KEMAHLI HACI FEYZULLAH EFENDİ’NIN ÇEVİRİSİ İLE HÂLİD EL-BAĞDÂDÎ’NİN (1193/1779-1213/1798-99) CİBRÎL HADÎS-İ ŞERÎFİ ŞERHİ

Year 2019, , 75 - 97, 03.05.2019

Birol Yıldırım

https://doi.org/10.31126/akrajournal.528275

Abstract

Nakşbendiyye tarîkatının Hâlidiyye kolunun kurucusu Ebü’l-Behâ Ziyâüddîn
Hâlid b. Ahmed b. Hüseyn eş-Şehrezûrî el-Kürdî 1193/ 1779 yılında Irak’ın
Süleymaniye şehrine bağlı Karadağ kasabasında dünyaya gelir. Hâlid el-Bağdâdî olarak tanınır.
Müellifin “Şeşangost” altıparmak lakabıyla tanınan babası Pir Mîkâil Efendi
büyük ihtimalle Kâdirî tarîkatına bağlı bir sûfîdir. Annesi ise bölgenin ünlü
bir sûfî ailesine mensuptur. Soyunun baba tarafından Hz. Osman’a ulaştığı
rivayet edilir. İlk tahsilini memleketinde alır. Daha sonra bölgedeki diğer
ilim merkezlerini dolaştıktan sonra Bağdat’a gider. Mantık ve kelâm ilimlerinde
yoğunlaşan müellif, Vali Baban İbrâhim Paşa’nın müderrislik teklifini kabul
etmez. Şeyh Abdülkerim Berzencî’nin 1213/ 1798-99 yılında vebadan vefat etmesi
üzerine onun Süleymaniye’deki medresesinin sorumluluğunu üstlenerekburada
yaklaşık yedi yıl müderrislik yapar. Siyasî otoriteye uzak durmasını sağlayan
zühdü ve derin ilmiyle tanınır. Nakşbendiyye tarîkatı içinde kendisine nisbet
edilen Hâlidiyye kolunu tesis eder. Nakşbendiyye ekolüne yeni görüşler katar.
Geniş bir alana yayılan Hâlidiyye koluna mensup müntesipler, Osmanlılar
lehindeki faaliyetleriyle öne çıkarlar. Bu ekol, Şiîliğin Irak’a ve Anadolu’ya
sızmasına engel olduğundan Osmanlı Devleti tarafından yoğun bir şekilde
desteklenmiştir. Hâlid el-Bağdâdî
1242/1827 yılında hac yolculuğu esnasında Şam civarında vebaya yakalanarak
vefat eder.

Kemahlı Hacı Feyzullah Efendi (v. 1323/1905)  tarafından Türkçe’ye çevrilmiş olan Ferâ’idü’l-fevâ’id adlı bu eser, otuz
beş varaktan ibarettir. Bilebildiğimiz kadarı ile eser ciddi bir hakkında
mustakil bir çalışma yapılmamıştır.

Keywords

Anahtar Kelimeler: Hâlid el-Bağdâdî, Eş’ârilik, Nakşbendiyye, Hâlidiyye

References

• Algar, Hamid, “Hâlid el-Bağdâdî”, TDV., 1997, c. XV., ss., 283-285.
• Aydın, Ferit, Tarîkatta Rabıta ve Nakşibendilik, Süleymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.
• Ayiş, Mehmet Şirin, “Bingöl Hâlidî Geleneğinin Medrese Boyutu”, BÜİFD, c. V., sayı: 10 Yıl: 2017/2, ss. 71-94.
• Bağdâdî, Hâlid b. Hüseyin eş-Şehrezûrî, İ’tikadnâme, İst. Ünv. Kütüphanesi, İbnü’l-Emîn Mahmud Kemâl İnâl, Nu: F. 2639.
• Bağdâdî, Hâlid b. Hüseyin eş-Şehrezûrî, Divan-ı Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, Tercüme, Şerh ve Tahkik: Abdülcebbar Kavak, Konya 2009.
• Bağdâdî, Hâlid b. Hüseyin eş-Şehrezûrî, el-İkdu’l-Cevherî fi’l-Farki Beyne Kesbeyi’l-Mâturidî ve’l-Eş’ârî, (Sâhib, Buğyetü’l-Vâcid fî Mektûbât-ı Hazreti Mevlânâ Hâlid içinde), Dımeşk 1334, s. 88-104.
• Bağdâdî, Hâlid b. Hüseyin eş-Şehrezûrî, Risâletun fî Tahkîki’l-İrâdetü’l-Cüz’iyye, Matbaa-i Âmire, İst., 1259, s. 132-147.
• Bağdâdî, Hâlid b. Hüseyin eş-Şehrezûrî, Ta’likât alâ Hâşiyeti Siyâlkûtî ale’l-Hiyâlî, İst., 1259.
• Baş, Derya, “Yâfiî”, TDV., 2013, c. XLIII, ss. 175-177.
• Bilgili, İsmail, “Hoca Ahmed Yesevî’nin Hikmetleri Bağlamında Zâhir-Bâtın Fıkhı, Şeriât Tarîkat Bütünlüğü”, II. Uluslararası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış Sempozyumu 19-21, Mayıs 2016 Saraybosna-Konya 2016, II, ss. 210-293.
• İslâm Alimleri Ansiklopedisi, İstanbul 1997, c., XVIII.
• Kaya, Erol, Erzincanlı Son Devir Osmanlı Uleması, Erzincan Üniversitesi Yayınları, http://www.erzincan.edu.tr/wp-content/uploads/2017/12/ErzincanUlemasi.pdf, 2017.
• Köstendilli Süleyman Şeyhî, Niketü’l-Hikem, (Yazma) İstanbul Sül. Kth. Serez Bl., No: 1510, vr. 55a-57a.)
• Kubat, Mehmet, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî Sûfî Kelâmı, Hikmetevi Yay., İst., Mart 2014.
• Küçük, Hülya ve Diğerleri, “Râbia el-Adeviyye”, TDV., 2007, c.XXXIV, ss. 380-382.
• Memiş, Abdurrahman, “Mevlâna Hâlid-i Bağdâdî Hazretleri (k.s.)”, https://somuncubaba.net/hulusi-kalbden/mevlana-halid-i-bagdadi-hazretleri-k-s/, erişim tarihi: 09.07.2018.
• Memiş, Abdurrahman, Mevlâna Hâlid-i Bağdâdi Hazretleri¸ Nasihat Yayınları¸ Ankara 2014.
• Menekşe, Ömer, Kemah Alimleri, İstanbul 1996.
• Nakşbendî, Mevlâna Hâlid Ziyâuddîn -el-İmân ve’l-İslâm, Haz. Hüseyin Hilmi Işık, Hakîkat Kitabevi, İst., 2009.
• Nakşbendî, Mevlâna Hâlid Ziyâuddîn, Ferâidü’l-Fevâid, Haz. Es’ad Sâib Efendi, Trc. Kemahlı Hacı Feyzullah Efendi, B.y.y., Ts., s.1-61.
• Özel, Ahmet, “İbn Âbidîn”, TDV., 1999, c.XIX., ss. 292-293.
• Sâhib, Muhammed Es’ad, Kitâbu Buğyeti’l-Vâcid fî Mektûbâti Hazreti Mevlânâ Hâlid, Dımeşk 1334.
• Tatlı, Bekir, Hadîs Tekniği Açısından Cibrîl Hadîsi ve İslâm Düşüncesine Yansımaları, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri (Hadis) Anabilim Dalı, Ankara-2005.
• Uludağ, Süleyman, “Hâlidiyye”, TDV., c. XV., ss. 297-299.http://www.necatiaksu.net/mektubat/029.Mektup.htm, erişim tarihi: 13.09.2018.