SİBER ALANDA DEVLETLER VE ŞİRKETLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN HUKUKA ETKİLERİ

Year 2023, Volume: 13 Issue: 1, 45 - 82, 17.07.2023

Duygu Hatıpoğlu Aydın

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1264191

Abstract

Dijitalleşmeyle birlikte siber alandaki insan faaliyetinin düzenlenmesinde hukuk önemli araçlardan biridir. Siber alanın hukuku küresellik ve çok hukukluluk özelliklerine sahiptir. Küresellik özelliği, alanda uygulanacak hukukun ulusal, bölgesel ve devletlerarası bir çerçeveyle sınırlandırılamamasını ifade eder. Hem sosyal ve kültürel sınırları hem de bölgesel yargı yetkileri ve ulusal ve uluslararası hukuk düzenlerinin ötesine geçen bir yapı söz konusudur. Bununla bağlantılı bir diğer özellik olan çok hukukluluk, farklı normatif düzenlere ve farklı kural koyuculara referans verir. Kural koyuculuk özelliklerinin hukuki çoğulluk tartışmalarıyla birlikte düşünülmesi gerekir. O halde siber alanda, geleneksel devlet hukuku dışında, insan davranışlarını çeşitli yaptırımlar yoluyla düzenleyen normatif sistemler vardır. Siber alanın hukuku, devletler, şirketler ve kullanıcılar arasındaki iş birliği, pazarlık ve çatışma ilişkileri ve dinamikleriyle biçimlenir. Siber alanda cereyan eden ilişkiler sonucu ortaya çıkan hukuksal düzenlemeler ve kurumlar, belirli bir düşünce sistemini ve elbette belirli ekonomik ilişkilerin yeniden üretimini ifade eder. Siber alanda aktörlerin işlev ve rollerinin değişmesi ve bunlar arasındaki sınırların bulanıklaşması, özellikle normları oluşturan ve uygulayan devletler ve şirketler arasında oldukça belirgindir. Devlet ve şirket aktörleri arasındaki ilişkiye odaklanan bu çalışma, hukukun oluşumunda kurumsal değişim ve aktörler arasındaki sınırların bulanıklaşması, devletlerin şirketleşmesi ve şirketlerin devletleşmesi olgularını açıklayarak internet yönetişimi, gözetimin ticarileşmesi, devletler arasındaki ilişkilerde şirketlerin pozisyonunu örnek olarak ele almaktadır. Devletler ve şirketler arasındaki ilişkiler ve rol değişiminin hukuk alanında da çeşitli sonuçları vardır. Sermayenin hareket özelliklerinin siber alanı ilgilendiren hukuksal düzenlemelere etkisi, esnekliğin artması, hesap verilebirlirlik ve denetimin azalması, yumuşak hukuk, sözleşme ve kod gibi düzenlemelerin yaygınlaşması, son kullanıcıların hak sahiplerinden tüketicilere dönüşmesi, bu dönüşümün sadece usule değil aynı zamanda esasa dair olması bu neticeler arasındadır.

Keywords

Siber alan, siber hukuk, küresellik, çok hukukluluk, şirketleşme, devletleşme, sermaye egemenliği, hukukta dönüşüm.

References

• Airoldi, Massimo. Machine Habitus: Toward a Sociology of Algorithms. Cambridge; Medford, MA: Polity, 2022.
• Aydın, Mustafa Berkay. “Dijital Sosyoloji Üzerine Notlar”. İçinde Dijital Sosyoloji Çalışmaları, editör Aslıhan Zinderen, 1-18. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler, 2021.
• Balkin, Jack M. “The Future of Free Expression in a Digital Age”. Pepperdin Law Review 36 (2009): 427-44.
• Berman, Paul Schiff. “Introduction”. İçinde Law and Society Approaches to Cyberspace, editör Paul Schiff Berman, xi-xxvi. Ashgate Pub Ltd, 2007.
• ---. “The Globalization of Jurisdiction”. University of Pennsylvania Law Review 151, sy 2 (2002): 311-45.
• Bomse, Amy Lynne. “The Dependence of Cyberspace”. Duke Law Journal 50, sy 6 (2001): 1717-49. https://doi.org/10.2307/1373046.
• Bradley, Christopher G. “The Challenge of Globalized Online Commerce for U.S. Contract and Consumer Law”. İçinde The Law of Global Digitality, editör Matthias C. Kettemann, Alexander Peukert, ve Indra Spiecker gen. Döhmann, 125-43. Routledge, 2022.
• Brophy, Susan Dianne. “An Uneven and Combined Development Theory of Law: Initiation”. Law and Critique 28, sy 2 (2017): 167-91. https://doi.org/10.1007/s10978-017- 9200-0.
• Can, Cahit. Hukuk Sosyolojisinin Antropolojik Temelleri ve Genel Gelişim Çizgisi. 3. bs. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2011.
• Castells, Manuel. Ağ Toplumunun Yükselişi Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür 1. Cilt. 2. bs. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
• Cohen, Julie E. “Cyberspace As/And Space”. Columbia Law Review 107 (2007): 210-56.
• ---. “Review of Zuboff’s the Age of Surveillance Capitalism”. Surveillance & Society 17, sy 1/2 (31 Mart 2019): 240-45. https://doi.org/10.24908/ss.v17i1/2.13144.
• Cotterrell, Roger. Hukuk Sosyolojisi. Çeviren Saim Üye. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2020.
• Dahlberg, Lincoln. “Cyber-Publics and the Corporate Control of Online Communication”. Javnost - The Public 11, sy 3 (01 Ocak 2004): 77-92. https://doi.org/10.1080/13 183222.2004.11008861.
• ---. “Libertarian Cyber-Utopianism and Global Digital Networks”. Içinde Globalization and Utopia: Critical Essays, editör Patrick Hayden ve Chamsy el-Ojeili, 176-89. London: Palgrave Macmillan UK, 2009. https://doi.org/10.1057/9780230233607_12.
• De Sousa Santos, Boaventura. Toward a New Legal Common Sense: Law, Globalization, And Emancipation. 2. baskı UK: Butterworths, 2002.
• Deitelhoff, Nicole, ve Klaus Dieter Wolf. “Business and human rights: How corporate norm violators become norm entrepreneurs”. İçinde The Persistent Power of Human Rights: From Commitment to Compliance, editör Kathryn Sikkink, Stephen C. Ropp, ve Thomas Risse, 222-38. Cambridge Studies in International Relations. Cambridge: Cambridge University Press, 2013. https://doi.org/10.1017/CBO9781139237161.017.
• DeNardis, Laura. The Internet in Everything: Freedom and Security in a World with No Off Switch. New Haven, CT: Yale University Press, 2020.
• Doolin, Bill, ve Alan Lowe. “To Reveal Is to Critique: Actor-Network Theory and Critical Information Systems Research”. Journal of Information Technology 17, sy 2 (01 Haziran 2002): 69-78. https://doi.org/10.1080/02683960210145986.
• Easterbrook, Frank H. “Cyberspace and the Law of the Horse”. University of Chicago Legal Forum, sy 207 (1996).
• Easterling, Keller. Devletdışı Güç: Altyapı Mekanı ve İktidar. Çeviren Şahika Tokel. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Ehrlich, Eugene. Hukuk Sosyolojisinin Temel İlkeleri. Çeviren Artun Mimar. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2019.
• Engadget. “FCC Bans Telecom and Video Surveillance Gear from Huawei, ZTE and Other Chinese Companies”. Erişim 27 Şubat 2023. https://www.engadget.com/ fcc-officially-bans-telecom-and-video-surveillance-gear-from-several-chinesecompanies- 003040729.html.
• Fuchs, Doris. Business Power in Global Governance. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2007.
• Galanter, Marc, Robert W. Gordon, ve Shauhin A. Talesh. Why the Haves Come Out Ahead: The Classic Essay and New Observations. New Orleans: Quid Pro, LLC, 2014.
• Goldsmith, Jack, ve Tim Wu. Who Controls the Internet? lllusions of Borderless World. New York: Oxford University Press, 2006.
• Griffiths, John. “What is legal pluralism”. J. Legal Pluralism & Unofficial L. 24 (1986): 1. Güzelsarı, Selime. Küresel Kapitalizm ve Devletin Dönüşümü: Türkiye’de Mali İdarede Yeniden Yapılanma. SAV Sosyal Araştırmalar Vakfı, 2008.
• Hall, Stuart. “Yeni Zamanları Anlamı”. İçinde Yeni Zamanlar 1990’larda Politikanın Değişen Çehresi, Stuart Hall&Martin Jacques., 105-27. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1995.
• Hatıpoğlu Aydın, Duygu. “Bir İnsan Hakkı Olarak İnternet”. İçinde Prof. Dr. Adnan Güriz’e Armağan, editör Saim Üye, Eylem Ümit Atılgan, İrem Akı, Zeynep İspir, ve Funda Kaya, 141-54. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 2016.
• ---. Siber Alan ve Hukuk. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2022.
• Hirsch, Joachim. Materyalist Devlet Teorisi. Çeviren Levent Bakaç. İstanbul: Yeni Alan Yayıncılık, 2011.
• Hurel, Louise Marie, ve Luisa Lobato. “Cyber-Norms Entrepreneurship? Understanding Microsoft’s Advocacy on Cybersecurity”. İçinde Governing Cyberspace: Behaviour, Power and Diplomacy, editör Dennis Broeders ve Bibi van den Berg, 305-33. Rowman & Littlefield Publishers, 2020.
• Hurel, Louise Marie, ve Luisa Cruz Lobato. “Unpacking cyber norms: private companies as norm entrepreneurs”. Journal of Cyber Policy 3, sy 1 (02 Ocak 2018): 61-76. https://doi.org/10.1080/23738871.2018.1467942.
• Johnson, David R., ve David Post. “Law and Borders: The Rise of Law in Cyberspace”. Stanford Law Review 48, sy 5 (1996): 1367-1402. https://doi.org/10.2307/1229390.
• Kettemann, Matthias C., ve Alexander Peukert. “Conclusion: The Law of Global Digitality: Findings and Future Research”. İçinde The Law of Global Digitality, editör Matthias C. Kettemann, Alexander Peukert, ve Indra Spiecker gen. Döhmann, 250-55. Routledge, 2022.
• Kumar, Krishan. Sanayi Sonrası Toplumdan Post-modern Topluma - Çağdaş Dünyanın Yeni Kuramları. Çeviren Mehmet Küçük. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1999.
• Latour, Bruno. Toplumsalı Yeniden Toplama: Ağ Aktör Teorisine Bir Giriş. Çeviren Nüvit Bingöl. İstanbul: Tellekt, 2021.
• Lessig, Lawrence. Code: And Other Laws of Cyberspace, Version 2.0. 2. bs. New York: Basic Books, 2006.
• ---. “Code Is Law”. Harvard Magazine, 01 Ocak 2000. https://www.harvardmagazine. com/2000/01/code-is-law-html.
• Marsden, Christopher, ve Rob Nicholls. “Who Regulates Our Regulators? Regulating Social Media Platforms’ Use of Artificial Intelligence to Regulate Us”. SSRN Scholarly Paper. Rochester, NY, 01 Kasım 2022. https://doi.org/10.2139/ssrn.4263700.
• Mazzucato, Mariana. Girişimci Devlet: Kamu Sektörü-Özel Sektör Karşıtlığı Masalının Çürütülmesi. Çeviren Esin Soğancılar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Murray, Andrew D. The Regulation of Cyberspace. Routledge, 2007.
• O’Reilly, Tim. “Why it’s too early to get excited about Web3”. O’Reilly (blog), Aralık 2021. https://www.oreilly.com/radar/why-its-too-early-to-get-excited-about-web3/.
• Özcan, Mehmet Tevfik. “Küreselleşme Sonrası Hukuk Devleti: Mit mi? Gerçeklik mi?” İstanbul Üniversitesi Hukuk Mecmuası 71, sy 1 (2013): 963-1002.
• Picciotto, Sol. Regulating Global Corporate Capitalism. Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
• Pierson, Christopher. Modern Devlet. Çeviren Neşet Kutluğ ve Burcu Erdoğan. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi, 2011.
• Post, David G. “Governing Cyberspace: Law”. Santa Clara High Technology Law Journal 24, sy 4 (2008): 883-913.
• ---. “The ‘Unsettled Paradox’: The Internet, The State, and the Consent of the Governed”. Indiana Journal of Global Legal Studies 5, sy 2 (1998): 521-43.
• Powers, Shawn M., ve Michael Jablonski. The Real Cyber War: The Political Economy of Internet Freedom. University of Illinois Press, 2015. https://www.jstor.org/ stable/10.5406/j.ctt130jtjf.
• Reidenberg, Joel R. “Governing Networks and Rule-Making in Cyberspace”. Emory Law Journal 45 (1996): 911-30.
• ---. “Lex Informatica: The Formulation of Information Policy Rules through Technology”. Texas Law Review 76, sy 3 (1998): 553-93.
• Riis, Thomas, ve Jens Schovsbo. “Towards a Legal Methodology of Digitalisation: The Example of Digital Copyright Law”. İçinde The Law of Global Digitality, 17-49. Routledge, 2022.
• Rusch, Jonathan. “Cyberspace and the ‘Devil’s Hatband’”. Seattle University Law Review 24, sy 2 (2000): 577-98.
• Schultz, Thomas. “Carving up the Internet: Jurisdiction, Legal Orders, and the Private/ Public International Law Interface”. European Journal of International Law 19, sy 4 (01 Eylül 2008): 799-839. https://doi.org/10.1093/ejil/chn040.
• Simonite, Tom. “What Really Happened When Google Ousted Timnit Gebru”. Wired. Erişim 27 Şubat 2023. https://www.wired.com/story/google-timnit-gebru-ai-what-really-happened/.
• Svantesson, Dan Jerker B. Solving the Internet Jurisdiction Puzzle. Oxford; New York: Oxford University Press, 2017.
• Tabb, William K. Ahlaksız Fil- 21. Yüzyılda Küreselleşme ve Sosyal Adalet Mücadelesi. Çeviren Ercüment Özkaya. Ankara: Epos Yayınları, 2002.
• Tech, Tactical. “The GAFAM Empire”. The GAFAM empire. Erişim 27 Şubat 2023. https://gafam.theglassroom.org/.
• Teubner, Gunther, ve Andreas Fischer-Lescano. “Regime-Collisions: The Vain Search for Legal Unity in the Fragmentation of Global Law”. Michigan Journal of International Law 25, sy 4 (2004): 999-1046.
• Twining, William. General Jurisprudence: Understanding Law from a Global Perspective. Cambridge University Press, 2009.
• Urry, John. “Örgütlü Kapitalizmin Sonu”. İçinde Yeni Zamanlar 1990’larda Politikanın Değişen Çehresi, Stuart Hall&Martin Jacques., 95-104. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1995.
• Van Loo, Rory. “The Public Stakes of Consumer Law: The Environment, the Economy, Health, Disinformation, and Beyond”. SSRN Scholarly Paper. Rochester, NY, 21 Aralık 2022. https://papers.ssrn.com/abstract=4308960.
• Wacquant, Loïc, ve Aksu Akçaoğlu. “Kentsel Marjinallik ve Devletin Sağ Eli”. İdealKent 10, sy 26 (2019): 11-19. https://doi.org/10.31198/idealkent.562671.
• MIT Technology Review. “We Read the Paper That Forced Timnit Gebru out of Google. Here’s What It Says.” Erişim 27 Şubat 2023. https://www.technologyreview. com/2020/12/04/1013294/google-ai-ethics-research-paper-forced-out-timnit-gebru/. Wu, Timothy S. “Cyberspace Sovereignty?- The Internet and the International System”. Harvard Journal of Law & Technology 10, sy 3 (1997): 647-66.
• Zuboff, Shoshana. The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power. New York: PublicAffairs, 2019.