Lozan Görüşmeleri Sürecinde Türk-Fransız İlişkilerinde Bir Gerginlik Alanı: Türkiye’deki Fransız Dinî Müesseselerine Saldırı İddiaları

Year 2023, Volume: 25 Issue: 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı - 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı, 15 - 28, 29.11.2023

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1309288

Abstract

Çalışmanın amacı, Büyük Zafer’in ardından İzmir’in boşaltılmasıyla başlayan, Lozan Konferansı sırasında sistematik olarak devam eden ve Cumhuriyet’in ilanına kadar süren, Fransa’nın Batı Anadolu’daki müesseselerine Türkler tarafından saldırıldığına ilişkin propagandayı irdelemek olarak tanımlanır. Bu meyanda Fransa’nın kilise ve mezarlıklarına saldırı iddiaları çerçevesinde bunun arka planında Türkiye ile Fransa’nın arasını bozmak isteyen İngiltere’nin bu meseleyi bir propaganda aracı olarak kullanması değerlendirildi. Lozan Antlaşmasından hemen önce İngiltere, Fansa, İtalya ve Hollanda gibi devletler, dini müesseselerine saldırıldığına ilişkin şikayetlerini artırdılar. Bu meyanda Fransa da İzmir Konsolosluğu aracılığı ile kilise ve mezarlıklarına saldırıldığına ilişkin iddialarda bulundu. Şikayetler üzerine yapılan incelemede İzmir’in istirdadı akabinde yangın ve tahliye esnasında bazı olumsuzlukların yaşandığı tespit edildi ve mezarlıklar belediye tarafından titizlikle tamir edildi. Ancak olay kapanmadı ve Lozan görüşmelerinin hemen öncesinde ve görüşmeler sırasında kilise ve mezarlıklara saldırı iddiaları yeniden dillendirildi. Bunda İngiltere’nin Türkiye’ye yönelik yaptığı kara propagandanın etkisi büyüktü. Müttefikler eş zamanlı olarak kendi kamuoylarına mezarlıklara saldırı düzenlendiğini duyurdu. Lozan görüşmelerinin kesintiye uğradığı Şubat 1923’te de mezarlıklara saldırı iddiaları gündeme geldi. Müttefik devletlerin dini müesseselerine saldırıldığına yönelik şikayetlerin temel amacı Türkiye’ye karşı baskı oluşturmaktı. Bununla birlikte Lozan görüşmelerinde Türkiye’ye karşı tek cephe oluşturma isteği de bunda etkili oldu. Çalışmada Fransa’nın dini müesseselere yapılan saldırıların nedenleri, Fransa’nın meseleye yaklaşımı, Türk tarafının meseleye ilişkin tutumu ve ürettiği çözümler değerlendirildi. Araştırmada temel olarak Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi belgelerinden yararlanıldı.

Keywords

Mezarlık, Fransa, Lozan, İzmir, propaganda

A Tension Area in Turkish-French Relations in the Process of the Lausanne Negotiations: Claims of Attack on French Religious Institutions in Türkiye

Abstract

The purpose of the research is defined as to examine the propaganda concerning French institutions in Western Anatolia being attacked by Turkish people starting with the discharge of İzmir after the Great Offensive, continuing systematically during the Lausanne Conference, and going on until the proclamation of the Republic. In this respect, within the frame of claims about the attack on France’s churches and graveyards, the study evaluated the use of this issue as a propaganda medium by England wishing to drive a wedge between Türkiye and France at the background this issue. Immediately before the Treaty of Lausanne, the states such as England, France, Italy, and Holland increased their complaints about attacks against their religious institutions. In this respect, through the İzmir Consulate, France also asserted that their churches and graveyards were attacked. In the review of complaints, it was detected that some problems occurred during the fire and discharge following the recoupment of İzmir and the graveyards were meticulously repaired by the municipality. However, the case was not settled, and the claims that their churches and graveyards were attacked were again put into words immediately before and during the Lausanne Conference. The black propaganda of England against Türkiye had a significant impact on this case. Allies synchronously announced to their public opinion that an attack against graveyards was organized. In February 1923 when the Lausanne Conference were interrupted, the claims about attack against the graveyards were also brought to the agenda. The main purpose of the complaints about attacks against the religious institutions of the Allied Powers was to generate pressure against Türkiye. In the meantime, the tendency to form a single front opposed to Türkiye during the Lausanne Conference also affected this. The study evaluated reasons for the attacks carried out against the religious institutions of France, the attitude of France towards the issue, the attitude of Türkiye towards the issue, and the solutions Türkiye generated for this. The study mainly used the Ottoman Archive documents in the State Archives Directorate of the Presidency.

Keywords

Graveyard, France, Lausanne, İzmir, propaganda

References

• Akyüz, Y. (1981). Lausanne konferansı başlarken Fransız kamuoyu. Belleten. 45(177), Ocak, 257-286.
• Akyüz, Y. (1988). Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız kamuoyu (1919-1922). 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1918-1937). (2006). III, 5. Baskı, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Balta, M. A. (2021). Türk-Fransız ilişkilerinin değerlendirilmesinde farklı bir yaklaşım: Pierre Loti (1911-1921). GAB Akademi, (1): 89-106.
• Başarır, M. (2023). 1921 Türk-Fransız anlaşması ve Anadolu’da barış beklentileri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (57), Nisan, 185-213.
• Baykal, H. (1991) Kurtuluş Savaşında Türk Fransız ilişkileri ve bir Fransız Türk dostu Albay Mougin. Atatürk Yolu Dergisi, 2(7), 457-511.
• BOA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), HR.İM (Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı), 20/212, 001, 6 Eylül 1923.
• BOA, HR.İM, 41/24, 021, 6 Eylül 1339/1923.
• BOA, HR.İM, 41/24, 022, Tarihsiz.
• BOA, HR.İM, 41/8, 001, 22 Octobre/Ekim 1922.
• BOA, HR.İM, 41/8, 002, 26 Decembre/Aralık 1922.
• BOA, HR.İM, 41/8, 004, 4 Kanunuevvel 1339.
• BOA, HR.İM, 41/8, 005, Decembre/Aralık 1922.
• BOA, HR.İM, 41/8, 008, 11 Kanunuevvel 1338.
• BOA, HR.İM, 41/8, 009, 17-18 Kanunuevvel 1338.
• BOA, HR.İM, 41/8, 015, 9 Kanunusani 1339.
• BOA, HR.İM, 41/8, 018, 3 Kanunusani 1339.
• BOA, HR.İM, 41/8, 018, Kanunusani 1339.
• BOA, HR.İM, 41/8, 030, 3 Mart 1339.
• BOA, HR.İM, 41/8, 031, 24 Şubat 1339.
• BOA, HR.İM, 41/8, 032, 8 Mart 1339.
• BOA, HR.İM, 48/143, 001, 002, 18 Teşrinievvel 1339.
• BOA, HR.İM, 55/9, 004, 7 Teşrinisani 1341.
• BOA, HR.İM., 41/8.004, 4 Kanunuevvel 1338.
• Boyar, E. (2014). Türk-İngiliz ilişkilerinde prestij faktörü (1923-1938). Belleten, LXXVIII(283), Aralık, 1157-1194.
• Bozkurt, A. (2012). Gelibolu Yarımadası’nda İtilaf blokuna ait harp mezarlıklarının inşası ve statüsü. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 28(84), 57–101.
• Budak, Ö. (2008). Milli Mücadele dönemi Türk-Fransız ilişkileri. Karadeniz Araştırmaları, (19), Güz, 97-114.
• Eğrioğlu Ertekin, I. (2023). Osmanlı-Fransız ilişkileri, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• Fırat, M. ve Kürkçüoğlu, Ö. (2016). 1919-1923 kurtuluş yılları Batı Avrupa ile ilişkiler-II Fransa’yla İlişkiler. B. Oran (Ed). Türk dış politikası Kurtuluş Savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar, I (1919-1980). içinde (ss. 277-292). 21. Baskı, İstanbul: İletişim Yayını.
• İnönü, İ. (1974). İstiklal Savaşı ve Lozan. Belleten, XXXVIII(149), Ocak, 1-30.
• Karal, E. Z. (1994). Osmanlı tarihi. 5, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, (2001). Birinci Takım, I, Kitap II, Genel Oturumların Protokolleri ve Birinci Komisyonun Tutanakları ile Raporları (Ülke ve Askerlik Sorunları), (Meray, S. L. Çev.) 3. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayını.
• Özgiray, A. (1992). Türk Fransız ilişkileri (1924-1930). Tarih İncelemeleri Dergisi, 7(1), Haziran, 65-80.
• Öztoprak, İ. (2014). Türk ve Batı kamuoyunda Milli Mücadele. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Özüçetin, Y. ve Çelik, K. B. (2020). Türk-Fransız ilişkileri temelinde düşünce ve yaklaşımları ile dikkat çeken bir General: Henri Gouraud. Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(104), Mayıs, 1-17.
• Sarıhan, Z. (1995). Kurtuluş Savaşı günlüğü TBMM’den Sakarya Savaşı’na (23 Nisan 1920-22 Ağustos 1921). III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Selçuk, F. (2022). Dengeler değişirken Milli Mücadelede Türk-Fransız ilişkileri (1918-1922). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Selçuk, F. (2020). Fransız basınında Yeni Türkiye’nin modernleşmesi (1922-1938). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Sonyel, S. R. (2008). Mustafa Kemal (Atatürk) ve Kurtuluş Savaşı (1918-1923). III. Ankara: TTK Yayını.
• Soysal, İ. (1953). Türk-Fransız diplomasi münasebetlerinin ilk devresi . Tarih Dergisi, 3(5-6), 63-94.
• Soysal, İ. (1983). Türk Fransız siyasal ilişkileri (1921-1984). Belleten, 47(188), Ekim, 959-1044.
• Sükan, B. (2011). Milli Mücadele döneminde Türk-Fransız ilişkileri. 90. Yılında Milli Mücadele Sempozyumları Bildiriler, yay. Haz. H. Aytuğ Tokur, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 149-168.
• Şahin, H. (2009). Doğu sorunu çerçevesinde Osmanlı-Fransız ilişkileri [Başlangıcından Paris Barışı’na (1856)]. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (40), 277-315.
• Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya kadar. IV, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Uzgel, İ. ve Kürkçüoğlu, Ö. (2016). 1919-1923 kurtuluş yılları Batı Avrupa ile ilişkiler. B. Oran (Ed). Türk dış politikası Kurtuluş Savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar, I (1919-1980). içinde (ss. 139-147). 21. Baskı, İstanbul: İletişim Yayını.
• Yamaç, M. (2018). Fransız diplomatik belgelerinde Türkiye-Suriye sınır sorunu (1918-1940). Belleten, 82(295), 1153-1174.