Dərbənd aşıq mühitinin nümayəndəsi Molla Cümənin bədii yaradıcılığının tədqiq problemləri

Year 2025, Volume: 13 Issue: 35, 63 - 72

Salide Şerifova

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1566914

Abstract

Dərbənd aşıq mühitinin tərkib hissəsi hesab edilən Şəki aşıq sənətinin bölgədə geniş inkişaf etməsi Molla Cüməni Şəkidə aşıq sənətinin tanınmış təmsilçisinə çevirmişdir. Bəllidir ki, Şəki bölgəsində XX əsrdə məhz Molla Cümənin aşıq sənətinin təsiri ilə formalaşmış aşıq sənəti tərəqqi etmişdir.
Tədqiqatçılar tərəfindən ustad aşıq Molla Cümənin formalaşdığı Şəki aşıq sənətinin həm də Dərbənd aşıq mühiti arealına daxil edilməsi faktları ilə də üzləşmək mümkündür. Bunu Dərbənddə, orada formalaşmış ədəbi mühitdə aşıq sənətinin unudulmamasına çağırış kimi də dəyərləndirmək gərəkdir. Dərbənd aşıq mühitində yaradıcı aşıq kimi formalaşmış Molla Cümə də Firidun bəy Köçərli kimi 1920-ci ildə bərqərar olan rejimin qurbanına çevrilir. Bu baxımdan, Molla Cümənin yerli əhali tərəfindən “İstiqlal şairi” kimi tanınması onun yaradıcılığına bir daha diqqət yönəltməyin vacibliyini önə çıxarır.
Ədəbiyyatşünaslığımızda Molla Cümənin əsərlərinin ərəb və gürcü əlifbaları ilə köçürülmüş əlyazmaları mövcuddur. Həmin əlyazmaların tədqiqatçılar tərəfindən paleoqrafik, qrafik-orfoqrafik və müqayisəli - tekstoloji xüsusiyyətləri az tədqiq edilmiş və bu problemin tədqiq edilməsinə ehtiyac özünü göstərməkdədir.
Görkəmli el sənətkarı, el sənətinin sirlərini onlarla şağirdinə öyrətmiş aşıq-şair Molla Cümə yaradıcılığını tədqiq edərkən, ilk növbədə, ədibin yaradıcılığının ədəbiyyatımızın ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilməsinin şahidi oluruq.

Keywords

Molla Cümə, Dərbənd aşıq mühiti, Şəki aşıq sənəti, ustad aşıq, əlyazmalar, tekstoloji məsələlər

Derbent Âşık Ortamı Temsilcisi Molla Cuma'nın Sanatsal Yaratıcılığına İlişkin Araştırma Sorunları

Abstract

Derbent aşık çevresinin bir parçası olarak kabul edilen bölgede Şeki aşık sanatının yaygın gelişimi, Molla Cuma'yı âşık sanatının Şeki'deki tanınmış bir temsilcisi haline getirmiştir. 20. yüzyılda Şeki bölgesinde âşık sanatının Molla Cuma'nın âşık sanatının etkisi altında geliştiği açıktır. Üstad âşık Molla Cuma'nın oluşturduğu Şeki âşık sanatının da Derbent âşık çevresi alanına dahil olduğu gerçeğiyle yüzleşmek mümkündür. Bu, Derbent'de oluşan aşk sanatının, orada oluşan edebiyat ortamında unutulmaması için bir çağrı olarak değerlendirilmelidir. Firidun Bey Koçarlı gibi Derbent aşıkları çevresinde yaratıcı bir aşık olarak şekillenen Molla Cuma da 1920'de kurulan rejimin kurbanı oldu. Bu bakımdan Molla Cuma'nın yerel halk tarafından "İstiklal Şairi" olarak tanınması onun eserlerine yeniden önem verilmesinin önemini vurgulamaktadır. Edebi çalışmalarımızda Molla Cuma'nın Arap ve Gürcü alfabeleriyle istinsah edilmiş eserlerinin el yazmaları bulunmaktadır. Bu yazmaların paleografik, grafik-imla ve karşılaştırmalı-mettolojik özellikleri araştırmacılar tarafından çok az araştırılmıştır ve bu sorunun araştırılmasının gerekliliği açıktır. Onlarca öğrencisine el sanatlarının sırlarını öğreten ünlü usta Molla Cuma'nın eserini incelerken yazarın yaratıcılığının edebiyatımızın ayrılmaz bir parçası haline dönüştüğüne tanık oluyoruz.

Keywords

Molla Cuma, Derbent aşık ortamı, Şeki aşık sanatı, usta aşık, yazma eserler, metinbilimsel konular

Research Problems Of Artistic Creativity Of Molla Juma, Representative Of Derbent Ashiq Environment

Abstract

The widespread development of Sheki ashiq art in the region, which is considered a part of Derbent ashiq environment, has made Molla Juma a well-known representative of ashiq art in Sheki. It is clear that in the 20th century in the Sheki region, ashiq art developed under the influence of Molla Juma's ashiq art. It is also possible to face the fact that the Sheki ashiq art, which was formed by the master ashiq Molla Juma, was also included in the area of the Derbent ashiq environment. This should be considered as a call not to forget the art of love in Derbent, in the literary environment formed there. Like Firidun Bey Kocharli, Molla Juma, who was formed as a creative lover in the environment of Darbend lover, becomes a victim of the regime established in 1920. In this regard, the recognition of Molla Juma by the local population as the "Poet of Independence" highlights the importance of paying attention to his work again. In our literary studies, there are manuscripts of Molla Juma's works copied in Arabic and Georgian alphabets. Paleographic, graphic-orthographic and comparative-textological characteristics of those manuscripts have been little studied by the researchers, and the need to study this problem is evident. When studying the work of Molla Juma, a famous craftsman, who taught the secrets of handicrafts to dozens of his students, we witness the transformation of the writer's creativity into an integral part of our literature.

Keywords

Molla Juma, Derbent ashiq environment, Shaki ashiq art, master ashiq, manuscripts, textological issues

References

• Azərbaycan aşıq poeziyası (antologiya) (2020). Bakı, Şərq-Qərb, 2020.
• Azərbaycan aşıq poeziyası // https://filologiya.az/images/PDF2/edebiyyat%20dərsliklər/Azərbaycan%20aşıq%20poeziyası.pdff
• Molla Cümə. (1983). Seçilmiş əsərləri / tərt.ed. P.Əfəndiyev, Ş.İdrisov. Bakı: Yazıçı.
• Molla Cümə. (2000). Seçilmiş əsərləri / tərt.: M. Yarəhmədov, Bakı: Örnək, - c.1.
• Molla Cümə. (2006). Əsərləri. Bakı, Şərq-Qərb.
• Molla Cümə. (2016). İsmi Pünhan / tərt.ed.M.Qasımlı, E.Əzizov. Bakı: Azərbaycan Tarixçiləri İctimai Birliyi.
• Molla Cümənin gürcü əlifbası ilə köçürülmüş şeirlər toplusu aşkar edilib // https://report.az/elm-ve-tehsil-xeberleri/molla-cumenin-gurcu-elifbasi-ile-kocurulmus-seirler-toplusu-askar-edil/
• Novruz Bəkirov. (2024). Molla Cümə əsərlərinin əlyazma nüsxələrinin müqayisəli-tekstoloji tədqiqi. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiya. Bakı.