Çevresel performans endeksi kapsamında Türkiye’de sürdürülebilir kalkınma: Çevresel ve kentsel göstergeler ışığında bir değerlendirme

Year 2025, Volume: 27 Issue: Özel Sayı, 157 - 171, 19.03.2025

Sadegül Durgun , Yeter Avşar

Abstract

Bu çalışmanın amacı Yale Üniversitesi tarafından yayımlanan Çevresel Performans Endeksi (EPI) kapsamında Türkiye’nin çevresel ve kentsel göstergeler bağlamında sürdürülebilir kalkınma düzeyinin değerlendirilmesidir. Sürdürülebilir kalkınma, ülkelerin sosyal, ekonomik ve çevresel açılardan topyekûn gelişme durumunu kısaca ifade etmektedir. EPI, sürdürülebilir kalkınmanın boyutlarından biri olan çevre üzerinde durmaktadır. Bununla birlikte ilgili endeks alt boyutları bağlamında kentsel göstergeleri de ihtiva etmektedir. Bu bağlamda çalışmada, Çevresel Performans Endeksi (EPI)’nde bulunan ve Birleşmiş Milletler (BM) tarafından belirlenmiş olan sürdürülebilir kalkınma amaçları içerisinde yer alan çevresel ve kentsel boyutlar ve bunlara ilişkin alt boyutlar değerlendirilmektedir. Çalışma doküman analizi yöntemi şeklinde kurgulanmış olup, istatistiki verilerden faydalanılarak yıl bazlı bir karşılaştırma yapılmıştır. Bu bağlamda çalışma kapsamında Türkiye’nin EPI puanının ve dünya ülkeleri içerisindeki sıralamasının negatif yönde seyrettiği saptanmıştır. Bu husus EPI’nın alt boyutları düzeyinde de genel olarak aynı şekildedir. Bu bağlamda sürdürülebilir kalkınmanın çevresel boyutunda ve bu doğrultuda sürdürülebilir kalkınma amaçları içerisinde yer alan iklim eylemi, sudaki yaşam, karasal yaşam, temiz su ve sanitasyon, erişilebilir ve temiz enerji hususlarında sorunlar yaşandığı ifade edilebilecektir. Bu alanlardaki zafiyetin giderilmesi Türkiye’nin sürdürülebilir kalkınma noktasındaki düzeyini daha yukarılara taşıyabilecektir.

Keywords

Sürdürülebilir Kalkınma, Çevresel Performans Endeksi, Kentleşme, Çevre

Sustainable development in Türkiye under the environmental performance index: An assessment in the light of environmental and urban indicators

Abstract

The aim of this study is to evaluate Türkiye’s sustainable development level in the context of environmental and urban indicators within the scope of the Environmental Performance Index (EPI) published by Yale University. Sustainable development briefly refers to the total development of countries in terms of social, economic and environmental aspects. EPI emphasises the environment as one of the dimensions of sustainable development. However, the relevant index also includes urban indicators in the context of its sub-dimensions. In this context, the study evaluates the environmental and urban dimensions and their sub-dimensions in the Environmental Performance Index (EPI), which are included in the sustainable development goals determined by the UN. The study was designed as a document analysis method and a year-based comparison was made by making use of statistical data. Within the scope of this study, it has been determined that Türkiye’s EPI score and its ranking among the world countries are in the negative direction. This is generally the same at the level of the sub-dimensions of the EPI. In this context, it can be stated that there are problems in the environmental dimension of sustainable development and accordingly in the issues of climate action, aquatic life, terrestrial life, clean water and sanitation, accessible and clean energy, which are included in the sustainable development goals. Elimination of the weaknesses in these areas will be able to raise Türkiye' s level of sustainable development to a higher level.

Keywords

Sustainable Development, Environmental Performance Index, Urbanisation, Environment

References

• Akgül, U. (2010). Sürdürülebilir kalkınma: uygulamalı antropolojinin eylem alanı. Antropoloji, (24), 133-164.
• Alagöz, B. (2007). Çevre sorunları, teknoloji ve değişen öncelikler. 38. ICANAS, 43- 52.
• Alım, M. (2006). Avrupa Birliği üyelik sürecinde Türkiye’de çevre ve ilköğretimde çevre eğitimi. Kastamonu Education Journal, 14(2), 599-616.
• Aydın Özgür, E. (2022). BM sürdürülebilir kalkınma amaçları çerçevesinde, Edirne belediyesi ve Edirne il özel idaresi 2015-2019 ve 2020-2024 stratejik planlarının değerlendirilmesi. Kalite ve Strateji Yönetimi Dergisi, 2(2), 127-162.
• Baykal, H., ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen Dünya'da çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 1- 17.
• Birleşmiş Milletler Türkiye, 12 Aralık 2024 tarihinde https://turkiye.un.org/tr/sdgs adresinden edinilmiştir.
• Bozkır, Ö. (2018). Çevreci anlayışın siyasallaşması: yeşil siyaset ve Türkiye. Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 2(1), 56-69.
• Bozkurt, Y. ve Bayansar, R. (2016). Yeni toplumsal hareketler çerçevesinde çevreci hareket ve gezi parkı olayları. Journal of Management and Economics Research, 14(2), 276-293.
• Ceritli, İ. (1998). Çevreci hareketin siyasallaşma süreci. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, (5), 255-270.
• Chichilnisky, G. (1997). What is sustainable development?. In Man-Made Climate Change: Economic Aspects and Policy Options, 73(4), 42-82.
• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 20 Ocak 2025 tarihinde http://www.surdurulebilirkalkinma.gov.tr/dokumine/ adresinden edinilmiştir.
• Çelik, Y. (2006). Sürdürülebilir kalkınma kavramı ve sağlık. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 9(1), 19-37.
• Çemrek, F., ve Bayraç, H. N. (2013). Sürdürülebilir kalkınma skorunun hesaplanması. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 131-152.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, 19 Ocak 2025 tarihinde https://csb.gov.tr/tarihcemiz-i-7012 adresinden edinilmiştir.
• EarthData, 21 Aralık 2024 tarihinde https://earthdata.nasa.gov/data/catalog/sedac-ciesin-sedac-epi-2006-2006.00 adresinden edinilmiştir.
• Edinsel, S. (2023). Birleşmiş Milletler sürdürülebilir kalkınma amaçları ışığında Türkiye Cumhuriyeti kadının güçlenmesi eylem planı 2018-2023. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(49-1), 191-208.
• Elliott, J. (2012). An introduction to sustainable development. Routledge.
• Enviranmental Performance 2006 Index, 20 Aralık 2024 tarihinde https://www.ciesin.columbia.edu/repository/epi/data/2006EPI_Report_Full.pdf adresinden edinilmiştir.
• Enviranmental Performance 2008 Index, 20 Aralık 2024 tarihinde https://www.cm-penela.pt/agenda21local/docs/6_performance/ENVIRONMENT%20PERFORMANCE_INDEX2008.pdf adresinden edinilmiştir.
• Enviranmental Performance 2010 Index, 20 Aralık 2024 tarihinde https://www.ciesin.columbia.edu/repository/epi/data/2010EPI_summary.pdf adresinden edinilmiştir.
• Enviranmental Performance 2012 Index, 20 Aralık 2024 tarihinde https://wbc-rti.info/object/document/7519/attach/2012EPI_Report.pdf adresinden edinilmiştir.
• Enviranmental Performance 2014 Index, 20 Aralık 2024 tarihinde https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC89939 adresinden edinilmiştir.
• Enviranmental Performance 2016 Index, 20 Aralık 2024 tarihinde https://data.opendevelopmentmekong.net/library_record/epi2016/resource/c9fd14d4-6bae-4d83-9952-6a9970f0df96 adresinden edinilmiştir.
• Enviranmental Performance 2018 Index, 20 Aralık 2024 tarihinde https://epi.yale.edu/downloads/epi2018policymakerssummaryv01.pdf adresinden edinilmiştir.
• Enviranmental Performance 2020 Index, 20 Aralık 2024 tarihinde file:///C:/Users/user/Downloads/HimalDoc_epi2020report20201006%20(4).pdf adresinden edinilmiştir.
• Enviranmental Performance 2022 Index, 20 Aralık 2024 tarihinde https://epi.yale.edu/epi-results/2022/country/tur adresinden edinilmiştir.
• Enviranmental Performance Index, (2024a), 21 Aralık 2024 tarihinde https://epi.yale.edu/downloads/2024epiexecutivesummary.pdf adresinden edinilmiştir.
• Enviranmental Performance Index, (2024b), 22 Aralık 2024 tarihinde https://epi.yale.edu/faq/2024-epi-faq adresinden edinilmiştir.
• Furtado, J. I. D. R., Belt, T. ve Jammi, R. (2000). Economic development and environmental sustainability: policies and principles for a durable equilibrium. The World Bank.
• Gedik, Y. (2020). Sosyal, ekonomik ve çevresel boyutlarla sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma. Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 3(3), 196-215.
• Gürkan, S. (2024). Küresel çevre sorunları ve Türkiye’de çevre eğitiminin durumu. The Journal of Social Sciences, 43, 525-537.
• Gürlük, S. (2001). Dünyada ve Türkiye’de kırsal kalkınma politikaları ve sürdürülebilir kalkınma. Uludağ Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, 19(4).
• Gürlük, S. (2010b). Sürdürülebilir kalkınma gelişmekte olan ülkelerde uygulanabilir mi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 5(2), 85-99.
• Haughton, G. (1999). Environmental justice and the sustainable city. Journal of Planning Education and Research, 18, 233-243.
• Hopwood, B., Mellor, M. ve O'Brien, G. (2005). Sustainable development: mapping different approaches. Sustainable development, 13(1), 38-52.
• Işık, Ş. (2005). Türkiye'de kentleşme ve kentleşme modelleri. Ege Coğrafya Dergisi, 14(1-2), 57-71.
• İnançlı, S. (2020), Ulusal ve uluslararası boyutta çevre ekonomisi, kavram- politika, uygulama. Seçkin Kitapevi, 272.
• Jabareen, Y. (2008). A new conceptual framework for sustainable development. Environment, development and sustainability, 10, 179-192.
• Karabıçak, M., ve Armağan, R. (2004). Çevre sorunlarının ortaya çıkış süreci, çevre yönetiminin temelleri ve ekonomik etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 203- 228
• Kaypak, Ş. (2014). Çevre sorunlarının çözümünde küresel çevre politikaları. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31), 17-34.
• Kırımhan, S. (2005). Çevre yönetimi: nüfus, kaynak ve çevre ilişkileri. Turhan Kitabevi, 360.
• Kızılboğa, R. ve Batal, S. (2012). Türkiye'de çevre sorunlarının çözümünde yerel yönetimlerin rolü ve önemi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20), 191-212.
• Özçağ, M., ve Hotunluoğlu, H. (2015). Kalkınma anlayışında yeni bir boyut: Yeşil ekonomi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 303-324.
• Özek, C. İ. C. (2016). Türkiye’de vatandaşların çevre algıları: sorunlar, engeller ve fırsatlar. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 149-166.
• Özmehmet, E. (2008). Dünyada ve Türkiye sürdürülebilir kalkınma yaklaşımları. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 3(12), 1853-1876.
• Pearce, D., Barbier, E., & Markandya, A. (1990). Sustainable development: economics and environment in the Third World. Routledge.
• Pezzey, J. (1992). Sustainable development concepts. World, 1(1), 45.
• Sevinç, H. (2011). Bölgesel kalkınma sorunsalı: Türkiye’de uygulanan bölgesel kalkınma politikaları. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 6(2), 35-54.
• Seydioğulları, H. S. (2013). Sürdürülebilir kalkınma için yenilenebilir enerji. Planlama Dergisi, 23(1), 19-25.
• Sneddon, C., Howarth, R. B. ve Norgaard, R. B. (2006). Sustainable development in a post-Brundtland world. Ecological economics, 57(2), 253-268.
• Sustainable Development Report, 22 Aralık 2024 tarihinde https://dashboards.sdgindex.org/downloads adresinden edinilmiştir.
• The Sustainable Development Goal Transformation Center, 22 Aralık 2024 tarihinde https://sdgtransformationcenter.org/ adresinden edinilmiştir.
• Tolunay, A. ve Akyol, A. (2006). Kalkınma ve kırsal kalkınma: temel kavramlar ve tanımlar. Turkish Journal of Forestry, 7(2), 116-127.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 24 Aralık 2024 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf adresinden edinilmiştir.
• Türküm, A. S. (1998). Çağdaş toplumda çevre sorunları ve çevre bilinci. Çağdaş Yaşam Çağdaş İnsan. 165-181..
• Weng, Y., ve Li, W. (2024). Navigating global economic dynamics: ınstitutional ınnovation and rule of law in China’s pilot free trade zones. Journal of the Knowledge Economy, 1-22.
• Yeni, O. (2014). Sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma: bir yazın taraması. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 181-208.
• Yıldırım, A. (2023). Yerel yönetimlerde çevre: Malatya büyükşehir belediyesi örneği. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27(2), s. 267- 284.
• Yılmaz, E. ve Çiftçi, S. (2011). Kentlerin ortaya çıkışı ve sosyo-politik açıdan Türkiye’de kentleşme dönemleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 252-267.
• Yılmaz, H., ve Yücel, T. (2022). Sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasında uluslararası çalışmalar ve eleştirileri. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 5(3), 691-702.