Türkiye Siyaseti ve Devlet Örgütlenmesinde 12 Mart Muhtırasının Etkileri

Year 2020, Volume: 22 Issue: TBMM’nin 100. Yılı ve Millî İrade Özel Sayısı, 1 - 15, 30.11.2020

Yusuf Ziya Keskin

https://doi.org/10.32709/akusosbil.766752

Cited By: 5

Abstract

1961 Anayasası ile devlet teşkilatı ve siyasi hayat yeniden şekillendirilmiştir. Bu yapı ile ortaya çıkan çoğulcu siyasi hayat, yeni partilerin önünü açmıştır. Ancak altmışlı yılların ikinci yarısından sonra hızlanan siyasi, sosyal ve ekonomik dönüşüm, devlet organizasyonunda ve toplumsal hayatta yeni problemleri ortaya çıkarmıştır. Özellikle öğrenci olayları ve işçi eylemleri rejimi tehdit eder hale gelmiştir. 12 Mart 1971’de Genelkurmay Başkanı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları, Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu’nun 35. maddesini dayanak göstererek, cumhuriyet tarihinin ikinci askeri müdahalesini gerçekleştirmiştir. Müdahale, mevcut siyasi yapılar ve devlet örgütlenmesinde önemli değişim yaratacak bir süreç başlatmıştır. Altmışlı yılların sonunda merkez sağ ve sol partilerde artan parti içi bunalımlar ve parçalanmalar hız kazanmıştır. Demokrat Partili siyasilerin affı meselesi Adalet Partisinde buhranı büyütürken, Cumhuriyet Halk Partisinde, İsmet İnönü ve Bülent Ecevit arasında muhtıraya karşı takınılacak tavır konusunda yaşanan fikir ayrılığı, Ecevit’in istifasıyla sonuçlanmıştır. 1961 Anayasası’nın çoğulcu anlayışı sonrası kurulan Milli Nizam Partisi ve Türkiye İşçi Partisi, Anayasa Mahkemesince bu süreçte kapatılmıştır. Gelinen noktanın temel sorumlularından birisi olarak görülen anayasanın evrensel boyutlu özgürlük anlayışı daraltılmış, özerk kurumların bu yapısı sınırlandırılarak yürütmenin gücü arttırılmaya çalışılmıştır. Anayasa üzerinde yapılan tadilatla rejime tehdit olarak görülmeye başlayan siyasi, sosyal ve ekonomik haklar önemli ölçüde sınırlandırılmıştır.

Keywords

12 Mart Muhtırası, teknokrat hükümet, 1961 Anayasası, asker-siyaset ilişkisi

Effects of March 12 Memorandum on Turkish Politics and State Organization

Abstract

The 1961 Constitution reshaped the state organization and political life. The pluralist political life that emerged with this structure has paved the way for new parties. However, the political, social and economic transformation, which accelerated after the second half of the decade, has exposed new problems in state organization and social life. Especially student incidents and worker actions have become a threat to the regime. On March 12, 1971, the chief of the General Staff and the Commanders of the Land, Sea and Air Forces were appointed to article 35 of the Turkish Armed Forces Internal Service Act and carried out the second military intervention in the history of the republic. The intervention has initiated a process that will create significant change in political structures and state organization. At the end of the decade, the increasing intra-party crises and fragmentations in the center-right and left parties have gained momentum. While the issue of amnesty of Democratic Party politicians grew the depression in the Justice Party, the disagreement in the Republican People's Party, between Ismet Inonu and Bulent Ecevit, resulted in Ecevit's resignation. The National Order Party and the Workers' Party of Turkey, which was established after the pluralism of the 1961 Constitution, were closed by the Constitutional Court. The universal-dimensional understanding of freedom of the constitution, which is seen as one of the main responsibilities of the point reached, has been narrowed and the power of execution has been tried to be increased by limiting this structure of autonomous institutions. Political, social and economic rights, which are seen as a threat to the regime through the amendment slated for the constitution, have been significantly limited.

Keywords

Memorandum, technocrat government, 1961 Constitution, military-politics relationship

References

• Ahmad, F. (2007). Demokrasi sürecindeki Türkiye (1945–1980), (3. Baskı), (Türkçesi: Ahmet Fethi), Hil Yayınları, İstanbul.
• Akşin, S. (2017). Kısa Türkiye tarihi,22. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akyaz, D. (2002). Askeri müdahalelerin orduya etkisi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Altuğ, K. (2010). Genelkurmay’ın ışıklari söndü, Ankara: İsim Yayınları.
• Altuğ, K. (1973). 12 Mart ve Nihat Erim olayı, Ankara: Yedi Gün Yayıncılık.
• Anayasa Mahkemesi. (1991). Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, Sayı:9, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Arcayürek, C. (1985). Çankaya’ya giden yol, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Arcayürek, C. (1992). Demirel dönemi 12 Mart darbesi 1965–1971, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Arslan, A. (2007). 1950’den 12 Eylül 1980 askeri müdahalesine, genel seçim sonuçları temelinde Türkiye’nin siyasi yapısı, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt: 4 Sayı:1, 1-29.
• Ataay, F. (2007).12 Mart’tan 12 Eylül’e kriz kıskacındaki Türk Siyaseti ve 1978–1979 CHP Hükümeti, Ankara: De ki Basım Yayın Ltd. Şti.
• Ayan, S. (2007). Siyasi yapılanma sürecinde 1961 ve 1982 Anayasası, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8 (2), 1-24
• Batur, M. (1985). Anılar ve görüşler: üç dönemin perde arkası, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Bingöl, B. (2008). Türk siyasal yaşamında Birlik Partisi-Türkiye Birlik Partisi, (Yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Birand M.A., Dündar C. ve Çaplı B. (2008). 12 Mart ihtilalin pençesinde demokrasi, 9. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
• Bulut, S. (2006). Muhtıra sonrası demokratikleşme hareketine örnek model olarak 1973 genel seçimleri, (Doktora tezi) Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Ankara.
• Burak, B. (2011). Osmanlı’dan günümüze ordu-siyaset ilişkileri, History Studies, Sayı 3, 1-23.
• Can, A, Fidan, M ve Kazaz, M. (2000). Kamu ve özel televizyonlarda habercilik anlayışı TRT ve Inter-star üzerine bir çalışma, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:6, 277-297.
• Canoruç, M.Ş. (2009). Anayasal kurum olan TRT’nin özerkliği, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,8(27), 293–322.
• Cem, İ. (1978). Tarih açısından 12 Mart, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Cumhuriyet, 19 Mart 1971.
• Çavdar, T. (2008). Türkiye’nin demokrasi tarihi: 1950’den günümüze, (4. Baskı), Ankara: İmge Kitapevi Yayınları.
• Çelik, V. (2005). 12 Mart ara döneminde siyasi partiler, Liberal Düşünse, Sayı:40, 283-309.
• Dağı, İ. Ve Uğur, F. (2009). Yalnız demokrat Ferruh Bozbeyli kitabı, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Derdiman, R.C. (2006). Anayasa hukukunun genel esasları ve Türk anayasa düzeni, İstanbul: Alfa Aktüel Yayınları.
• Doğan, İ. (2007). Çok partili dönem ve Türkiye’de sivil toplum, (1945–2000), Kamu Hukuku Arşivi, 10(2), 83–97.
• Duman, D. (1999). Demokrasi sürecinde Türkiye’de İslamcılık, Dokuz Eylül Yayınları.
• Dursunoğlu, İ. (2016). Türk siyasi hayatında merkez-çevre ikilemi: Milli Nizam Partisi (MNP) örneği, Internatonal Journal of Academic Value Studies, 2 (2), 48-55.
• Dünya,15 Mart 1971.
• Erdoğan, M. (1993). Liberal toplum liberal siyaset, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Erdoğan, M. (2002). Türk Silahlı Kuvvetlerinin Türk anayasa düzeni içindeki yeri, anayasa ve özgürlük, Ankara: Yetkin Yayınları.
• Erim, N. (2007). 12 Mart anıları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Erim, N. (2005). Günlükler 1925–1979, (Hazırlayan: Ahmet Demirel), Cilt 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Erken, A. (2014). Örgüt ve strateji:1965-1980 arasında Milliyetçi Hareket Partisi, İnsan ve Toplum, Cilt: 4 / Sayı: 7,135-162.
• Esmer, G.T. (2008). Propaganda, söylem ve sloganlarla ortanın solu, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(3), İzmir, 69-85.
• Gözler, K. (2000). Türk anayasa hukuku, Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
• Gözübüyük, Ş. (2003). Anayasa hukuku, (12.Baskı), Ankara: Turhan Kitabevi.
• Hale, W. (1996). Türkiye’de ordu ve siyaset, (Çeviren: Ahmet Fethi), Hil Yayınları, İstanbul.
• Kahraman, M. (2007). Fonksiyonları itibariyle Türkiye’de cumhurbaşkanlığı ve cumhurbaşkanlığı tartışmaları, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (19), 149-166.
• Kayalı, K. (2005). Ordu ve siyaset: 27 Mayıs–12 Mart, (3.Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• Keskin, Y.Z. (2011). 27 Mayıs 1960 askeri darbesi ve 12 Mart 1971 Muhtırası’nın Türk devlet teşkilatı ile siyaset hayatına etkileri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış doktora tezi), Erzurum.
• Kocaş, S. (1978). 12 Mart anıları, İstanbul: Cem-May Dağıtım.
• Kongar, E. (1998).21. Yüzyılda Türkiye, (6.Basım), İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Laçiner, Ö. (1975). 12 Mart Üzerine, Birikim, Sayı:8, Ekim 1975.
• Milliyet, 13 Mart 1971.
• Milliyet, 15 Mart 1971.
• Milliyet, 17 Mart 1971.
• Milliyet, 23 Mart 1971.
• Milliyet, 26 Mart 1971.
• Milliyet 14 Nisan 1971.
• Milliyet, 2 Mayıs 1971,
• Milliyet, 20 Mayıs 1971.
• Özbakan, H. (1989). Silahlı kuvvetler hukuk rehberi, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Özbudun, E. (2004). Türk anayasa hukuku, Ankara: Yetkin Basım Yayım Dağıtım.
• Özdemir, H. (2008). Siyasal tarih (1960–1980), çağdaş Türkiye 1908–1980 Türkiye tarihi:4, (Ed. Sina Akşin), (10.Basım), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Öznur, H. (1999). Ülkücü hareket CKMP’den MHP’ye, C.1, Ankara: Alternatif Yayınları.
• Resmi Gazete. (1972). Milli Nizam Partisi’nin Anayasa Mahkemesi Tarafından Kapatılma Kararı, 14 Ocak, Sayı: 14072.
• Resmi Gazete. (1971). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Geçici Maddeler Eklenmesi Hakkında Anayasa Değişikliği, 22.Eylül, Sayı:13964.
• Sakallıoğlu, Ü.C. (1993). AP-ordu ilişkileri–bir ikilemin anatomisi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Soysal, M. (1997).100 Soruda anayasa’nın anlamı, (11. Baskı), İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Soysüren, A.H. (2006). “12 Mart döneminde Nihat Erim hükümetleri,” (Yüksek Lisans Tezi) Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Sunay, C. (2017). 27 Mayıs’tan 12 Mart’a Süleyman Demirel, Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(12), 23-36.
• Tanör, B. (1978). 12 Mart rejimi anayasa değişiklikleri, Kanuni Esasi 100.Yılı Armağanı, İstanbul: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Tanör, B. (1996). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri (1789-1980),4. Baskı, İstanbul: Afa Yayınları,
• Tercüman, 5 Eylül 1972
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, (2020). Sorgu tutanakları.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, (2012). Ülkemizde demokrasiye müdahale eden tüm darbe ve muhtıralar ile demokrasiyi işlevsiz kılan diğer bütün girişim ve süreçlerin tüm boyutları ile araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla kurulan meclis araştırması komisyonu raporu. Cilt 1, Ankara.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, (1971). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 3, Cilt: 12, Toplantı:2, 70. Birleşim.
• Tikveş, Ö. (1977). Anayasada on beş yıllık dönemde (1961 — 1976) yapılan değişiklikler ve ekler, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 34, Sayı: 1, 1-39.
• Yılmaz, E. (2010). Türkiye’de işçi sendikalarının siyasal ve sosyolojik özellikleri üzerinden tarihsel süreç içinde değerlendirilmesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 195–207.
• Zürcher, E.J. (2016). Modernleşen Türkiye’nin tarihi, (33. B.), İstanbul: İletişim Yayınları.