BİST Gıda, İçecek ve Tütün Sektöründe Kârlılığı Belirleyen Faktörlerin Panel Veri Analizi ile İncelenmesi

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 258 - 270, 30.01.2025

Gamze Ayça Kaya

https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1546611

Abstract

BİST gıda, içecek ve tütün sektörü, gıda güvenliği, kıtlık, küresel ısınma gibi konular nedeniyle önemli sektörler arasındadır. Bu nedenle, sektörde faaliyet gösteren otuz iki işletmenin 2019 – 2023 yılları arasındaki verileri ile panel regresyon analizi yapılmış ve Stata 17 programı kullanılarak veriler incelenmiştir. Aktif, özsermaye kârlılığı bağımlı, cari oran, asit – test oranı ve kaldıraç oranı bağımsız değişkendir. Uygulanacak yöntemin tahmin edilmesi için gereken testler yapıldıktan sonra rassal etkiler için uygun olan yöntemler kullanılarak heteroskedastisiti, otokorelasyon ve birimler arası korelasyon sorunlarının varlığı incelenmiştir. Her iki yöntem için heteroskedastisitinin olduğu, otokorelasyon ve birimlerarası yatay kesit sorunlarının olmadığı belirlenmiştir. Her iki yöntemde heteroskedastisiti sorunu tespit edildiğinden rassal etkiler için kullanılması gereken tahminci uygulanmıştır. Aktif kârlılık analiz sonuçlarına göre; aktif kârlılık oranı ile kaldıraç oranı, cari oran arasında negatif, asit - test oranı ile pozitif bir ilişki bulunmaktadır. Asit - test oranı katsayısının yüksek olması nedeniyle aktif kârlılık oranına etkisi en yüksek değişken, asit - test oranıdır. Bu sektörde işlem gören işletmelerin aktif kârlılığını en fazla asit - test oranı etkilemektedir. Ayrıca, cari oranı ve kaldıraç oranı arttıkça sektördeki işletmelerin aktif kârlılıkları azalmaktadır. Özsermaye kârlılık için cari oran, asit - test oranı ve kaldıraç oranı değişkenlerinin özsermaye kârlılığını etkilemediği sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Karlılık Oranları, BİST Gıda, İçecek ve Tütün Sektörü, Panel Regresyon Analizi, Stata 17

Examining the Factors Determining Profitability in BIST Food, Beverage and Tobacco Sector with Panel Data Analysis

Abstract

BIST food, beverage and tobacco industry is among the important sectors due to issues such as food safety, famine and global warming. For this reason, panel regression analysis was conducted with the data of thirty - two businesses operating in the sector between 2019 and 2023, and the data was examined using the Stata 17 program. Return on assets, equity capital were dependent variables, current ratio, acid-test ratio and leverage ratio were independent variables. After performing the necessary tests to estimate the method to be applied, the existence of heteroskedasticity, autocorrelation and inter - unit correlation problems were examined using methods suitable for the random effects. It was determined that there was heteroscedasticity for both methods, there were no autocorrelation and interunit cross - sectional problems. Since the problem of heteroscedasticity was detected in both methods, the estimator that should be used for random effects was applied. According to the results of asset profitability analysis; there is a negative relationship between the asset return ratio, leverage ratio and current ratio, and a positive relationship with the acid-test ratio. Since the acid test ratio coefficient is high, the variable that has the highest impact on the asset profitability ratio is the acid - test ratio. The acid - test ratio affects the asset profitability of companies operating in this sector the most. Additionally, as the current ratio and leverage ratio increases, the asset profitability of the companies in the sector decreases. For the return on equity, it is concluded that current ratio, acid - test ratio and leverage ratio variables do not affect the return on equity.

Keywords

Profitability Ratios, BIST Food, Beverage and Tobacco Sector, Panel Regression Analysis, Stata 17

References

• Akay, Y., & Nur, T. (2022). Katılım 30 endeksinde işlem gören işletmelerin sermaye yapısı belirleyicilerinin panel veri analizi ile incelenmesi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 14(1), 558 – 577.
• Akgün, A. (2022). Borsa İstanbul (BIST) tekstil ve deri endeksi firmalarının karlılığını etkileyen içsel faktörlerin analizi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 57(3), 2473 – 2487.
• Aslan, M. (2022). Entelektüel sermayenin firma kârlılık performansına etkisi: Bist imalat sektöründe bir uygulama. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 597 – 615.
• Aydın, Y. (2019). Türk bankacılık sektöründe kârlılığı etkileyen faktörlerin panel veri analizi ile incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 10(1), 181 – 189.
• Baltagi B. H. (2013). Econometric analysis of panel data. (6th), Springer, USA.
• Bumin, M. (2023). Türk bankacılık sektöründe mevduat bankalarının karlılık performansını etkileyen faktörlerin panel regresyon analizi ile belirlenmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (100), 135 – 152.
• Çelik, İ. E., & Bozkurt, G. (2024). Finansal ekonometrik analiz eviews uygulamalı. Gazi Kitabevi. Çınar, M. (2021). Panel veri ekonometrisi, stata ve eviews uygulamalı. Ekin Yayınevi.
• Demirhan, D. (2022). İmalat ve hizmet sektörlerinde kârlılık oranlarını etkileyen faktörlerin analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (94), 31 - 52.
• Dizgil, E. (2019). Firma kârlılığını etkileyen içsel faktörler: Bist gıda, içecek endeksinde yer alan firmalar üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 22(2), 420 - 432.
• Doğan, M., & Topal, Y. (2016). Kârlılığı belirleyen finansal faktörler: BIST’te işlem gören imalat sanayi firmaları üzerine bir araştırma. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(1), 53 – 64.
• Erdinç, N. Y. (2020). Borsa İstanbul’da işlem gören imalat işletmelerinin kârlılığını etkileyen işletmeye özgü ve makroekonomik değişkenlerin analizi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(4), 2108 – 2125, Doi: 10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.20.10.1441.
• Erokyar, E. (2008). İşletmelerde kârlılık ve kârlılığı etkileyen faktörler. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Ersan, O., & Çanakçıoğlu, M. (2020). Şirket kârlılığının finansal belirleyicileri: Gıda sektörü üzerine bir araştırma. Mali Çözüm Dergisi, 30(159), 69 – 89.
• Gołaś, Z., & Kurzawa, I. (2016). Profitability of the food industry in Poland – an ordered logit model approach. Business Administration and Management, 4, 73 – 88, DOI: 10.15240/tul/001/2016-4-006.
• Günel, A. (2003). Regresyon denkleminin başarısını ölçmede kullanılan belirleme katsayısı ve kritiği. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4(2), 133 – 140.
• Güriş, S., Akay, E. Ç., & Güriş, B. (2017). Eviews ile temel ekonometri. Der Yayınları: 411.
• Hayakawa, K. (2017). Unit root test for short panels with serially correlated errors. Commun Stat - Theory Methods, 46(8), 3891 – 3900.
• Işıldak, M. S. (2024). Kârlılığa etki eden finansal oranlar - BİST bilişim endeksinde panel veri analizi uygulaması. Muhasebe ve Finans İncelemeleri Dergisi, 7(1), 1 – 19. DOI: 10.32951/mufider.1329791.
• Kılıç, M., & Güler, B. (2019). Borsa İstanbul’a (BİST) kayıtlı lojistik firmalarının kârlılık belirleyicileri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1), 69 – 82.
• Konstantinidis, C., Natos, D., & Mattas, K. (2021). Food and beverages industry competitiveness in economic turbulence. Agricultural Policy Viewpoints, British Food Journal, 123(5), 1974 – 1983, DOI 10.1108/BFJ-04-2019-0267.
• Konuşkan, A., & Kılınç, Z. (2022). Kârlılığa etki eden finansal oranların panel veri analiz yöntemi ile tespiti: BIST 100 gıda sektöründe bir uygulama. Journal of Public Economy and Public Financial Management, PEPFM, 2(1), 1 – 18.
• Kutlar, A. (2017). Adım adım eviews ile panel veri ekonometrisi uygulamaları. (1. Basım), Umuttepe Yayın No: 199.
• Mansikkamäki, S. (2023). Firm growth and profitability: The role of age and size in shifts between growth–profitability configurations. Journal of Business Venturing Insights, 19, 1–10, https://doi.org/10.1016/j.jbvi.2023.e00372.
• Öndeş, T., & Barakalı, O. C. (2023). Faiz oranlarının gayrimenkul yatırım ortaklığı kârlılık oranları üzerinde etkisi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (97), 49 – 62.
• Özbey, S., & Özarı, Ç. (2020). Borsa İstanbul imalat sanayi işletmelerinin kârlılığa etki eden faktörlerinin panel regresyon ile incelenmesi. Business & Management Studies: An International Journal, BMIJ, 541 – 574, doi: http://dx.doi.org/10.15295/bmij.v8i1.1327.
• Özer, Y., Babuşcu, Ş. & Hazar, A. (2021). Bankaların kârlılığını etkileyen içsel ve dışsal faktörlerin analizi – Türkiye örneği (2008 – 2018). Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 29 – 44.
• Öztürk, M., & Gençer, Ö. (2020). Firma performasını etkileyen faktörler: Bıst gıda, içki ve tütün sektörü için panel veri analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sobider, 7(49), 119 – 136.
• Sarıgül, H. (2023). Entelektüel sermayenin ticari bankalarda kârlılığa etkisi: Türk bankacılık sektöründen kanıtlar. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (98), 43 – 62.
• Seissian, L. A., Gharios, R. T., & Awad, A. B. (2018). Structural and market-related factors impacting profitability: A cross sectional study of listed companiesa. Arab Economic and Business Journal, 13, 125 – 133, http://dx.doi.org/10.1016/j.aebj.2018.09.001.
• Şeker, K., & Çemberlitaş, İ. (2022). Katılım bankalarında kârlılığı etkileyen içsel ve dışsal faktörlerin panel veri yöntemi ile analizi: Türkiye örneği (2016-2021). Bingöl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 477 – 508, DOI: 10.33399/biibfad.1079844.
• Tatoğlu, F. Y. (2021). Panel veri ekonometrisi stata uygulamalı. (6. Baskı), Yayın No: 4068, İşletme – Ekonomi Dizisi: 1090, Beta Basım Yayım.
• Taysı, K. (2020). Aktif kârlılığa etki eden faktörlerin panel veri analizi yöntemiyle belirlenmesi. Journal of Original Studies, 1(1), 15 – 30.
• Tepeli, Y., & Bayrakdaroğlu, A. (2023). Borsa İstanbul’da Finansal Analiz Uygulamaları, Sektörler Bazında İncelemeler (2018 – 2022) – I. In Y. Kılıç, M. F. Buğan, & A. Bayrakdaroğlu (Eds.), Gıda, İçecek ve Tütün Sektörü Finansal Analizi (pp. 67-84). Özgür Yayınları.
• Ün, T. (2018). Uygulamalı panel veri ekonometrisi. In S. Güriş (Ed.), Stata ve panel veri modellerinin tahmini (pp. 43-72). Der Yayınları: 481.
• T. C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2021). Sektör raporları. https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/sektor-raporlari. Erişim Tarihi: 12.07.2024.
• TÜİK (2023). Bitkisel üretim istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Uretim-Istatistikleri-2023. Erişim Tarihi: 12.07.2024.
• Yanya, E., & Tanrıöven, C. (2022). BİST imalat sektöründeki şirketlerin fiyat/kazanç oranını belirleyen faktörlerin analizi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 14(1), 991 –1009, https://doi.org/10.20491/isarder.2022.1423.
• Yıldırım, Z. (2023). Eviews programı ile temel ekonometri uygulamaları. Gazi Kitabevi.