From The Ideal Turkish Child To The Project Child: The Transformation Of The Image Of The Child

Year 2025, Volume: 27 Issue: Aile Özel Sayısı, 22 - 36, 19.10.2025

Ömer Acar

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1729025

Abstract

In this study, the history of the child and childhood, the ideal Turkish child and the project child are conceptualized. In this context, the formation of the idea of childhood and its subsequent profile are discussed within the framework of the ideal Turkish child and the project child. The ideal Turkish child is defined as one who works for his/her homeland and nation, respectful, obedient, etc. Today, however, children are raised according to the demands of the market professions with high economic and social welfare, parents’ plans, etc. This upbringing is reflected in the concept of the project child. The project can be defined as a child whose every aspect of his/her life is organized and designed. The Child’s profession, activities, education, circle of friends and nutrition are planned in the most perfect way. Therefore, it has been tried to be expressed that the profile of the ideal Turkish child is also changing depending on the demand of the market, the professions with high social and economic welfare and the plans of the parents. The transformation of the ideal Turkish child is discussed in this context. Because the idea of the ideal Turkish child continues to exist today. The subject of this study is to understand how the ideal Turkish child is transformed into a project child within the framework of neoliberalism. Therefore, this transformation is discussed mainly in terms of neoliberalism. In this framework, the historical process of children and childhood, the ideal Turkish child and the project child were obtained from relevant sources using the document analysis method.

Keywords

child , childhood , ideal turkish child , project child

İdeal Türk Çocuğundan Proje Çocuğa: Çocuk İmgesinin Dönüşümü

Abstract

Bu çalışma çocukluğun tarihsel süreç içerisindeki dönüşümünü incelemektedir. Çalışmada çocuk ve çocukluğun tarihi, ideal Türk çocuğu ve “proje çocuk” kavramsallaştırması yapılmaktadır. Geleneksel, modern ve Postmodern dönemde ki çocukluk düşüncesi ifade edilmektedir. Bu bağlamda çocukluk düşüncesinin oluşumu ve daha sonraki profili, ideal Türk çocuğu ve “proje çocuk” çerçevesinde tartışılmaktadır. İdeal Türk çocuğu, vatanı ve milleti için çalışan, saygılı, itaatkâr vb. şekillerde tanımlanmaktadır. Günümüzde ise çocuk piyasanın taleplerine, ekonomik ve sosyal refahı yüksek olan mesleklere, ebeveynlerin planlarına vs. göre yetiştirilmektedir. Bu yetiştirilme biçimi “proje çocuk” kavramında karşılığını bulmaktadır. “Proje çocuk”, hayatının her alanı düzenlenen ve tasarlanan çocuk olarak tanımlanabilir. Yani çocuğun mesleği, yapacağı etkinlikleri, eğitimi, arkadaş çevresi, beslenmesi en mükemmel şekilde planlanmaktadır. Bundan dolayı ideal Türk çocuk profilinin de piyasanın talebine, sosyal ve ekonomik refahı yüksek olan mesleklere ve ebeveynlerin planlarına bağlı olarak dönüştüğü ifade edilmektedir. İdeal Türk çocuğunun dönüşümü bu bağlamda tartışılmaktadır. Çünkü ideal Türk çocuğu düşüncesi günümüzde de varlığını devam ettirmektedir. Bu çalışmanın amacı, neoliberalizm çerçevesinde ideal Türk çocuğunun, proje çocuğa dönüştüğünü anlamaya çalışmaktır. Bundan dolayı, bu dönüşüm ağırlıklı olarak neoliberalizm noktasında değerlendirilmektedir. Bu çerçevede belgesel tarama yöntemi kullanılarak çocuk ve çocukluğun tarihsel süreci, ideal Türk çocuğu ve “proje çocukla” ilgili kaynaklardan veri elde edilmiştir. Elde edilen verilerden hareketle ideal Türk çocuğu, neoliberalizm noktasında proje çocuğa dönüşmektedir. Bu noktada piyasa taleplerine göre meslek ve eğitim hayatı tercih edilmektedir. Çocuk, istenilen mesleğe ve eğitime ulaşabilmek için başarılı olmak ve performans göstermek zorundadır. Çocuktan istenilenler olumlanarak devam ettirilmektedir. Çocuk bu şekilde performans öznesine dönüşmektedir. Bu dönüşüm çocuğu yıpratmakta, çocukluğunu yaşamasına engel olmakta ve sınav odaklı çalışmasına neden olmaktadır.

Keywords

Çocuk , Çocukluk , İdeal Türk Çocuğu , Proje Çocuk

References

• Alkan, M, Ö. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda modernleşme ve eğitim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(12), 9-84.
• Althusser, L. (2002). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (5. Baskı). (Alp, Y ve Özışık, M, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Apple, M, W. (2002). Küresel tehlikeler: Eğitimdeki eşitsizlikler ve neoliberal politikaların bir mukayesesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(1), 23-46.
• Aries, P. (1962). Centuries of childhood a social history of family life. (Baldick, R, Fransızcadan Çev.). Vintage Books: New York.
• Aydoğmuş Ördem, Ö. (2020). Çocukluk sosyolojisi: Paradigmalar-paradokslar-eleştiriler. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Bourdieu, P. (2006). Karşı ateşler. (Yücel, H, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bumin, K. (1983). Batı’da devlet ve çocuk. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Çocuk Koruma Kanunu. (2005). https: //www.mevzuat.gov.tr /mevzuat? Mevzuat No=5395&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 (Erişim Tarihi: 14.05.2025).
• Demir Gürdal, A. (2013). Sosyolojinin ihmal edilen kategorisi çocuklar üzerinden çocukluk sosyolojisine ve sosyolojiye bakmak. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 15(4), 1-26. ISSN: 1303-2860, DOI: 10.4026/1303-2860.2013.0234.x.
• Elkind, D. (2001). Childrearing and education in a changing world. B. Onur (Yay Haz.), Dünyada ve Türkiye’de değişen çocukluk 3. Uluslararası Çocuk Kültür Kongresi, 16-18 Ekim 2000 içinde (ss. 231-240). Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Fikriyat. (2018). Modern çağın dayatması: Proje çocuk. https: //www. fikriyat.com/eğitim /2018/05/06/modern-cagin-dayatmasi-proje-cocuk (Erişim Tarihi: 25.06.2025).
• Han, B, C. (2020a). Psikopolitika: Neoliberalizm ve yeni iktidar teknikleri (4. Baskı). (Barışcan, H, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Han, B, C. (2020b). Yorgunluk toplumu, (6. Baskı). (Yalçın, S, Çev.). İstanbul: Açılım Kitap.
• İnal, K. (2020). Türkiye’de çocukluk: Nereye! S. İçin Akçalı (Ed.). Çocuk ve medya. (5. Basım). (s. 13-51). İçinde. Ankara: Nobel.
• İnal, K. (2024). 100 yıl içinde çocukluğun değişen yüzü. S. İnan (Ed.), Türkiye’de çocuk yıllığı 2023- Yüzyılın çocukluk tarihi- Çocuk ve Cumhuriyet içinde (ss. 62-66). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• İnan, S. (2024). Çocuk vatandaş-Gürbüz çocuktan hakbilir çocuğa. S. İnan (Ed.), Türkiye’de çocuk yıllığı 2023- Yüzyılın çocukluk tarihi- Çocuk ve Cumhuriyet içinde (ss. 75-89). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• James, A. (2001). Problems, perspectives and practies ın the ‘new’ socıology of chıldhood. B. Onur (Yay Haz.), Dünyada ve Türkiye’de değişen çocukluk. 3. Uluslararası Çocuk Kültür Kongresi, 16-18 Ekim 2000 içinde (ss. 214-252). Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültür Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar-ilkeler-teknikler. (23. Basım). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kılıç, H. (2024). Cumhuriyet’in ideal çocuğu. S. İnan (Ed.). Türkiye’de çocuk yıllığı 2023- Yüzyılın çocukluk tarihi- Çocuk ve Cumhuriyet içinde (s. 90-117). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Koçer, D. N. (2020). İdeal Çocuk’ tan Küresel Tüketici’ ye: Türkiye’de çocuk dergileri ve çocuk imgesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(31), 1218-1237. https://doi.org/10.12981/mahder.745700.
• Locke, J. (1997). An essay concerning human understanding. England: Penguin Books.
• Matthews, G, B. (2023). Çocukluk felsefesi: Küçük zihinler için büyük sorular. (Ergün, G, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Mendel, G. (2022). Son sömürge çocuk. (Portakal, H, Çev.). İzmir: Cem Yayınevi.
• Mestçioğlu, Ö. (2023). Proje çocuk. https://ozlemmestcioglu.com/2023/12/03/proje-cocuk/ (Erişim Tarihi: 25.06.2025).
• Onur, B. (2005). Türkiye’de çocukluğun tarihi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Öztan, G, G. (2019). Türkiye’de çocukluğun politik inşası. (3. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Öztekin, H. (2019). Tek parti dönemi çocuk dergilerinde ideal Türk çocuğunun inşası: Yavrutürk ve Cumhuriyet çocuğu dergileri üzerine bir inceleme. Erciyes İletişim Dergisi, 6(2), 1229-1254. DOI: 10.17680/erciyesiletisim.547979.
• Pollock, L, A. (1983). Forgotten children: parent-child relations from 1500 to 1900. London: Cambridge University Press.
• Postman, N. (1995). Çocukluğun Yokoluşu. (İnal, K, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Prout, A. (2005). Future of childhood: Towards the interdisciplinary study of children. London and New York: Routledge Falmer.
• Rousseau, J, J. (2009). Emile: bir çocuk büyüyor. (Akagündüz, Ü, Yay. Haz.). (8. Baskı). İstanbul: Selis Kitapları.
• Rousseau, J, J. (2019). Emile ya da çocuk eğitimi üzerine. (Baştürk, M ve Kızılçim, Y, Çev.). (5. Baskı). Ankara: Kilit Yayınları.
• Sayar, K. (2010). Proje çocuklarla nereye kadar? Bilim ve Teknik, 106-109. https://e-dergi.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=6V5PsiUWcHJhON9h2BUrY0MM?dergiKodu=4&cilt=43&sayi=698&sayfa=106&yaziid=30128 (Erişim Tarihi: 25.06.2025).
• Selçuk Şirin, F. (2013). İktidar ve çocuk. Turkish Studies, 8(8), 1275-1284.
• Schnapper, D. (1995). Yurttaşlar cemaati: Modern ulus fikrine dair. (Okur, Ö, Çev.). İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Sormaz, F ve Yüksel, H. (2012). Değişen çocukluk, oyun ve oyuncağın endüstrileşmesi ve tüketim kültürü. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 985-1008. ISSN: 1303-0094.
• Sunar, L. (2020). Türkiye’de mesleki itibar: Dönüşen çalışma hayatı ve mesleklerin sosyal konumu. Journal of Economy Culture and Society, Supp(1), 29-59. https://doi.org/10.26650/JECS2020-0053.
• Şenkaloğlu, S. (2021). Cumhuriyet dönemi Türk eğitim sistemi ve sorunları. Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 24-36.
• Şentürk, Ü. (2024). Çocukluk sosyolojisi. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Şirin, M, R. (2015). Çocuğa adanmış konuşmalar 1. (3. Baskı). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Şirin, M, R. (2017). Çocuk ve çocukluk: Kültürel ve sosyolojik boyut. Çocuk ve Medeniyet Dergisi, 2(3), 5-13.
• Tezcan, M. (2017). Çocukluk sosyolojisi. (3. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Türkkaş Anasız, B. (2023). Neoliberalizm dalgasının etkisinde eğitim paydaşları. Journal of Research in Education and Teaching, 12(4), 62-71.
• Türk Ceza Kanunu. (2004). Https:// www.mevzuat.gov.tr/ mevzuat? Mevzuat No=5237& MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 (Erişim Tarihi: 14.05.2025).
• Uçkaç, A. (2019). Neoliberalizm ve küreselleşmenin eğitim üzerindeki etkisi. Mülkiye Dergisi, 43(4), 785-809.
• Üstel, F. (2008). “Makbul vatandaş”ın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. (3. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Qvortrup, J. (2009). Childhood as a structural form. J, Qvortrup, W, A, Corsaro & M, S, Honig (Ed.). The palgrave handbook of childhood studies içinde (s. 21-33). UK: Palgrave Macmillan.