Hasan Basri Çantay'ın Mehmet Âkif Ersoy'la Dostluğu ve Millî Mücadele'ye Katkıları

Year 2020, Volume: 22 Issue: TBMM’nin 100. Yılı ve Millî İrade Özel Sayısı, 172 - 189, 30.11.2020

Zekiye Sönmez

https://doi.org/10.32709/akusosbil.771747

Abstract

Hasan Basri Çantay, Balıkesir'in (Karesi) yetiştirdiği en büyük şahsiyetlerden biridir. Onun dindarlığı, mücadeleci bir ruh yapısına sahip olması, gazeteciliği, dostlarına olan vefası, vatan-millet sevgisi ve Millî Mücadele’ye katkı yapması gibi özellikleri büyük bir şahsiyet olmasında önemli etkenlerdendir. Aynı şekilde Hasan Basri'yi büyük yapan etkenlerden biri de İstiklâl Şairi Mehmet Âkif'le olan dostluğudur. Onların dostluklarının temelini din, vatan ve millet sevgisi oluşturmaktadır. Ayrıca her iki şahsiyetin birbirine bağlanmasında “Balıkesir Sevgisi” de önemlidir. Hasan Basri Çantay ve Mehmet Âkif'in bu değerler temelinde 1908 de başlayan dostlukları, Millî Mücadele dönemi boyunca devam etmiş ve İstiklâl Marşı'nın yazılması aşamasında taçlanmıştır. Hasan Basri, Ses ve diğer gazetelerdeki yazılarıyla başladığı Millî Mücadele çalışmalarını; İzmir, Balıkesir ve Sivas illerinde yapılan ulusal ve bölgesel nitelikli kongrelere katılma çabalarıyla sürdürmüştür. Daha sonra o, bizzat Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Balıkesir Milletvekili olarak vatanın ve milletin kurtuluşuyla ilgili çalışmalara etkin bir şekilde katılmıştır. Bu makalenin amacı: Balıkesir'in en önemli şahsiyetlerinden Hasan Basri Çantay ile Balıkesir sevdalısı Mehmet Âkif Ersoy'un dostluklarını ve Hasan Basri’nin Millî Mücadele Dönemi’ndeki çalışmalarını bir nebze de olsa değinebilmek ve onların unutulmamalarını sağlamaktır.

Keywords

Hasan Basri Çantay, Balıkesir (Karesi), Mehmet Âkif Ersoy, millî mücadele, dostluk

Hasan Basri Çantay's Friendship with Mehmet Akif Ersoy and His Contributions to the National Struggle

Abstract

Hasan Basri Çantay is one of the greatest people of Balıkesir (Karesi). His features such as piety, fighting spirit, journalism, loyalty to his friends, love of the homeland and the nation and contributions to the National Struggle are the important factors in his being a great person. At the same time, his friendship with Mehmet Akif who is the poet of independence is another factor which made him a great person. The basis of their friendship consists of the love of the religion, homeland and nation. Besides, "the love of Balıkesir" is also important in bringing them together. Hasan Basri Çantay and Mehmet Akif's friendship which started in 1908, on the basis of these values, continued throughout the period of the National Struggle and reached its peak in the process of writing the National Anthem. Hasan Basri continued his National Struggle works which started with his writings in Ses and the other newspapers, with his efforts to participate in the national and regional congresses in İzmir, Balıkesir and Sivas. Later, he took an active role in the liberation of the homeland and the nation as the deputy of Balıkesir in the 1st Grand National Assembly of Turkey. The purpose of this paper to touch on the friendship of Hasan Basri Çantay who is one of the most important people of Balıkesir and Mehmet Akif Ersoy who is the Balıkesir lover and the works of Hasan Basri during the National Struggle Period and to ensure them not forgotten.

Keywords

Hasan Basri Çantay, Balıkesir (Karesi), Mehmet Akif Ersoy, national struggle, friendship

References

• Ağaoğlu, S. (1944). Kuvayı Milliye Ruhu (Birici Türkiye Büyük Millet Meclisi), İstanbul: Nebioğlu Yayınevi.
• Akarslan, M. (1998). Türk Millî Mücadelesi'nin Balıkesir Cephesi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akyüz, Y. (1975). Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu (1919-1922), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Albayrak, M. (1998). Millî Mücadele Dönemi'de Batı Anadolu Kongreleri, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Alpaslan, T. (2013). Kapitülasyonların Sebep Olduğu Balkan Bozgunu (1912-1913), İstanbul: Kamer Yayınları.
• Apak, R. (1990). İstiklâl Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Arıkan, Z. (1999-2003). "Millî Mücadele'de Balıkesir", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 24.
• Aydınel, S. (1993). Güneybatı Anadolu'da Kuvâ-yı Milliye Harekâtı, Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri ve Hacim Muhittin Çarıklı'nın Kuvayı Millîye Hatıraları (1919-1920), (1967). Ankara: Türk İnkilâp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Bayar, C. (1966-1972). Ben De Yazdım Millî Mücadele'ye Giriş (1-8), İstanbul: Baha Matbaası.
• Belen, F. (1973). Askeri, Siyasal ve Sosyal Yönleriyle Türk Kurtuluş Savaşı, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Çakan, İ. L. (2006). Âkifçe Tespistler-Değerlendirmeler, İstanbul.
• Çantay, B. H. B. (1966). Âkifnâme (Mehmed Âkif), İstanbul: Ahmed Sait Matbası.
• Çantay, H. B. (1964). Kara Günler ve İbret Levhaları, İstanbul: Ahmed Sait Matbası.
• Çevik, Z. (2009). I. Meclis'te Bir Meb'us: Mehmet Akif (Ersoy) Bey, I. Uluslararası Mehmet Akif Ersoy Sempozyumu, Burdur, C. II, 855-867,.
• Çevik, Z. (2010). Batı Anadolu'da Kuva-yı Milliyeci Bir Aydın: Hasan Basri Bey (Çantay) Bey, Kuva-yı Milliye'nin 90. Yılında İzmir ve Batı Anadolu" Uluslararası Sempozyum Bildirileri 6-8 Eylül 2009, II. Kitap, (ss.107-120), Ankara: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• Çevik, Z. “I. Meclis Gizli Celse Zabıtlarına Göre Karesi Mebusu Hasan Basri (Çantay) Bey’in Siyasi Mücadelesi’nden Örnekler”, Vefatının 50. Yılında Hasan Basri Çantay Sempozyumu", 19-21 Eylül 2014, (yayınlanmamış bildiri).
• Çiçek, H. (2017). “Dostluğa Övgü: Cicero ve Mevlâna”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (1), Özel Sayı, 1-7.
• Demirel, A. (2010). İlk Mesclis'in Vekilleri (Millî Mücadele Döneminde Seçimler), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Doğan, M. (1992). Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Rehber Yayınları.
• Edip, E. 1357 (1938). Mehmet Âkif C.I, yer yok: Asarı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı.
• Erişirgil, E. (1986). İslamcı Bir Şairin Romanı Mehmet Akif, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Esengin, K. (Emekli General). (1975). Millî Mücadelede İç Ayaklanmalar, İstanbul: Ağrı Yayınları.
• Goloğlu, M. (1971). Millî Mücadele Tarihi 4, Cumhuriyete Doğru (1921-1922), Ankara: Başnur Matbaası.
• Gülmez, N. (1999). Kurtuluş Savaşı'nda Anadolu'da Yeni Gün, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Işık, E. (1993). “Çantay: Hasan Basri”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (8), 218-219, İstanbul: TDV yayınları.
• İlgürel, M. (1999). Millî Mücadele'de Balıkesir Kongreleri, İstanbul: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• İmamoğlu, A. (2008). Mehmet Âkif'te Dostluk ve Dayanışma. Vefatının 71. yılında Mehmet Âkif Ersoy Bilgi Şöleni 2, Mehmet Âkif Dönemi ve Çevresi, Ankara: TYB Vakfı Mehmet Âkif Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Kaplan, M. vd. (1981). Devrin Yazarlarının Kalemiyle Millî Mücadele ve Gazi Mustafa Kemal I, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karataş, T. (2009). Hasan Basri Çantay'ın Gözüyle Mehmet Âkif. Vefatının 72. yılında Mehmet Âkif Ersoy Bilgi Şöleni 3, Mehmet Âkif ve Edebî ve Fikrî Akımlar, Ankara: TYB Vakfı Mehmet Âkif Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Kurtuluş Savaşı'na Yön Verenler: Cumhuriyet'in Kuruluşunun 70. Yıl Armağanı, (1994). Ankara: Gazi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını.
• Kutay, C. (ty). Türkiye İstiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi C. (1-20), İstanbul: Alioğlu Yayınevi.
• Kutay, C. (1972). Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevi Mimarları, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mısıroğlu, K. (1967). Kurtuluş Savaşında Sarıklı Mücahitler, İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası.
• Moralı, N. (1973). Mütareke'de İzmir Olayları, Ankara.
• Öztürk, İ. S. (2007). Türklüğün İdam Fermanı Sevr Antlaşması (Tam Metin 433 Madde Mondros ve Lozan Ekleriyle), Ankara.
• Öztürk, N. (2009). M. Âkif'in İçerisinde İstiklâl Marşı'nı Yazdığı "Kasr-ı Ebniye"yi İnşa Ettiren Tâceddin Dergâhı Şeyhi Osman Vâfî Efendi. Vefatının 72. yılında Mehmet Âkif Ersoy Bilgi Şöleni 3, Mehmet Âkif ve Edebî ve Fikrî Akımlar, Ankara: TYB Vakfı Mehmet Âkif Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Pallis, A. A. (1997). Yunanlıların Anadolu Macerası (1915-1922), (Azizoğlu, O. Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Parlak, T. (1982). İşgalden Kurtuluşa "1" Yunan Ege'ye Nasıl Geldi "İlk Günler", İzmir: İzmir Sosyal Hizmetler Vakfı Kültür Yayını.
• Peker, N. (1955). 1918-1923 İstiklâl Savaşının Vesika ve Resimleri, İnebolu ve Kastamonu Havalisi, İstanbul.
• Sarıkoyuncu, A. (2002). Millî Mücadelede Din Adamları I-II, Ankara.
• Selek, S. (1966). Anadolu İhtilâli, İstanbul: Burçak Yayınevi.
• Şen, A. (ty). Bir Destan Adam Mehmet Âkif Ersoy, İstanbul: Numune Matbaacılık ve Cilt Sanayi.
• Tansel, S. (1973). Mondros'tan Mudanya'ya I, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Uğur, M. (1994). Hasan Basri Çantay, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2000). Karesi Vilâyeti Tarihçesi, Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Yayını.
• Vakkasoğlu, V. (1987). Osmanlıdan Cumhuriyete İslâm Alimleri, İstanbul: Yaylacık Matbaası.
• Yazıcı, N. (1993). "Hasan Basri (Çantay) ve Ses Gazetesi", Ankara Üniversitesi Türk İnkilap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Yıl 6, 12(3), 431-445.