Toplumsal Değişimin Ahlaki Çatlağı: Elena

Year 2019, , 495 - 511, 30.06.2019

Perihan Taş Öz

https://doi.org/10.31123/akil.532822

Abstract

 Bu
çalışma, son dönem Rus Sinemasının genç kuşak yönetmenleri arasında oldukça
önemli bir yeri olan Andrey Petrovich Zvyagintsev’in Elena (2011) isimli filmini, toplumsal değişimin
ahlak ve vicdan kavramı üzerinde yarattığı etkiyi merkeze alarak analiz etmeyi
amaçlamaktadır. Çalışmada, sosyolojik çözümleme yöntemi ile filmin ele aldığı
dönemdeki toplumsal değişimlere, bu değişimin simgesel temsiliyetleri olan
karakterler ve onların hikâyeleri üzerinden bakılmıştır. Başta Elena olmak
üzere, filmdeki tüm karakterlerin içinde olduğu zorunlu ilişkilerin yansıttığı
toplumsal değişim aynasının çatlaklarında, vicdan ve ahlak kavramlarının
çarpıcı bir biçimde sorgulandığı görülmektedir. Platon’dan Aristoteles’e,
Spinoza’dan Kant’a birçok felsefeci tarafından çeşitli bağlamlarda tartışılmış
olan ahlak felsefesinin en dikkat çekici tartışmalarından birisi Friedrich
Nietzsche tarafından şekillendirilmiştir. Ahlakın, güç istenci ile olan
ilişkisine vurgu yapan yaklaşımı ile oldukça farklı bir bakış açısı ortaya
koyan Nietzsche’nin görüşleri eleştirel bağlamda ele alınmış ve ahlaki özne
olması beklenen insanın, hızla değişen bir toplumsal yapı içerisinde, vicdanını
neye göre temellendireceği sorusuna film üzerinden yanıt aranmıştır. Çalışmanın
savı, bu soruya ancak ilgili toplumsal yapı ve güç ilişkilerinin analizi ile
yanıt bulunacağıdır. Yani bireyde tezahür eden bir sorun başlı başına ahlakı
tartışmak için yeterli bir ölçüt olmadığı gibi, kişilerarası ilişkilerin ahlaki
bağlamda tartışılacağı en doğru eksen, toplumsal yapı ve güç ilişkilerinin
kendisidir. Daha önce yönetmiş olduğu Vozvrashchenie (Dönüş) ve Izgnanie
(Sürgün) filmleriyle, insan odaklı hikâyelere toplumsal bir çerçeveden bakmayı
ustalıkla başarmış olan Zvyagintsev’in bu filminin; sadece Rusya’da değil, tüm
dünyada küreselleşme etkisiyle yaşanan toplumsal değişimin bireyler ve
toplumsal ilişkiler üzerinde yarattığı sonuçları ahlaki bağlamda tartışmaya
açması bakımından evrensel bir nitelik taşıdığı düşünülmektedir.

Keywords

toplumsal değişim, ahlak, vicdan, Andrey Petrovich Zvyagintsev

References

• Akbal Sualp, Z. T. (2015). Mutlu Sınıf Yoktur; Söyle Bunları…, (F. Başaran, Yay. Haz.) İşçi Filmleri Öteki “Sinemalar” içinde (s.214-240). İstanbul: Yordam Kitap. Bedirhanoğlu P. (2002). Rusya’da Kapitalist Dönüşüm Süreci, Yolsuzluk ve Neoliberalizm. Toplum ve Bilim, 92, 217-233. Berkowitz, P. (2003). Bir Ahlak Karşıtının Etiği. (E. Demirel, Çev.) İstanbul: Ayrıntı. Corrigan, T. (2008). Film Eleştirisi (A. Gürata, Çev.) Ankara: Dipnot.Deleuze, G. (2005). Spinoza: Pratik Felsefe (A. Nahum, U. Baker, Çev.) İstanbul: Norgunk. Diken, B., Laustsen, B. C. (2016). Filmlerle Sosyoloji (S. Ertekin, Çev.) İstanbul: Metis. Graves, R. (2010). Yunan Mitleri. (U. Akpur, Çev.) İstanbul: Say. Kabadayı, L. (2013). Film Eleştirisi. İstanbul: Ayrıntı. Kagarlitski, B. (2008). Bugünkü Rusya. (F. Arıkan, S. Arıkan, Çev.) İstanbul: İthaki. Kant, I. (2002). Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi. (İ. Kuçuradi, Çev.) Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu. Lagerberg, R., McGregor, A. (2018). From Post-Soviet to Post-National: Domestic Space as NonPlace in Andrei Zviagintsev’s 'Elena' and 'Leviathan'. International Journal of Russian Studies, 7 (2), 148–162. Nietzsche, F. (2002). Güç İstenci. (S. Umran, Çev.) İstanbul: Birey. Nietzsche, F. (2003). Ahlakın Soykütüğü Üzerine. (A.İnam, Çev.) İstanbul: Say.Nuttal, J. (2011). Ahlak Üzerine Tartışmalar. (A. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Ayrıntı. Oskay, Ü. (1995). Walter Benjamin’de Tarih, Kültür ve Fantazya. (Ü. Oskay, Yay. Haz.), Estetize Edilmiş Yaşam içinde (s.129-162). İstanbul: Der.Özden, Z. (2000). Film Eleştirisi. İstanbul: AFA.Pearson, K. A. (1998). Kusursuz Nihilist. (C. Soydemir, Çev.) İstanbul: Ayrıntı. Pieper, A. (1999). Etiğe Giriş. (V. Atayman, G. Sezer, Çev.) İstanbul: Ayrıntı. Postman, N. (1994). Televizyon: Öldüren Eğlence. (O. Akınhay, Çev.) İstanbul: Ayrıntı. Ryan, M., Kellner, D. (1997). Politik Kamera (E. Özsayar, Çev.) İstanbul: Ayrıntı. Saydam, B. (2012). Elena. http://www.avrupasinemasi.com/2012/02/17/elena/ 12.12.2018 (Erişim Tarihi)Spinoza, B. (1996). Törebilim (A. Yardımlı, Çev.) İstanbul: İdea.Sponville, A.C. (2012). Kapitalizm Ahlaki midir? (D. Yankaya, Çev.) İstanbul: İletişim. Žižek, S. (2001). The Fright of Real Tears. London: British Film Institute. Žižek, S. (2016). Toplumsalın Kalbindeki Film (S. Ertekin, Çev.). (B. Diken ve C. B. Laustsen), Filmlerle Sosyoloji içinde (s.11-15). İstanbul: Metis.