Doğal Birlikten Ahlaki Kuruma: Rousseau ve Hegel’de Aile Kavramı

Year 2025, Volume: 27 Issue: Aile Özel Sayısı, 160 - 176, 19.10.2025

Mustafa Kaya

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1725380

Abstract

Bu çalışmada ele alacağımız Jean-Jacques Rousseau ve Georg Wilhelm Friedrich Hegel, modern felsefe tarihinde aileye dair derinlikli ama birbirinden farklı yaklaşımlar geliştirmiş iki önemli düşünürdür. Her iki filozof da aileyi birey ile toplum arasındaki aracı bir kurum olarak görür. Ancak ailenin işlevi, doğası ve sınırları konusundaki yaklaşımları hem ontolojik hem normatif düzeyde ciddi farklılıklar taşır. Rousseau’nun siyaset felsefesi, birey ile toplum arasındaki ilişkiyi özgürlük, erdem ve eğitim eksenlerinde ele alır. Bu çerçevede Ekonomi Politik’te aile kavramı hem siyasal otoritenin doğasını anlamak hem de yurttaşın oluşum sürecini kavramak açısından kilit bir öneme sahiptir. Rousseau'nun aileye dair düşünceleri, Toplum Sözleşmesi ve Emile gibi sonraki eserlerinde daha sistemli biçimde işlenir ve aile, bireyin toplumsal yaşamla olan bağının kurucu unsuru olarak ön plana çıkar. Hegel ise Hukuk Felsefesinin Prensipleri adlı eserinde aileyi, “etik yaşam”ın (Sittlichkeit) üç temel aşamasından ilki olarak tanımlar. Aile, bireyin soyut öznel özgürlükten somut evrensel özgürlüğe geçiş yaptığı sürecin ilk adımıdır. Sevgi ile görev duygusunun birleşimi olarak kurulan ailede birey, kendini başkasıyla olan birliğinde gerçekleştirir. Bu yönüyle aile, özgürlüğün ilk somut biçimi ve devletin etik yapısının ön koşuludur. Bu çalışmanın amacı, Rousseau ve Hegel’in aile anlayışlarını karşılaştırmalı olarak inceleyerek, doğal birlikten etik bir kuruma dönüşen aile kavrayışının nasıl şekillendiğini ortaya koymaktır.

Keywords

Rousseau , Hegel , aile , anne-baba , çocuk , eğitim

From Natural Unity to Ethical Institution: The Concept of Family in Rousseau and Hegel

Abstract

Jean-Jacques Rousseau and Georg Wilhelm Friedrich Hegel, whom we will discuss in this study, are two significant thinkers who developed profound yet distinct approaches to the family in modern philosophy. Both philosophers view the family as an intermediary institution between the individual and society. However, their approaches to the function, nature, and limits of the family differ significantly at both the ontological and normative levels. Rousseau's political philosophy addresses the relationship between the individual and society in terms of freedom, virtue, and education. In this context, the concept of family in Political Economy is of key importance in understanding both the nature of political authority and the process of citizen formation. Rousseau's thoughts on the family are dealt with more systematically in his later works, such as The Social Contract and Emile, and the family is highlighted as the founding element of the individual's connection to social life. Hegel, on the other hand, defines the family as the first of the three fundamental stages of ‘moral life’ (Sittlichkeit) in his work Elements of the Philosophy of Right. The family is the first step in the process by which the individual transitions from abstract subjective freedom to concrete universal freedom. In the family, which is established as a combination of love and a sense of duty, the individual realizes themselves in their union with another. In this sense, the family is the first concrete form of freedom and a prerequisite for the ethical structure of the state. This study aims to examine Rousseau and Hegel's understandings of the family in a comparative manner and to reveal how the concept of the family, which has transformed from a natural union into an ethical institution, has taken shape.

Keywords

Rousseau , Hegel , family , parents , child , education

References

• Acar Savran, G. (2013). Sivil toplum ve ötesi: Rousseau, Hegel, Marx. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Beiser, F. (2019). Hegel (S. Bayazit, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Bryson, V. (2019). Feminist politika teorisi (A. Gülaşık, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Bumin, T. (2001). Hegel (2. bs). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Canbulut, T. (2018). Rousseau’da aile kavramı. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 481-498.
• Erken, B. (2020). Hegel’de sivil toplum ve devlet üzerine politik bir inceleme. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29(4), 33-53. https://doi.org/10.35379/cusosbil.663458
• Fichte, J. G. (2006). Alman idealizmi 1 (E. A. Kılıçarslan & G. Ateşoğlu, Çev.). İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (1986). Tinin görüngübilimi (A. Yardımlı, Çev.). İstanbul: İdea Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (1991). Hukuk felsefesinin prensipleri (C. Karakaya, Çev.). Sosyal Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (2014). Mantık bilimi (büyük mantık) (A. Yardımlı, Çev.; 2. bs). İdea Yayınevi.
• Knowles, D. (2002). Hegel and the history of right. London: Routledge.
• Kristeva, J. (2018). Simone de Beauvoir aramızda. (Ö. Berksoy, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Koç, E. (2021). XIX. yüzyıl felsefesi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kofman, S. (2012). Rousseau’nun fallokratik sınırları. Özne Dergisi Rousseau Özel Sayısı, 17, 135-150.
• Losurdo, D. (2013). Ahlâki gerilim ve politikanın önceliği. G. Ateşoğlu (Ed.), Alman İdealizmi II Hegel içinde (ss. 457-485). İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Orman, E. (2018). Hegel’in mutlak idealizmi (2. bs). İstanbul: Belge Yayınları.
• Özdağ, C. (2012). “Doğa” kavramının Rousseau’nun söylemindeki birliği. Özne Dergisi Rousseau Özel Sayısı, 17, 47-62.
• Rousseau, J.-J. (2009). Emile ya da eğitim üzerine (İ. Yerguz, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Rousseau, J.-J. (2013). Ekonomi politik (İ. Birkan, Çev.; 2. bs). Ankara: İmge Kitabevi.
• Rousseau, J.-J. (2018). İnsanlar arasındaki eşitsizliğin kaynağı (R. N. İleri, Çev.; 15. bs). İstanbul: Say Yayınları.
• Rousseau, J.-J. (2020). Toplum sözleşmesi (İ. Yerguz, Çev.; 4. bs). İstanbul: Say Yayınları.
• Salman, S. (2015). Hegel’de etik yaşam (Sittlichkeit) ve toplumsal hareketlerin imkânı üzerine. Felsefelogos Dergisi, 56, 123-142.
• Singer, P. (2003). Hegel (B. Ö. Düzgören, Çev.). İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Stace, W. T. (1976). Hegel üstüne (M. Belge, Çev.). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Wollstonecraft, Mary (2012). Kadın haklarının gerekçelendirilmesi, (D. Hakyemez, Çev.; 11. bs). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yetiş, M. (2008). Marx ve sivil toplum. Praksis Dergisi, 10, 35-72.