"Hortlağın Cehennem Mektupları" Hikâyesinde Eskatoloji Unsurlar

Year 2025, Volume: 13 Issue: 37, 71 - 88, 30.09.2025

Kamala Nuriyeva

Abstract

Eskatoloji, insanlığın sonu, bu sonla ilgili tüm varlıkları ve olayları kapsayan bir bilim alanıdır. Dünyanın ve insanın nihai kaderi, var olan her şeyin sonu “eskatoloji” kavramıyla özetlenmiş olup, teoloji ile mitoloji arasında ortak bir noktada yer almaktadır. Literatürde kıyamet (tekrar dirilme) olayı, ölümden sonraki yaşam (ölülerin yeraltı dünyasındaki zorlukları, işkence ve ıstırapları veya mutlu bir yaşamı), yaşayan bir insanın hayalen (genellikle rüyasında) “öteki dünyaya” yaptığı yolculuk vb. gibi konuları içermektedir. Tarih boyunca insanlık, kendi varoluşuyla birlikte evreni ve dünyayı tanımak ve açıklamak adına çeşitli girişimlerde bulunmuştur. Bu nedenle, insan sadece var oluşu değil, aynı zamanda yok oluşu da düşünmüştür. Zaman zaman bu fikirler ve düşünceler bugün mit olarak algıladığımız sözlü edebiyatın örneklerinde–destanlar, masallar ve efsanelerde–sanatsal bir anlatım bulmuştur. Filoloji bilimi açısından, insanın üzüntüsünün sanatsal ifadesine dayanan “ölümden sonra yaşam” konseptinin son yüzyılda da yazılı literatürde ele alınan konulardan biri olması ilgi çekicidir. Bu bağlamda, 20. yüzyılın ünlü Azerbaycan yazarı Abdürrahim Bey Hakverdiyev`in “Hortlağın Cehennem Mektupları” adlı hikâyesi araştırma konusu olarak seçilmiştir. Bu çalışmada ilk olarak eskatolojinin bir bilim dalı olarak neyi içerdiği ve edebiyata nasıl yansıdığı sorularına yanıt aranmıştır. Ayrıca, araştırma konusu olarak seçilen hikâyede yazarın eski Türk ve İslam eskatolojisinde yer alan unsurları kullandığı sonucuna varılmıştır. Hortlak, Veyl kuyusu, Sırat köprüsü, Zakkum ağacı gibi unsurlar bu kapsamda değerlendirilmiştir.

Keywords

Eskatoloji , Öteki Dünya , Mahşer , Hortlak , “Hortlağın Cehennem Mektupları” Hikâyesi , 20. yüzyıl Azerbaycan Edebiyatı

Eschatological Elements in The Story " Ghoul's Hell Letters"

Abstract

Eschatology is a field of science that is related to the end of humankind, all beings, and the events related to this end. The final fate of the world and the mankind, the end of everything that is alive is summed up by the concept of “eschatology” and stands at a common point between theology and mythology. Such topics as the Day of Judgment, the existence after the death (difficulties of the dead in the afterlife, his/her torture and pains, or happy life), the transition of an alive person to the “other world” in his imagination (usually in his/her dream), etc. are included in the literature. Throughout the history, humanity has made attempts to recognize and explain the universe and the world equally with its own existence. For this reason, it has made the man think not only of existence, but also of extinction. From time to time, these ideas and thoughts have found their artistic expression in the examples of oral ex-pression that are perceived as myths, epics, fairy tales, and legends today. The concept of “life after death”, based on the artistic expression of human sadness, as one of the topics that has also been covered in written literature in the last century is of great interest of the science of philology. For this reason, the story “Ghoul's hell letters” written by the famous Azerbaijani writer of the 20th century, Abdurrahim Bey Hakverdiyev, was chosen as the subject of the research. The given research firstly defines the eschatology as a branch of science and then investigates its reflection in literature. To sum up, it should be stressed that ancient Turkish and Islamic eschatology elements were clearly used in “Ghoul's hell letters” story written by Abdurrahim Bey Hakverdiyev. The Ghost, the Veyl Well, the Sirat Bridge, the Zaq-qum Tree are mentioned in the story as unique elements of eschatology.

Keywords

eschatology , life after death , Day of Judgment , Ghoul , "Ghoul , Azerbaijani literature of the XX century

References

• Beydili, C. (2003) Türk mitolojisi. Ansiklopedik sözlük. Ankara, Yurt Kitap Yayın.
• Gocayeva, G. (2002) Nagah xəyalıma cəhənnəm düşdü (Ə.Haqverdiyevin bədii nəsri mövzusunda). Bakı, Azerbaycan Milli Ensiklopediyası Nəşriyyatı.
• Hakverdiyev, A. (1930). Cəhənnəm məktubları. Bakı, Azərnəşr.
• Karaman, H. vb. (2004). Kuran yolu. (Türkçe meal ve tefsir). 5 ciltte. Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Topaloğlu, B. (1993). Cehennemin isimleri. İslam Ansiklopedisi. C. 7, İstanbul, TDV Yayınları 227-233.
• Григоренко, А. (2004). Эсхатология, милленаризм, адвентизм: история и современность. Философско-религиоведческие очерки. Санкт-Петербург, Европейский Дом. (Grigorenko, A. Eskatologiya, milleranizm, adventizm: istoriya i sovremennost. Filosofsko-religiovedçeskiye oçerki. Sankt-Peterburg, Evropeyskiy Dom.)
• Прозоров, С. (1991). Сират. Ислам. Энциклопедический словарь. Москва, Наука. с. 209-210. (Prozorov, S. Sirat. İslam. Ensiklopediçeskiy slovar. Moskva, Nauka)
• Топоров, В. (1992). Петух. Мифы народов мира. Москва, Советская энциклопедия. Том 2. с. 309-310. (Toporov, V. Petux. Mifı narodov mira. Moskva Sovetskaya ensiklopediya. Tom 2.)
• Трубецкой, С. (1904). Эсхатология. Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона. Санкт-Петербург, Типография Акц. Общ. Брокгауз-Ефрон, том 41, с. 127. (Trubetskoy S. Eskatologiya. Ensiklopediçeskiy slovar Brokgauza i Yefrona. Sankt-Peterburg, Tipografiya aksionernogo obşestva Brok-gauz-Yefron)
• Элиаде, М. (1994). Аспекты мифа. Москва, Инвест ППП. (Eliade, M. Aspektı mifa. Moskva, İnvest PPP)