Jung'un Arketip Kuramı Çerçevesinde Anne Figürüne Yönelik Gösterge Bilimsel Bir Araştırma: Hababam Sınıfı Filmleri Örneği

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 20, 113 - 136, 31.10.2025

Ahmet Tuncay Erdem , Seher Kayar

Öz

Araştırmanın amacı, Hababam Sınıfı serisindeki filmler özelinden, karakterlerin psikolojik arketipler merceğinden nasıl analiz edildiğine dair bir genel bakış sağlamaktır. Araştırmada, Carl Gustav Jung'un tüm insanların bilinçaltının derinliklerinde arketip adı verilen evrensel imgeleri ve fikirleri paylaştığını öne süren teoriler kullanılmıştır. Bu kapsamda Hafize Ana karakterinin (Adile Naşit), Jung’un arketipleri, besleyici-şefkatli anne figürü veya kısıtlayıcı-yutan anne yönleri ele alınmıştır. Çalışmada, metinlerin ve anlatıların arkasındaki daha derin anlamları keşfetmenin bir yöntemi olan göstergebilim analizi kullanılmıştır. Araştırmada gizli sembolizm katmanlarını ortaya çıkarmak için filmlerde bulunan görsel ve sözlü ipuçları araştırılmıştır. Hababam Sınıfı film serisinden Hafize Ana karakterinin örnek olay incelemesi olarak kullanıldığı araştırmada, Hafize Ana’nın hem koruyucu hem de besleyici niteliklerin yanında kontrol edici özellikleri de bünyesinde barındırdığı tasvir edilmiştir. Araştırma bulgularında anne figürünün ikili yönlerini temsil eden büyümeyi besleyen, diğeri ise çocuğunu kısıtlayan anne arketipleri elde edilmiştir. Bulgular, arketip sembollerin, özellikle anne figürünün, toplumdaki ilişkiler ve bireysel gelişim anlayışını nasıl yansıttığı ve şekillendirdiği konusunda bir tartışmaya zemin hazırlamaktadır. Araştırmanın, toplumların kolektif ruhuna ilişkin içgörüler sunduğu ve izleyicinin film anlatılarının yüzeysel düzeyinin ötesini kavrayabilmesine yardımcı olduğu söylenebilir. Araştırmada, psikolojik teorilerin modern hikâye anlatımına ve toplumsal gözlemlere nasıl uygulandığını anlamayı kolaylaştırması ve zamansız insan özellikleri ile mevcut kültürel ifadeler arasında köprü görevi görmesi açısından özgün olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anne , Arketip , Hababam Sınıfı , Hafize Ana , Carl Gustav Jung

A Scientific Research on the Mother Figure within the Framework of Jung's Archetype Theory: The Example of the Hababam Sınıfı Movies

Öz

The purpose of this research is to examine how characters in the Hababam Sınıfı film series can be analyzed through the lens of psychological archetypes. The analysis draws on Carl Gustav Jung’s theories, which suggest that all humans possess universal images and ideas, known as archetypes, embedded in the collective unconscious. In this context, the aspects of the character of Ana Hafize (Adile Naşit), Jung’s archetypes, the nurturing-compassionate mother figure, and the restrictive-engulfing mother are discussed. The study employed semiotic analysis, a method that explores the underlying meanings of texts and narratives, to uncover visual elements within the films. Using Mother Hafize as a case study, the research demonstrates that she embodies both protective and nurturing qualities, as well as controlling and even suffocating tendencies. The findings reveal dual aspects of the maternal archetype: one that fosters growth and another that restricts development. These results provide a basis for discussing how archetypal symbols—especially the mother figure—both reflect and shape societal understandings of relationships and individual growth. It is argued that such research offers insights into the collective psyche of communities, encouraging interpretations that move beyond the surface of cinematic narratives. This study is considered innovative in that it illustrates how psychological theories can be applied to contemporary storytelling and cultural analysis. In doing so, it serves as a bridge between timeless human archetypes and modern cultural expressions.

Anahtar Kelimeler

Mother , Archetype , Hababam Sınıfı , Mother Hafize , Carl Gustav Jung

Kaynakça

• Bechter, C., Farinelli, G., Daniel, R.-D. ve Frey, M. (2016). Advertising between archetype and brand personality. Administrative Sciences, 6(2), 5.
• Beykoz, D., & Erdem, A. T. (2016). Turgut Özal’ın Liderlik Tarzı: Özal’ın 1983 TRT Seçim Konuşmasının Söylem Analizi Yöntemiyle İncelenmesi. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 8(16), 95-108.
• Bolattekin, G. (2014). Die vergleichende Darstellung des Lehrerverhaltens in den Werken von Rıfat Ilgazs „Hababam Klasse" und von Stephan Serins „Föhn mich nicht zu" aus der pädagogischen und humoristischen Sicht. (Yüksek Lisans Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Brown, M. L., McDonald, S. ve Smith, F. (2013). Jungian archetypes and dreams of social enterprise. Journal of Organizational Change Management, 26(4), 670-688.
• Casteleijn-Osorno, R. ve Hytti, U. (2025). Mompreneurship and resilience: Exploring entrepreneurship for mothers of children with additional needs. BRQ Business Research Quarterly, 23409444251315485.
• Civelek, M. ve Türkay, O. (2019). Uzay turizmine ilişkin uluslararası turizm karikatürlerinin göstergebilimsel bir analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(3), 960-980.
• Collins, W. A. ve Russell, G. (1991). Mother-child and father-child relationships in middle childhood and adolescence: A developmental analysis. Developmental review, 11(2), 99-136.
• Dagan, O., Schuengel, C., Verhage, M. L., van IJzendoorn, M. H., Sagi‐Schwartz, A., Madigan, S., Duschinsky, R., Roisman, G. I., Bernard, K. ve Bakermans‐Kranenburg, M. (2021). Configurations of mother‐child and father‐child attachment as predictors of internalizing and externalizing behavioral problems: An individual participant data (IPD) meta‐analysis. New Directions for Child and Adolescent Development, 2021(180), 67-94.
• Dewayani, A. (2024). Representation of Gender Equality in the “Barbie” Film: Semiotic Analysis of Roland Barthes. Jurnal Lensa Mutiara Komunikasi, 8(1), 125-136.
• Durmaz, Ö. (2023). Beliren Yetişkinlik Dönemindeki Bireylerin Psikolojik Sağlamlıkları ile Başa Çıkma Stilleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Eklektik Sosyal Bilimler Dergisi 1, sy.1 (Haziran 2023): 107-124.
• Dursun, A. ve Torun, D. (2020). Türk halk anlatılarında anne arketipi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(30), 537-554.
• Erdem, Ö. A., & Erdem, A. T. (2021). Ekonomi politiği ve medyanın ekonomi politiği üzerine yapılan çalışmaların içerik analiz yöntemiyle karşılaştırmalı analizi. Ahi Evran Akademi, 2(2), 162-170.
• Evans, D. K. ve Jakiela, P. (2024). The role of fathers in promoting early Childhood Development in Low-and Middle-Income countries: a review of the evidence. The World Bank Research Observer, lkae009.
• Fedakâr, P. (2014). Besleyen mi, öldüren mi: Türk mİtİk tasavvurunda anne arketipinin antropomorfik görünümleri. Millî Folklor, 26(103).
• Fiske, J. (2003). İletişim Çalışmalarına Giriş (İrvan, S., Trans.): Bilim ve Sanat, Ankara.
• Francis, V. (2025). Literary Archetypes: The Notion and Application. Journal of Ecohumanism, 4(1).
• Günay, V. D. (2018). Bir yazınsal göstergebilim okuması: Kuyucaklı Yusuf: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Gürses, İ. (2007). Jung’cu arketip teorisi bağlamında tasavvufi öykülerin değerlendirilmesi: Simurg örneği. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 77-96.
• Heravi, H., Falamaki, M. M. ve Tahae, A. (2019). The Representation of the Mother Archetype in the Historical Architecture of Iran Based on Jung’s Views. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 16(75), 5-14.
• Ilgaz, R. (2024). Hababam Sınıfı (Bütün Eserleri), Çınar Yayınları, 61. Baskı, İstanbul.
• Jaworska-Witkowska, M. (2015). Insatiability and “inextinguishable vitality” of the Great Mother Archetype. The mystery of the “bearing womb” as a symbol of creative universalism. Czasopismo Pedagogiczne(1/2), 214-234.
• Jones, L. T. (2024). Archetypal Reparenting: Constellating Archetypal Parental Figures to Reparent the Self. Pacifica Graduate Institute.
• Jung, C. G. (1990). The Archetypes and Collective Unconscious. Translator: Hull, R. F., tenth printing, New York: Princeton University.
• Jung, C. G. (1959). The Basic Writings of C.G. Jung (V. S. DeLaszlo, Ed.). New York, NY: Random House.
• Jung, C. G. (1971). Four Archetypes: Mother / Rebirth / Spirit / Trickster (Bollingen). (Adler, G. Ed.), R. F.C. Hull (Translator), New York, NY: Random House.
• Jung, C. G. (2014). Four archetypes: Routledge.
• Jung, C. G. (2016). Man and His symbols. Tehran: Diba Publication.
• Jung, C.G. (1966). Two Essays on Analytical Psychology (1st ed.). Routledge.
• Kaçmaz, M. Y. (2020). Hababam sınıfı filmlerinin değerler eğitimi açısından değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı.
• Kasımoğlu, S. (2022). Türk masallarında anne motifinin psikanalitik çözümlemesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(39), 743-753.
• Kavut, S. (2020). Carl gustav jung: kavramları, kuramları ve düşünce yapısı üzerine bir inceleme carl gustav jung: a study on his concepts, theories and philosophy. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(2), 681-695.
• Khan, M. Y. ve Khattak, N. J. (2022). Jungian Archetypes and the Confluence of Anima and Animus in Heart of Darkness. The University of Chitral Journal of Linguistics and Literature (JLL), 6(1), 444-453.
• Knox, J. ve Fonagy, P. (2003). Archetype, attachment, analysis: Jungian psychology and the emergent mind: Routledge.
• Levin, K. A. ve Currie, C. (2010). Family structure, mother‐child communication, father‐child communication, and adolescent life satisfaction: A cross‐sectional multilevel analysis. Health Education, 110(3), 152-168.
• Neumann, E. (2015). The great mother: An analysis of the archetype: Princeton University Press.
• Öz, F., & Yılmaz, B. E. (2009). Ruh sağlığının korunmasında önemli bir kavram: Psikolojik sağlamlık. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 16(3), 82-89.
• Öztunç, M. ve Şanlı, M. (2019). ‘Hababam Sınıfı’fİlmİne yönelik İzleyici algıso. İletişim Çalışmaları, 75.
• Parsa, S. ve Parsa, A. F. (2012). Göstergebilim çözümlemeleri: Ege Üniversitesi.
• Redondo Peralta, C. (2024). The Jungian Archetype of God: Understanding God in Jung’s literature. In.
• Russell, A. ve Saebel, J. (1997). Mother–son, mother–daughter, father–son, and father–daughter: Are they distinct relationships? Developmental review, 17(2), 111-147.
• Serrican, E. (2015). Reflexion of the archetype concept in Carl Gustav Jung’s theory of analytical psychology to the literature. International Journal of Social Sciences and Education Research, 1(4), 1205-1215.
• Tutar, H. ve Erdem, A. T. (2022). Örnekleriyle bilimsel araştırma yöntemleri ve SPSS uygulamaları. Seçkin Yayıncılık, 1.
• Türkan, H. K. (2022). “Altın Bülbül” masalının Jung’un arketipsel sembolizm kuramı bağlamında incelenmesi. Asya Studies, 6(22), 117-124.
• Weldon-Johns, M. (2011). The Additional Paternity Leave Regulations 2010: a new dawn or more ‘sound-bite’legislation? Journal of social welfare & family law, 33(01), 25-38.
• Yılmaz, F. B. (2018). Carl Gustav Jung’un arketipleri bağlamında “Persil, Magnum ve Eti Canga” reklam filmlerinin çözümlemeleri. Uluslararası Halkla İlişkiler ve Reklam Çalışmaları Dergisi, 1(1), 98-114.