KEBAN BARAJINDAN SU KAÇAKLARI VE SUNDUĞU DOĞAL POTANSİYEL

Year 2004, Volume: 6 Issue: 1, 8 - 22, 11.08.2004

M. Ali Özdemir

Abstract

ÖZET
Dünyanın ve Türkiye’nin sayılı büyük barajlarından biri olan Keban barajı, Doğu Anadolu’nun Yukarı Fırat havzasında, Elazığ’ın 40 km kuzeybatısında Fırat nehrinin dar ve derin boğazında, Permo-Karbonifer yaşlı kalk şistler ile mermerlerin kontağı üzerine inşa edilmiştir. Tektonik hareketlere bağlı olarak mermerleri parçalayan çatlaklar ve faylar karstlaşmayı hızlandırmış ve yönlendirmiştir. Paleokarst nedeniyle mermerler her yönde yeraltı suyu taşımaktadır. Bu durum etüt ve inşa aşamasında baraj rezervuarında suyun tutulup tutulamayacağı endişesini ortaya çıkarmıştır. Barajda 4 Kasım 1973 yılında su tutulmaya başlanmış, ancak 1974 ve 1975, özellikle yağışlı geçen 1976 yılında rezervuarda yer alan mermerlerin paleokarstik boşluklarında su kaçaklan ortaya çıkmış ve endişeler gerçeğe dönüşmüştür. Su kaçaklarını önlemek amacıyla yapılan masraflar barajın maliyetini neredeyse ikiye katlamıştır. Baraj gölünden kaçak sular, baraj ve gölüne ek olarak turizm, elektrik üretimi ve balıkçılık için, yeni bir potansiyel ortaya çıkarmıştır.
Bu çalışmada, Fırat vadisinde karstik arazide yapılan Keban barajının su kaçakları ile ilgili durumu belirtilmiş, inşaatın sağladığı bilgi ve tecrübe birikimine değinilmiş, inşaat ve sonrası gelişmelerin olumlu ve olumsuz yönleri, turizm potansiyeli değerlendirilmiştir.

Keywords

baraj, doğal potansiyel, su kaçağı

h ater Leakage IH Keban Dam and Its Natural Potantial

Abstract

ABSRACT
Keban dam, which is one of big dams in Turkey and World, was built on the river Euphrates in Upper Euphrate basin on a epigenetic gorge and Permo - Carboniferous old calc schists and marbel contact. Because of the tectonic movements, joints and faults which break up marbels, formated, and made faster the karstification. Because of the paleokarst, marbles contain ground water in every side. This condition construct an anxiety about whether the water is captured or not. Water was started to be blocked or captured in 4 November 1973, water fountains were seen in karstic holes
of the marbles in reservoirs in 1974-1975 and especially in 1976 which was a rains year. Thus anxiety turned into reality. In addition to Keban dam and lake, the water leakage gave an additional opportunity for tourism, electric and fishing.
In this study, it was reported the condition of the water leakage of Keban dam which was built in Euphrate valley on karstic land and also it was indicated that knowledge and experiment which come from constructions. In addition to this, the tourism potential and the positive and negative sides of the developments during and after the constructions was discussed.

References

• AKKAN,E., 1972, Elazığ ve Keban Barajı Çevresinde Coğrafya Araştırmaları: Coğrafya Araş.Derg.Sayı: 5-6, s.175-214, Ankara.
• ALTUNKAYNAK, M., 1975, Keban Baraj Yeri Dolayındaki Kaçaklar Hakkında Yeraltı Suyu Hidroloji Raporu; DSİ Ankara
• ATALAY, İ., 2000, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, Ege Üniversitesi, İzmir
• ÇİTÇİ, D. ve ÖZDEMİR, M.A., 1999, Elazığ'ın Bölge Turizmi İçindeki Yeri, Doğal ve Kültürel Turizm Potansiyeli; Cumhuriyetin 75. Yılı Kutlamaları Çerçevesinde Dünü ve Bugünüyle Harput, Bilim, kültür, Çevre, Turizm II, Türk Diyanet Vakfı Elazığ şubesi Yayınları No: 8., s.411-418.
• DSİ, 1976, Keban Barajı Kaçaklarının Kimyasal Analizler Yoluyla Araştırılması; Yay No: 603 Ankara
• DSİ, 1977, Keban Baraj Gölündeki Vorteksleri Oluşturan Boşlukların Açıldığı Petek Mağarasının Su Kaçakları İle İlişkisinin Aydınlatılması Yönünden Yapılması İstenen Boya Deneyi Hakkında Rapor, (Yayınlanmamış). DSİ, 1985, Jeoteknik Seminer; Cevizli-İstanbul 207 s.
• EROL, O., AKKAN, E., ELİBÜYÜK, M. ve DOĞU, A.F.,1987, Aşağı Fırat Bölgesi'nde Bugünkü ve Kuvaterner'deki Doğal Çevre Koşullan: ODTÜ. Aşağı Fırat Projesi, 1978-1979 Çalışmaları. Aşağı Fırat Projesi Yayınları.Seri I,No.3 Ankara
• ERTAN, i., 1979, Keban Barajı İle İlgili İzotop Çalışmaları. Çizelge 3-10 DSİ. Ankara
• ÖZGEN, N., 2000, Keban Barajı ve Tarihçesi; DSİ Vakfı yayın No:1 Ankara
• PEKCAN, N.,1999, Karst Jeomorfolojisi. Filiz Kitabevi. İstanbul,
• SEYHUN, S.,1968, Keban Barajında Enjeksiyon Çalışmaları Hakkında Rapor (Yayınlanmamış).
• ŞENGÜN,T., 2000, Uluova'da Jeomorfolojik Ana Birimlerle Arazi Kullanımı Arasındaki İlişkiler; F.Ü.Sos.Bil.Enst. Yüksek Lisans tezi (yaymlanmamış), Elazığ.
• TONBUL, S., 1987, Elazığ Batısının Genel Jeomorfolojik Özellikleri Ve Gelişimi: Jeomorfoloji Derg. S.15, s. 37-52.