II. Abdülhamid Döneminde Ertuğrul İsminin Kullanımı ve Sanata Yansıyanlar: Ertuğrul Süvari Alayı Tablosu ve Ertuğrul Tekke Camii Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 20, 228 - 246, 31.10.2025

Mehmet Çağlayan Özkurt

Öz

Bu çalışma, konusu itibari ile ideoloji (siyaset)-sanat ilişkileri üzerine odaklanmış olup; örnek olarak ele alınan iki sanat eseri, estetik değerlerinden daha çok, dönemin tarihsel ve siyasi ortamına etki ya da katkıları bağlamında değerlendirilmeye çalışılmıştır. II. Abdülhamid Dönemi, İlber Ortaylı’nın bir kitabına da isim olmuş haliyle ve onun ifadesiyle “İmparatorluğun en uzun yüzyılı” olarak tanımlanabilir. Söz konusu süreç içerisinde İmparatorluk, bir yandan dünyada -özellikle Kıta Avrupası’nda- gelişmeye başlayan küresel emperyalist odaklı yeni güç dengeleri içerisinde kendisini konumlandırmaya çalışırken bir yandan da daha lokal denilebilecek fikir akımları ile yeni bir yapılanma arayışı içerisine girmiştir. Söz konusu dönemde, padişahın özellikle Panislamizm akımı yoluyla siyasi bir takım kazanımlar elde etmeye çalıştığı görülmektedir. Bunun yanı sıra dönemin ağırlığını hissettiren bir diğer siyasi eğilimi ya da fikir akımı ise Osmanlıcılık olmuştur. Bu akım doğrultusunda, başta Ertuğrul Gazi olmak üzere, İmparatorluğun kuruluş evresinin önemli şahsiyetleri adeta “yüceltilerek”, kendilerine büyük bir önem atfedilmiş ve adlarının yaşatılması amacıyla da birçok farklı alanda isimleri kullanılmıştır. Bu durum, kamusal, bürokratik ve diplomatik örneklerin dışında, sanat alanına yansıyan örneklerde de kendisini göstermektedir. Çalışmamız kapsamında resim alanında İtalyan ressam Fausto Zonaro’nun Ertuğrul Süvari Alayı tablosu ile mimari de ise Ertuğrul Tekke Camii üzerinden bir analoji ve değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid , Osmanlıcılık , Ertuğrul Süvari Alayı , Ertuğrul Tekke Camii , Fausto Zonaro

Etik Beyan

Bu araştırma makalesi için gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

The Use of the Name “Ertuğrul” During the Period of Abdulhamid II and Its Reflections in Art: An Evaluation of the Ertuğrul Cavalry Regiment Painting and the Ertuğrul Tekke Mosque

Öz

This study focuses on the relations between ideology (politics) and art due to its subject matter; two works of art taken as examples were tried to be evaluated in the context of their impact or contribution to the historical and political environment of the period rather than their aesthetic values. The Period of Abdulhamid II can be defined as the “longest century of the Empire”, as it also became the title of a book by İlber Ortaylı. During this period, the Empire, on the one hand, tried to position itself within the new global imperialist-focused balance of power that was beginning to develop in the world – especially in Continental Europe – while on the other hand, it sought a new structuring with more local ideological movements. During this period, the sultan appears to have sought political gains, particularly through the Pan-Islamic movement. Another political trend or ideological movement that dominated the period was Ottomanism. In line with this movement, prominent figures from the Empire's founding, especially Ertuğrul Gazi, were virtually "glorified," attributed great importance, and their names were used in numerous fields to perpetuate their legacy. This is reflected not only in public, bureaucratic, and diplomatic examples but also in the arts. In our study, an attempt was made to make an analogy and evaluation in the field of painting through the Ertuğrul Cavalry Regiment painting by Italian painter Fausto Zonaro and in the field of architecture through the Ertuğrul Tekke Mosque.

Anahtar Kelimeler

Abdulhamid II , Ottomanism , Ertuğrul Cavalry Regiment , Ertuğrul Tekke Mosque , Fausto Zonaro

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Ahmad, F. (2010). Bir Kimlik Peşinde Türkiye, Çev. Sedat Cem Karadeli, 4. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Akarlı, E. (1985). “II. Abdülhamid (1876-1909)”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt V, İstanbul: İletişim Yayınları, 1292-1294.
• Akşin, S. (2002), Siyasal Tarih (1789-1908), Türkiye Tarihi 3, Osmanlı Devleti 1600-1908, 7. Basım, Cem Yayınevi, İstanbul, ss. 77-187.
• Berkes, N. (2003). Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yay. Haz. Ahmet Kuyaş, 4. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları (YKY).
• Can, S. (2011). II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Mimarisi ve Sanat Anlayışı, Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid, Cilt 5, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, ss. 25-41.
• Çay, A. (1988). Ertuğrul Gazi, Karakeçililer ve Söğüt Bayramı. III. Osmanlı Sempozyumu, Eylül 1988. Ankara, ss. 5-10.
• Çetin, A. (2011). Sultan İkinci Abdülhamid Han Devlet ve Memleket Görüşlerim 2. İstanbul: Çamlıca. Çetintaş, B. (2012). Sultan Hamid’in Şeyhi Zâfir Efendi ve Beşiktaşlı Ailesinin Sıra dışı Hikâyesi, NTV Tarih, Sayı 46, İstanbul. Dabağyan, L. P. (2005). Osmanlı’da Şer Hareketleri ve Abdülhamid Han. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• Demirarslan, D., Savcın, E. B. (2017), 17. -20. Yüzyıl Arası Resim Sanatı Örneklerinde İstanbul Tasvirleri ve Kentsel Bellek, Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 2 (1), 121-151.
• Demiryürek, H. (2015). Ertuğrul Sancağı (1900-1918), Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları.
• Deringil, S. (2002). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), Çev. Gül Çağalı Güven, 2. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dirgen, S. (2023). II. Abdülhamid Dönemi’nde Kurulan Muhafız Birliği: Ertuğrul Süvari Alayı. SAVSAD Savunma ve Savaş Araştırmaları Dergisi, Cilt: 33, Sayı 1, 211-240.
• Germaner, S. vd. (2006). Osmanlı Sarayı’nda Oryantalistler, İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı No: 34.
• Gülaçtı, İ. E. (2017). Osmanlı Resim Sanatında Propaganda: Padişah Resimleri ve Şişli Atölyesi. Yıldız Journal of Art And Design Volume: 4, Issue: 1, 29-65.
• Gürçağlar, A. (1991). Fausto Zonaro ve Çağdaşlarının İstanbul Manzaraları, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Karal, E. Z. (1983). Osmanlı Tarihi VII. Cilt, Islahat Fermanı Devri 1861-1876, 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köse, F. (2017). Sultan ve Tekke, Arşiv Belgeleri Işığında İstanbul Şâzelî Tekkelerinin Tarihi. Beşiktaş Ertuğrul Cami Şâzelî Tekkesi: Eser-i Hümayûn, İstanbul: Gürsoy Grup, 68-107.
• Küçük, C. (1988). Abdülhamit II. TDVİA. 1. İstanbul. ss. 221.
• Lewis, B. (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, 8. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öndeş, O., Makzume, E. (2002), Osmanlı Saray Ressamı Fausto Zonaro, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları–1753 Sanat–93.
• Özdamar, M. (2007). Dersaâdet Dergâhları, İstanbul: Kırk Kandil Yayınları.
• Özkul, O. (2007). Karakeçili Aşireti Hakkında Yapılmış Bir Çalışma. H. Beşirli ve İ. Erdal (Ed.), Anadolu’da Yörükler: Tarihi ve Sosyolojik İncelemeler. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Sakaoğlu, N. (1999). Abdülhamid II, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, Cilt I, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları (YKY), 52-56.
• Sümer, F. (2016). Oğuzlar. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• Süzen, H. N. (2018). Fausto Zonaro’nun Fırçasından Şehr-i İstanbul. Social Science Development Journal (SSDjournal), Vol 3, Issue 9, 157-169.
• Şahin, M. (2024). II. Abdülhamid Devrinde Osmanlı-Japonya İlişkileri Bağlamında Ertuğrul Firkateyni’nin Batışı ve h. 1308/m. 1891 Yılında Almanya ve Japonya’dan Gelen Resmi Görevlilere Yapılan Harcamalar, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, Türkiye-Japonya Diplomatik İlişkilerinin 100. Yılı Özel Sayısı, 123-149.
• Tahsin Paşa. (1931). Abdülhamit ve Yıldız Hatıraları. İstanbul: Milliyet Matbaası.
• Tahsin Paşa. (2017). Yıldız Hatıraları. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Tanman, B. (1994), Ertuğrul Tekkesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 3, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 196-198.
• Tanman, B. (2017), Ertuğrul Tekkesi, Ertuğrul Cami-Tekkesi İle Müştemilatının Yerleşim Düzeni ve Mimarisi, Beşiktaş Ertuğrul Cami Şâzelî Tekkesi: Eser-i Hümayûn, Gürsoy Grup, İstanbul, 190-217.
• Tantekin, D. (2005). Oryantalist Ressamların Diyar-ı Osmaniyesi, İstanbul: Artı Mezat Yayınları.
• Tızlak, F. (2001). Osmanlı-Japon İlişkilerinin Başlangıcı ve Ertuğrul Faciası. Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 133, s. 39-52.
• Tunaya, T. Z. (1996). Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, 2. Baskı, İstanbul: Arba Yayınları.
• Ürekli, F. (2014). Osmanlıda Saray Ressamlığı ve Batılı Ressamların İstihdamı (19. Yüzyıl). Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 212, 9-32.
• Zonaro, F. (2008). Çev. Alptekin, Turan, Romano, Lotte, Abdülhamid’in Hükümdarlığında Yirmi Yıl, Fausto Zonaro’nun Hatıraları ve Eserleri”. İstanbul: YKY Yayınları-Sanat 147, 2. Baskı.