Maden İşletmelerinde Kaza ve Risk Analizlerinin Geliştirilmesi: Yeni Bir Risk Skorlama Modeli

Year 2025, Volume: 25 Issue: 2, 433 - 444

Ali Kemal Eyüboğlu , Muharrem Kemal Özfırat

Abstract

Bu çalışma, madencilik gibi çok tehlikeli sektörlerde risk değerlendirme süreçlerini iyileştirmek amacıyla yarı niceliksel bir risk skorlama modeli önermektedir. Geleneksel risk matrislerinin çok sayıda tehlike unsuru içeren sektörlerde yetersiz kaldığı gözleminden yola çıkılarak, İSG profesyonellerinin kolayca anlayabileceği bir model geliştirilmiştir. Önerilen model, Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA) metodolojisinden uyarlanan Olasılık parametresini temel alırken, kapsamlı literatür araştırmaları sonucunda geliştirilen Şiddet ve İSG Seviyesi parametrelerini de içermektedir. Risk skoru, logaritmik bir yaklaşımla hesaplanmakta ve 1-100 arasında yüzdelik değerlerle ifade edilmektedir. Araştırma kapsamında, Türkiye'nin Soma bölgesindeki üç yeraltı kömür madeni ve Orhaneli bölgesindeki iki yeraltı metal madeninde İSG profesyonelleriyle anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Çoklu regresyon analizi sonucunda, model parametrelerine atanan ağırlık katsayıları belirlenmiş olup, İSG Seviyesi parametresinin %50,04 ile risk skoruna en çok etki eden parametre olduğu saptanmıştır. Bunu sırasıyla Şiddet (%31,82) ve Olasılık (%18,14) parametreleri izlemektedir. Bu sonuçlar, önerilen modelin madencilik sektöründe risk değerlendirme süreçlerine katkı sağlayabileceğini ve İSG profesyonellerine alternatif bir yaklaşım sunabileceğini göstermektedir.

Keywords

Madenlerde iş sağlığı ve güvenliği, Risk değerlendirme, Yarı kantitatif risk analizi, Regresyon analizi

Development of Accident and Risk Analysis in Mining Operations: A New Risk Scoring Model

Abstract

This study proposes a semi-quantitative risk scoring model to improve risk assessment processes in highly hazardous sectors such as mining. Based on the observation that traditional risk matrices are inadequate in sectors with a large number of hazard elements, a model that OHS professionals can easily understand has been developed. The proposed model is based on the probability parameter adapted from the Failure Mode and Effects Analysis (FMEA) methodology, and also includes severity and OHS Level parameters developed as a result of extensive literature research. The risk score is calculated with a logarithmic approach and expressed as percentage values between 1 and 100. Within the scope of the research, a survey was conducted with OHS professionals in three underground coal mines in the Soma region of Turkey and two underground metal mines in the Marmara region. As a result of multiple regression analysis, the weight coefficients assigned to the model parameters were determined, and it was determined that the OHS Level parameter had the greatest impact on the risk score with 50.04%. This was followed by Severity (31.82%) and Probability (18.14%) parameters, respectively. These results show that the proposed model can contribute to risk assessment processes in the mining industry and offer an alternative approach to OHS professionals.

Keywords

Occupational health and safety in mining, Risk assessment, Semi-quantitative risk analysis, Regression analysis

References

• Agnieszka, T., Werbinska-Wojciechowska, S. and Wroblewski, A., 2020. Risk Assessment Methods in Mining Industry. Revista Applied Sciences, 1: 15. https://doi.org/10.3390/app10155172
• Arıtan, A. E., & Ataman, M. (2017). Kaza oranları hesaplamalarıyla iş kazası analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 17 (1), 239-246. http://dx.doi.org/10.5578/fmbd.51762
• Bowles, J. B. and Peláez, C. E., 1995. Fuzzy logic prioritization of failures in a system failure mode, effects and criticality analysis. Reliability Engineering & System Safety, 50(2): 203-213. https://doi.org/10.1016/0951-8320(95)00068-D
• Carlson, C. S., 2012. Effective FMEAs: Achieving safe, reliable, and economical products and processes using failure mode and effects analysis. John Wiley & Sons. Cox, L. A. T., 2008. What's wrong with risk matrices? Risk Analysis, 28(2): 497-512. https://doi.org/10.1111/j.1539-6924.2008.01030.x
• Derin, L., Varol, N. and Uymaz, S., 2017. Türkiye'deki kömür madeni kazalarına ilişkin değerlendirme. Resilience, 1(1): 47-53. http://dx.doi.org/10.32569/resilience.363674
• Dhillon, B. S., 2010. Mine safety: A modern approach. Springer Science & Business Media. Duijm, N. J., 2015. Recommendations on the use and design of risk matrices. Safety Science, 76: 21-31. https://doi.org/10.1016/j.ssci.2015.02.014
• Düzgün H. S. and Leveson N., Analysis of soma mine disaster using causal analysis based on systems theory (CAST), Safety science, 110: 37-57, (2018). https://doi.org/10.1016/j.ssci.2018.07.028
• Eyüboğlu, A. K., 2018. Maden işletmelerinde kaza ve risk analizlerinin geliştirilmesi. Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 130.
• Eyüboğlu, A. K. and Özfırat, M. K., (2015). Yeraltı Metal Madeni Ocaklarındaki Başlıca Tehlikelerin HTEA Risk Analiz Yönetimi ile Değerlendirilmesi. Uluslararası maden işletmelerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği sempozyumu. Adana, Türkiye, pp. 95-103.
• Eyüboğlu, A. K., Özfırat, M. K. and Altıner, M., (2019). Marmara Bölgesinde faaliyet gösteren bir krom tesisine ait kırma-öğütme-eleme ve yıkama ünitelerindeki başlıca tehlikelerin HTEA risk analiz yöntemi ile değerlendirilmesi. Uluslararası Maden İşletmelerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu. Adana, Türkiye, pp. 419-432.
• Eyüboğlu, A. K., Özfırat, M. K. and Kahraman, B., 2016. Açık işletme madenciliğinde şev ve basamaklarda oluşan risklerin hata türü etki analizi (HTEA) yöntemiyle sınıflandırılması. 8. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı. İstanbul, Türkiye, 1(61): 332-335.
• Gilchrist, W., 1993. Modelling failure modes and effects analysis. International Journal of Quality & Reliability Management, 10(5). https://doi.org/10.1108/02656719310040105
• Kelley, K., Bolin, J.H. 2013. Multiple Regression. In: Teo, T. (eds) Handbook of Quantitative Methods for Educational Research. SensePublishers, Rotterdam. ,pp. 69-101. https://doi.org/10.1007/978-94-6209-404-8_4
• Khan, F. I. and Abbasi, S. A., 1998. Techniques and methodologies for risk analysis in chemical process industries. Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 11(4): 261–277. https://doi.org/10.1016/S0950-4230(97)00051-X
• Liu, H. C., Liu, L. and Liu, N., 2013. Risk evaluation approaches in failure mode and effects analysis: A literature review. Expert Systems with Applications, 40(2): 828-838. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2012.08.010
• Marhavilas, P. K., Koulouriotis, D. and Gemeni, V., 2011. Risk analysis and assessment methodologies in the work sites: On a review, classification and comparative study of the scientific literature of the period 2000–2009. Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 24(5): 477-523. https://doi.org/10.1016/j.jlp.2011.03.004
• Mikulak, R. J., 2017. The basics of FMEA. CRC Press.
• Nunes, F. O., 2016. Application of a Configurable Model for Risk Assessment in the Work Sites. Open Journal of Safety Science and Technology, 6(4): 99-125. http://dx.doi.org/10.4236/ojsst.2016.64009
• Özfırat, M. K., Mızrak Özfırat, P., Kahraman, B., Can, Y. and Öney, Ö., 2013. Yeraltı madeninde nakliyatta oluşan risklerin Hata Türü Etki Analizi (HTEA) yöntemiyle sınıflanması. Maden İşletmelerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu. Adana, Türkiye, pp. 289-295.
• Özfırat, P. M., 2014. Bulanık önceliklendirme metodu ve hata türü ve etkileri analizini birleştiren yeni bir risk analizi yöntemi. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 29(4): 755-768. https://doi.org/10.17341/gummfd.04423
• Qiao, W., Li, X. and Liu, Q., 2019. Systemic approaches to incident analysis in coal mines: Comparison of the STAMP, FRAM and "2-4" models. Resources Policy, 63: 101453. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2019.101453
• Saleh J. H. and Cummings A. M., 2011. Safety in the mining industry and the unfinished legacy of mining accidents: Safety levers and defense-in-depth for addressing mining hazards, Safety science, 49(6): 764-777, http://dx.doi.org/10.1016/j.ssci.2011.02.017
• Stamatis, D. H., 2003. Failure mode and effect analysis. Quality Press. Teoh, P. C. and Case, K., 2004. Failure modes and effects analysis through knowledge modelling. Journal of Materials Processing Technology, 153: 253-260. https://doi.org/10.1016/j.jmatprotec.2004.04.298
• Thomas, P., Bratvold, R. B. and Bickel, J. E., 2014. The Risk of Using Risk Matrices. SPE Economics & Management, 6(2): 56-66. http://dx.doi.org/10.2118/166269-MS
• Yetkin, M. E., Özfırat, M. K., Kun, M. and Pamukcu, C., 2024. The prediction of the risks of spontaneous combustion in underground coal mines using a fault tree analysis method. MethodsX, 13: 102835. https://doi.org/10.1016/j.mex.2024.102835
• Xu, Q. and Xu, K., 2018. Mine safety assessment using gray relational analysis and bow tie model. PLoS One, 13(3): e0193576. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0193576
• Öztürk, İ., Mevsim, R. and Kınık, A., 2018. Ermenek Mine Accident in Turkey: The Root Causes of a Disaster. Proceedings of the 20th Congress of the International Ergonomics Association. Florence, Italy, pp. 1019-1028.
• Health Service Executive (HSE), 2013. Risk assessment tool and guidance: Including guidance on application (Version 4), http://www.hse.ie/eng/about/who/riskmanagement/risk-assessment-tool-and-guidance-incl-application.pdf, (27.09.2024).
• International Council on Mining and Metals (ICMM), 2015. Health and safety critical control management: Good practice guide, https://www.icmm.com/website/publications/pdfs/health-and-safety/2015/guidance_ccm-good-practice.pdf?cb=60007 , (27.09.2024).
• International Labour Organization, 2006. Code of practice on safety and health in underground coalmines, https://webapps.ilo.org/public/english/standards/relm/gb/docs/gb297/pdf/meshcm-9.pdf, (27.09.2024).
• ISO 31000:2018, 2018. Risk management—Guidelines, https://pecb.com/whitepaper/iso-310002018-risk-management-guidelines, (27.09.2024).
• ISO/IEC 31010:2009, 2009. Risk management, Risk assessment techniques, https://www.iso.org/obp/ui/#iso:std:iec:31010:ed-1:v1:en, (27.09.2024).
• Mine Safety and Health Administration (MSHA), 2010. "Risk Assessment Guidelines", U.S. Department of Labor, https://www.msha.gov/regulations/standards-and-regulations, (27.09.2024).
• Mine Safety and Health Administration (MSHA) 2014. The Development of Risk and Readiness Assessment
• Models for MSHA and Industry- Consolidated Final Report, https://arlweb.msha.gov/readroom/FOIAarchive.asp, (27.09.2024).
• Occupational Safety and Health Administration (OSHA), 2023. Mine Safety and Health Administration (MSHA) - Safety and Health Standards, https://www.msha.gov/regulations/standards-and-regulations, (27.09.2024).
• Safe Work Australia, 2018. Code of Practice: How to Manage Work Health and Safety Risks, https://www.safeworkaustralia.gov.au/system/files/documents/1901/code_of_practice_- how_to_manage_work_health_and_safety_risks_1.pdf (27.09.2024).
• T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2012. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6331&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5, (27.09.2024).
• T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2012. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=16925&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5, (27.09.2024).
• International Labour Organization (ILO), 2019. Safety and health at the heart of the future of work: Building on 100 years of experience, https://www.ilo.org/sites/default/files/wcmsp5/groups/public/%40dgreports/%40dcomm/documents/publication/wcms_686645.pdf, (27.09.2024).