Düzeltme: Lügavî İbdâl ve İlk Dönem Arap Lehçeleri Üzerindeki Etkisi

Year 2025, Volume: 55 Issue: 1

İclal Arslan , Muna Haj Saleh

Abstract

Düzeltme Notu:
Dergimizin 2019 yılına ait, Cilt 48 Sayı 48’de, 545–566 sayfa aralığında yayımlanan “‘Lügavî İbdâl ve İlk Dönem Arap Lehçelerinin Üzerindeki Etkisi” başlıklı araştırma makalesinin ilk sayfasına daha önce sehven eklenmemiş olan, şu etik beyan eklenmiştir: “Bu çalışma, Dr. Öğr. Üyesi İclal ARSLAN danışmanlığında 26.06.2019 tarihinde tamamlanan ‘Câhiliye Dönemi Arap Lehçeleri ve Bazı Fonetik Özellikleri’ başlıklı yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır (Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, Çorum, Türkiye, 2019).”.

Öz
İlk dönem Arap lehçeleri sentaks, semantik, morfolojik ve fonetik düzeylerde farklılık göstermektedir. Fonetik düzeyde farklılık gösteren sebeplerden biri ‘Lügavî İbdâl yani mahreç yakınlığına bağlı ibdâl’dır. Bu çeşit ibdalin oluşumunda herhangi bir şart ve kural bulunmamaktadır. Lügavî İbdâlin kullanımında kabileler arasında farklılık görülmekte olup, semâî yolla şart ve kural olmaksızın meydana gelmiştir. Bu makalede ‘Lügavî İbdâl’ oluşumuna izin veren harflerin mahreç ve sıfatlarına dayanarak incelenmesi yapılmaktadır. Burada Mütecânis harfler, Mütecâvir harfler, Mütekârib harfler ve Mütebâid harfler arasında ibdâl yapılmakta olup, harfler sıralandığı şekliyle yer alır. Ayrıca bu taksime ilk dönem dilcilerin ibdal olarak kabul ettiği fakat ondan farklı olan diğer bir çeşit de eklenebilir. Bu noktada kabilesi belirtilmeyen ibdallar olduğunu görüyoruz, makalede buna dair bazı rivayetler incelenmektedir. Bu rivayetler ilk dönem dilcilerin tarafından ibdal olarak kabul edildiğini ama son dönem dilcilerden bazılarının mübdel ve mübdel-minh harfleri arasında sıfat ve mahreçleri bakımından ortak özelliğe sahip olmamaları nedeniyle bu görüşe katıldığı belirtilmektedir. İbdâl lügavîye dair incelenen örnekler, Kur’an kıraatlerinde geçtiği yerlerde göz önünde bulundurularak incelenmiştir. Bu bağlamda ilk ve son dönem âlimlerinin görüşleri mukayeseli olarak verilmiştir. ‘Lügavî İbdâl’i incelerken âlimlerin ihtilafa düştüğü bazı konular da ayrıca tartışılmıştır. Çünkü bazı lehçeler lügavî ibdâlin oluşumunu etkilemektedir. İlk dönem dil âlimleri bunları Keşkeşe (الكشكشة), ‘An‘ane (العنعنة) , Kıt’atü Tay (قطعة طيء), İstintâ (الاستنطاء) lehçeleri örneklerinde görüldüğü üzere makbul olmayan ve dışlanmış nitelemesiyle vasıflandırırlar.

Keywords

Kadîm Arap Lehçeleri, Lügavî İbdâl, Kur’ân Kıraatleri Fonetik Düzey, Harflerin Mahreçleri, Harflerin Sıfatları

Ethical Statement

Bu çalışma Dr. Öğr. Üyesi İclal ARSLAN danışmanlığında 26.06.2019 tarihinde tamamlanan “Câhiliye Dönemi Arap Lehçeleri ve Bazı Fonetik Özellikleri” başlıklı yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır (Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, Çorum, Türkiye, 2019).

تصويب: الإبدال اللغوي وأثره على اللهجات العربية القديمة

Abstract

ملاحظة تصحيحية:
أُضيف البيان الأخلاقي التالي، الذي لم يُضَفْ خطأً من قبل، إلى الصفحة الأولى من مقال البحث المعنون ”الإبدال اللغوي وأثره على اللهجات العربية القديمة“ المنشور في المجلد 48، العدد 48، الصفحات 545-566 من مجلتنا عام 2019: ”أجريت هذه الدراسة تحت إشراف الدكتور ليكت. تم إعداد هذه الدراسة بناء على رسالة ماجستير بعنوان ”اللهجات العربية في العصر الجاهلي وبعض الملامح الصوتية“ أنجزت بتاريخ 26.06.2019 تحت إشراف الأستاذ الدكتور إيسلال أرسلان (رسالة ماجستير، جامعة هيت، تشوروم، تركيا، 2019).

الملخص
اختلفت اللهجات العربية القديمة فيما بينها على المستوى النحوي والصرفي والدلالي والصوتي، ومن أسباب اختلافها على المستوى الصوتي الإبدال اللّغوي؛ الذي لا يتقيد بشروط وضوابط معينة؛ إنما هو مقصور على السمع، وهو خاص ببعض القبائل دون غيرها. وقد دُرِسَ الإبدال اللغوي في هذه المقالة للأحرف التي تسمح للإبدال فيما بينها وفق ترتيب يعتمد على مخارج الحروف وصفاتها، فكان منها: الإبدال بين الحروف المتجانسة والمتجاورة والمتقاربة والمتباعدة وما حسبه اللغويون القدامى إبدالاً ولا ينطبق عليه الإبدال، حيث وردت بعض الروايات التي لم تُنسَب إلى قبائلها، والتي اعتبرها اللغويون من الإبدال، بينما رفضها بعض المُحدَثين؛ بسبب تباعد الحرفين المبدل والمبدل منه مخرجاً وصفة، مع ذكر بعض الأمثلة لكل منها و ذكر ما ورد منها في القراءات القرآنية. وقد دُرٍسَت هذه الأحرف من خلال آراء العلماء القدامى والمُحدَثِين، كما ذُكِرَت بعض الآراء التي عللت هذا النوع من الإبدال، بالإضافة إلى آراء من خالف هذا النوع من الإبدال من المُحدَثِين، ونوقشت أسباب الاختلاف بينهم. ومن خلال دراسة الإبدال اللغوي بين تلك الحروف نوقشت عدة قضايا اختلف فيها العلماء القدماء فيما بينهم وفيما بين العلماء القدماء وبين المحدثين. وقد نتج عن هذا الإبدال بعض اللهجات العربية القديمة التي اعتبرها القدماء من اللهجات الرديئة والمنبوذة ومنها: الكشكشة، والعنعنة، وقطعة طيء، والاستنطاء، وغيرها.

Keywords

اللهجات العربية القديمة, الإبدال اللغوي, القراءات القرآنية, المستوى الصوتي, مخارج الحروف, صفات الحروف

Ethical Statement

تستند هذه الدراسة إلى د. المحاضر. د. أ. د. إيجلال أرسلان رسالة ماجستير بعنوان ”اللهجات العربية في العصر الجاهلي وبعض الخصائص الصوتية“ أنجزت بتاريخ 26.06.2019 (رسالة ماجستير، جامعة هيت، تشوروم، تركيا، 2019).

Corrigendum: The Linguistic Alternation and It’s Effect on the Ancient Arabic Dialects

Abstract

Corrigendum Note:
In the first page of the research article titled “'Lügavî Ibdâl and its Effect on Early Arabic Dialects” published in Volume 48, Issue 48, pages 545-566 of our journal in 2019, the following ethical statement, which was not added by mistake before, has been added: “This article is extracted from the master’s thesis entitled “Arabic Dialects in Jahili Times and Its Phonetic Features”, supervised by Assistant Professor İclal ARSLAN (Master’s Thesis, Hitit University, Çorum, Turkey, 2019).”.

Abstract
The old Arabic dialects differed among themselves at the grammatical, conjugational, semantic and phonetic levels. One of the reasons for their difference at the phonological level sat on the linguistic alternation, which does not adhere to certain conditions and rules, but it is limited to hearing, and is specific to some tribes only. The linguistic alternation has been studied in this article for the letters that allow the substitution among themselves based on the pronunciation of the letters and their attributes among them were: the alternation between homogeneous letters, similar sounding letters and letters with similar or different character's features and pronunciation, and what the old linguists considered as a linguistic alternation although it does not apply to it, where some narratives were not attributed to their tribes, which linguists considered to be alternation, which were rejected by some modernists; because of the divergence of the altered characters characteristically and pronouncedly, with some examples of each as well as what was mentioned in the Qur'anic recitations. These characters were studied through the opinions of ancient and modern scholars, in addition some opinions that support this type of alternation, as well as those who disagreed with it, and the reasons for their differences were discussed. Through the study of linguistic alternation between these letters, several themes were discussed in which the scientists disagreed. Moreover, some of the ancient Arabic dialects were a result of this alternation, which the ancients considered bad and discarded dialects, such as: Kashkashah, Al-Ananah, Qitat Tay', Al-Istinta' and others.

Keywords

Ancient Arabic Dialects, Linguistic Alternation, Quranic Recitations and Readings, Phonetic Level, Letter Pronunciation, Character Attributes

Ethical Statement

This article is extracted from the master’s thesis entitled “Arabic Dialects in Jahili Times and Its Phonetic Features”, supervised by Assistant Professor İclal ARSLAN (Master’s Thesis, Hitit University, Çorum, Turkey, 2019).