan yaşlıların yerinde yaşlanma konusundaki duygu ve düşünceleri. MCBU-SBED, 2017, 4(1): 522-526.
• Palmore, E. (2001). The ageism survey: First findings. The gerontologist, 41(5), 572-575.
• Parlak, İ. (2015). Öteki’nin var olma sancısı: Türk politik kültüründe şeytanlaştırma eğilimleri. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Selçuk, S. S. (2012). Postmodern dönemde farklılığın kutsanması ve toplumun parçacıllaştırılması: Öteki ve ötekileştirme. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 15(2), 77-99.
• Sinav, A. (2020). Genç-yaşlı, orta-yaşlı ve ileri-yaşlı bireylerin sosyal medya kullanım davranışlarının karşılaştırmalı analizi: Eskişehir ili örneği. Etkileşim. 5. 116-145.
• Sipahi, B., Yurtkoru, E.S., & Çinko M. (2008). Sosyal bilimlerde SPSS ile veri analizi. İstanbul: Beta Yayınları.
• Slattery, M. (2014). Sosyolojide temel fikirler. (Ümit Tatlıcan ve Gülhan Demiriz, Yayına Hazırlayanlar). İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Soderhamn, O., Lindencrona, C., & Gustavsson, S. M. (2001). Attitude toward older people among nursing students and registered nurses in sweden. Nurse Education Today, 21/3, 225-229.
• Şahin, H., & Demirel, B. (2018). Sosyal hizmet bölümü öğrencilerinin yaşlılık ve yaşlanmaya ilişkin tutumlarının belirlenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 11 Sayı: 59 Ekim 2018. Issn: 1307-9581 http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.2720, www.sosyalarastirmalar.com, Erişim Tarihi: 26.03.2020).
• Tekin Kaya, N., & Örsal, Ö. (2017). Sosyal bir sorun: Yaşlı ayrımcılığı. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), 2018(4):16, 1350-1355, ISSN:2587-1587.
• Topaz, M., & Doron, I. (2013). Nurses' attitudes toward older patients in acute care in Israel. OJIN: The Online Journal of Issues in Nursing, 18/ 2. DOI: 10.3912/OJIN.Vol18No02PPT01.
• Turner, B. S. (2014). Klasik sosyoloji. (İdil Çetin, Çev.). 1. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tutan, O., & Üstün, B. (2009). Yaşlılık ve yaş dostu kentler: Eskişehir. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 2009 (1): 1-23.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2020). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2019. (http://www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 02.06.2020). Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2020). İstatistiklerle yaşlılar 2019. (http//www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 28.04.2020). Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• Ünalan, D., Soyuer, F., & Elmalı, F. (2012). Geriatri merkezi çalışanlarında yaşlı tutumunun değerlendirilmesi. Kafkas Tıp Bilimleri Dergisi, (3), 115-120.
• Van den Heuvel, W. J., & Van Santvoort, M. M. (2011). Experienced discrimination amongst European old citizens. European Journal of Ageing, 8(4), 291-299.
• World Health Organization (WHO), (2017). Guidelines on integrated care for older people. (http://www.who.int/ageing/publications/guidelines-icope/en, Erişim Tarihi: 02.03.2018).
• Yelboğa, N. (2018). Yaşlı ayrımcılığı ve kadının dışlanması. Sosyal Çalışma Dergisi, 2(1), 51-64.
• Yetiş, G., & Gürbüz, P. (2018). Sağlık hizmetleri meslek yüksekokulu öğrencilerinin yaşlılık kavramı ve yaşlılar hakkındaki düşüncelerinin belirlenmesi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 11(1), 26-33.
• Yıldız, R., Ömeroğlu, G., & Terim, N. (2017). Yaşlı penceresinden yaşlı ayrımcılığı: Bursa ve Yalova örneği. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 313-329.