An Evaluation On Animal Names İnkâmûs-I Türkî (A-K)

Year 2025, Volume: 13 Issue: 37, 7 - 35, 30.09.2025

Nilüfer Yıldırım , Dilek Işık

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1718488

Abstract

Dictionaries are fundamental reference sources that systematically compile and interpret a language's vocabulary. Dictionaries, which encompass elements of a language's vocabulary, are concrete works that demonstrate the richness of a language. Şemseddin Sami's work, Kâmûs-ı Türkî, is a cornerstone in understanding the transition from Ottoman Turkish to modern Turkish. This article examines the animal names found in the entries between the letters A and K in Şemseddin Sami's Kâmûs-ı Türkî in terms of their meanings, lexical origins, and definitions. The number of animal names was determined, and the identified animal names were classified according to their species. The animal names classified according to their species were evaluated according to their naming conventions, and inferences were drawn about the criteria used to define these names. Thus, the characteristics and definition criteria of the animal names mentioned in Kâmûs-ı Türkî, one of the most important Turkish dictionaries and a valuable resource for studies on Turkish vocabulary, were revealed. The numerical results obtained are shown on tables and graphs.

Keywords

Kâmûs-ı Türkî , Lexicology , Animal Names , Naming , Şemseddin Sami

Kâmûs-ı Türkî’deki Hayvan Adları Üzerine Bir Değerlendirme (A-K)

Abstract

Sözlükler, bir dilin söz dağarcığını sistemli bir biçimde derleyen ve anlamlandıran temel başvuru kaynaklarıdır. Bir dilin söz varlığına ait unsurları içine alan sözlükler dilin zenginliğini gösteren, dil verilerinin kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlayan somut eserlerdir. Bu bakımdan sözlükler dil ve edebiyat araştırmalarında temel kaynak olarak öne çıkmaktadır. Şemseddin Sami’nin Kâmûs-ı Türkî adlı eseri, Osmanlı Türkçesinden günümüz Türkçesine geçiş sürecini anlamada bir mihenk taşıdır. Makalede Şemseddin Sami tarafından kaleme alınan Kâmûs-ı Türkî’nin A-K harfleri arasındaki madde başlarında yer alan hayvan adları; anlamları, sözlükteki kökenleri ve tanımlanma şekilleri bakımından incelenmiştir. İncelemede hayvan adlarının sayısı tespit edilmiş, tespit edilen hayvan adları türlerine göre sınıflandırılmıştır. Türlerine göre yapılan sınıflandırmadaki hayvan adları, adlandırılmalarına göre değerlendirilmiş ve adlandırmaların hangi ölçütlere göre yapıldığı hakkında çıkarımlarda bulunulmuştur. Böylece Türkçenin önemli sözlüklerinden olan ve söz varlığına dayalı çalışmalarda önemli bir kaynak teşkil eden Kâmûs-ı Türkî’de geçen hayvan adlarının özellikleri ve tanımlama ölçütleri ortaya çıkarılmıştır. Elde edilen sayısal sonuçlar tablo ve grafikler üzerinde gösterilmiştir.

Keywords

Kâmûs-ı Türkî , Sözlük Bilimi , Hayvan Adları , Adlandırma , Şemseddin Sami

References

• Aksan, D. (2000). Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilican, B. ve Kaya, M. (2023). Amfibi Yumurta Jel Katmanları; Morfolojik Yapısı ve İçeriği, Fertilizasyon Üzerine Etkisi ve İmmünobiyolojik Aktivitesi. Journal of theInstitute ofScienceandTechnology, 13 (3), 1647-1652. https://doi.org/10.21597/jist.1265923
• Buran, A. (1991). Yunus’ta Hayvan Adları ve Fonksiyonları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 5(2), 117–131.
• Çetindağ Süme, G. (2019). Alıp Manaş’ın Sembolik Serüveni (Alıp Manaş Destanı’nın Altay Varyantı). Kesit Yayınları.
• Çiçek, A. (2009). Sözlük Bilimi Açısından Kâmûs-ı Türkî Üzerine Bir İnceleme. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 11 (2): 183-194.
• Demiray, K. (1988). Temel Türkçe Sözlük. İnkılâp Basımevi.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Engin Yayınevi.
• Kaplan, H. (2021). Mitolojik İnançlarda ve Anlatılarda Yer Alan Balık Motifi Ve Balık Motifinin Günümüz Efsanelerine Yansıması. International Journal of Filologia, 6, 129-137. https://doi.org/10.51540/ijof.933059
• Kaval, Y. (2025). Tunceli Halk Kültüründe Hayvanlar (Mitler-İnanışlar-Ritüeller-Gelenekler-Âdetler). Gece Kitaplığı.
• Oruç, S. (2024). Sait Faik Abasiyanık’ın öykülerinde doğanın dili ve çevre etiği. Turkish Studies - Language, 19(3), 1099-1110. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.76261
• Perçin Bostan, B. (2024). Türk Dillerinde Sürüngen Adları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HÜTAD), 41, 215-240. https://doi.org/10.20427/turkiyat.1379530
• Şemseddin Sami. (2019). Kâmûs-ı Türkî. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2023). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• https://www.ktu.edu.tr/dosyalar (Erişim Tarihi: 23.05.2025)
• https://acikders.ankara.edu.tr › resource › view (Erişim Tarihi:23.05.2025)
• https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 23.05.2025)