Concerning The Rival in The Bağdatlı Rûhî Dîvân

Year 2025, Volume: 13 Issue: 35, 89 - 115

Özlem Çayıldak , Yusuf Yeşilmen

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1562296

Abstract

Classical Turkish poetry is shaped around love, with the lover, beloved, and rival at its core. The rival symbolizes anything that hinders the union of the lover and beloved. In classical Turkish poetry, the rival plays the role of the villain, embodying all negative qualities. In verses, the rival is consistently portrayed with negative comparisons such as obstacle, thorn, adversary, darkness, etc. The rival encompasses those against the lover, other admirers of the beloved, and anything that interferes with the lover's union with the beloved. The rival expels the lover from places where the beloved is present, sows discord, and speaks lies. Simultaneously, the rival interacts with the beloved, gaining favor. This situation causes the lover great anguish, leading the lover to despise the rival. In fact, the lover may even wish for the rival's demise as a way of salvation. In this study, the gazels of Bağdatlı Rûhî were thoroughly examined, identifying verses re-lated to the rival. The focus was on the type of rival depicted in the gazels, and the study touched upon the evolving meanings of the word rival. Information was provided based on examples regarding the characteristics of the rival in Rûhî's gazels and the elements to which the rival is likened.

Keywords

Bağdatlı Rûhî, rival, lover, classical Turkish literature

Bağdatlı Rûhî Dîvânı’nda Rakibe Dair

Abstract

Klasik Türk şiiri aşk etrafında şekillenmiştir. Bu aşkın merkezinde âşık, sevgili ve rakip vardır. Rakip, âşık ile sevgili arasındaki kişiler, onların kavuşmasını engelleyen her şeydir. Rakip, klasik Türk şiirinde kötü adam rolündedir, âdeta bütün kötü özellikleri kendisinde toplamıştır. Beyitlerde her zaman kötü benzetmelerle engel, diken, öteki, düşman, rûsiyah vb. olarak karşımıza çıkar. Rakip, âşığın karşıtları, sevgilinin diğer âşıkları, sevgili ile âşık arasına giren ve âşığın sevgiliye ulaşmasına engel olan her şeydir. Âşığı sevgilinin bulunduğu mekânlardan kovar, fitnecidir, yalan söyler. Aynı zamanda sevgili ile görüşür, sevgiliden itibar görür. Bu durum âşığın eziyet çekmesine sebep olur. Bu yüzden âşık, rakibi hiç sevmez. Hatta bir kurtuluş yolu olarak rakibin ölmesini ister. Bu çalışma Bağdatlı Rûhî’nin; gazellerinde “rakîb”i hangi yönleriyle ele aldığını ve nelere benzettiğini tespit etmek amacıyla hazırlanmıştır. Klasik Türk şiirindeki aşk üçgenini daha iyi anlamak adına Bağdatlı Rûhî’nin gazelleri ayrıntılı bir şekilde incelenmiş, rakip ve rakip ile ilgili beyitler tespit edilmiştir. Gazellerde karşımıza çıkan rakip tipi ve rakip sözcüğünün yaygın olarak kullanılan diğer manalarına da değinilmiştir. Rûhî'nin gazellerinde geçen rakibin özellikleri ve rakibin benzetildiği unsurlar hakkında örneklerden hareketle bilgiler verilmiştir. Çoğu beyitte rakibi değişik hayvanlara benzeten Rûhî, bazı beyitlerde ise rakibin vasıflarını anlatmıştır. Şair rakibi genellikle kötü vasıflar ve durumlarla anlatmıştır.

Keywords

Bağdatlı Rûhî, rakip, âşık, klasik Türk edebiyatı

References

• Ak, Coşkun (2001), Bağdatlı Rûhî Dîvânı 1-2, Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Ak, Coşkun (2008), “Bağdatlı Rûhî”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 35, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, s. 205-206. İstanbul. Aydın, Abdullah (2018), Divan Şiirinde Rakip Portresi, Kitabevi Yayınları.
• Batislam, H. Dilek (2016), Divan Şiirinin Benzetme ve Hayal Dünyasından, Kesit Yayınları.
• Canım,Rıdvan (2018), Divan Edebiyatının Kaynakları, Akıl Fikir Yayınları.
• Serdaroğlu Coşkun, Vildan (2017), Zâtî’nin Dîvânı'na Göre 16. yüzyılda Sosyal Hayat, Sedir Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmet (2021), Divanlar Arasında, Kitabevi Yayınları.
• Çayıldak, Özlem (2022), Klasik Türk Edebiyatında Öteki. A. Oktay (Ed), “Karşıyakada bir tip: Rakip”, s.117-152, Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit (2004), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• İçel, Hatice (2017), "Bir Yâr Sevdim El Aldı" Türkülerde Rakip Algısı, Türklük Bilimi Araştırmaları, 23(41), 91-108.
• Gazali (1980), İhyâ-ı Ulûmi’d-Dîn. (7. Baskı). (A. Arslan, Çev.). Arslan Yayınları.
• Karaköse, Saadet (2005), “Eski Türk Edebiyatı’nda Felsefi Açıdan İnsan Tipleri”. İlmi Araştırmalar, 2(20), 121-138.
• Kardaş, Sedat. (2019), “Divan Şiirinde Kötü Şahsiyetler”. Turkish Studies Language and Literature. 14 ( 3), 1253-1281.
• Kılıç , Zülküf (2008), Türk Divan Şiirinde Sosyal Eleştiri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Kurnaz, Cemal (1997), Divan Edebiyatı Yazıları, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Kutlu, Mustafa (1990), "Rakip", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah Yayınları. C.7, ss. 274- 275.
• Levent, Agah Sırrı (2021), Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, Dergah Yayınları, İstanbul.
• Mengi, Mine (2016), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Naci, Muallim (2021), Lügat-i Nâcî, Ahmet Kartal (haz.). (2. Baskı, s. 550).
• Onay, Ahmet Talat (2023), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Cemal Kurnaz ( haz.). Bilge Kültür Sanat.
• Pala, İskender (1998), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Sami, Şemsettin (2020), Kâmus-ı Türki, (1. Baskı, s. 28-326-829)
• Şahin, Kürşat Şamil (2020), “Klasik Türk şiirinde Çirkin ve Çirkinlik”, Ulakbilge, 8(51), 869-883.
• Şenödeyici, Özer (2012), “Oedipus Kompleksi Bağlamında Divan Şiirinde Âşık- Maşuk –Rakip İlişkisine Bakış”, Gazi Türkiyat, 1(11), 79-81.
• Şentürk, Ahmet Atilla (1995), Klasik Osmanlı Edebiyat Tiplerinde Rakib’e Dair. Enderun Kitabevi.
• Şimşek, Erhan (2009), “Sık Rastlanan ve Sık Atlanan Hastalık Uyuz: Olgu sunumu”, Ankara Medical Journal, 19(1), 205-206.
• Tolasa, Harun (2001), Ahmet Paşa'nın Şiir Dünyası, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tökel, Dursun Ali (2016), Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
• Uludağ, Erdoğan (2021), “Tip ve Kişilikler Açısından Fuzuli Divanı”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 28(70), 149-224.
• Yıldırım, Ali (2009), Lânet Kitabı: Mesihi Divanı’nda Rakibe Yönelik Sövgü ve Beddua, Emine Gürsoy (Ed.), Naskali, Kitabevi.
• Zavotçu, Gencay (2018), Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü (Kişiler-Hayvanlar-Bitkiler-Tabiat Güçleri Kişileştirilmiş Varlık ve Kavramlar). Umuttepe Yayınları.