AYASOFYA CAMİ’NDE RAMAZAN AYINDA SÜRDÜRÜLEN DİNİ MUSİKİ GELENEĞİ

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: SAYI 22, 203 - 231, 30.06.2025

Duha Nur Köksal , Safiye Yağcı

Öz

Tarihi yüzyıllar öncesine uzanan Türk müziği, saz ve söz musikisi olarak ikiye ayrılmıştır. Söz musikisinin bir diğer alt başlığı olan dini musiki, İslam diniyle yüzyıllar boyu beraber bir bütünlük ve geleneksellik kazanmıştır. Dini musiki genellikle özel günlerde, camilerde, tekkelerde ve çeşitli dini topluluklarda icra edilmektedir. Müslümanlar için ramazan ayı oldukça önemli ve değerli bir aydır. İslam’da on bir ayın sultanı olarak kabul edilen ramazan ayı ve ramazan ayı içerisinde bin aydan hayırlı olan Kadir Gecesi mevcuttur. Kur’an-ı Kerim ramazan ayının kadir gecesi indirilmiştir.
İstanbul, tarihi boyunca birçok imparatorluğa ev sahipliği yapmıştır. İstanbul’u bu denli önemli kılan coğrafi ve birçok din açısından önemli olan manevi konumudur. İstanbul dini musikinin oluşumu ve gelişimi açısından kaynak gösterilebilecek bir şehirdir. Ramazan ayında Ayasofya Cami’nde okunan Kur’an-ı Kerim ayetleri, icra edilen mevlit-i şerif, gazel, kaside ve ilahiler belli bir makam ve usulle icra edilmektedir. Bu çalışmada Türk müziği ve dini musiki başlıklarına yer verilmiştir. Dini musikide kullanılan makamlar, usuller ve formlar tanımlanmıştır. Ayasofya Cami’nde sürdürülen dini musiki geleneği hakkında bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırmanın kavramsal çerçevesinde caminin tarihçesi, camide yapılan uygulamalar, okunan eserler, okunan eserlerin notaları, makamları, usulleri, formları ve müezzinle yapılan röportaj yer almaktadır. Bu doğrultuda çalışmanın dini musiki alanında yapılacak olan başka çalışmalara yön vermesi ve kaynak teşkil etmesi beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Ayasofya cami , Dini musiki , Ramazan ayı.

Kaynakça

• Akdoğan, B. (2002). Din Görevlilerine Mûsikî Eğitimi Verilmesi Hakkında Örnek Bir Metot. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43(2), 315-353.
• Ak, A. Ş. (2009). Türk Din Mûsikîsi- Cami ve Tekke Musikisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Behar, C, (2003). Aşk Olmayınca Meşk Olmaz Geleneksel Osmanlı/Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Can, M. C., ve Levendoğlu, N. O. (2002). Geleneksel Türk Sanat Müziği Terminolojisinde Çok Kültürlü Unsurlar. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 239-245.
• Çevikoğlu, T. (2009), Klasik Türk Müziğinin Bugünkü Sorunları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi – ICANAS 38, 10-15 Eylül 2007 Ankara, Panel- Klasik Türk Musikisinin Dünü, Bugünü ve Yarını, Bildiriler Müzik Kültürü ve Eğitimi, c.2, Ankara.
• Çoruhlu, Y. E., Demir, O. ve Yıldız, O. (2016). Ayasofya Bilmecesi: Kilise, Cami, Müze, Hangisi?. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (27), 17-32.
• Demirtaş, Y. (2009). Türk Din Mûsikisi Formları. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(14), 213-227.
• Deniz, Y. S. ve Avcı, M. (2023). İnanç turizminde mekânsal değişimin ziyaret motivasyonuna etkisi: Ayasofya Cami örneği. Journal of Humanities and Tourism Research, 13(3), 472-487
• Diker, F. H. (2016). Ayasofya ve Onarımları. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet vakıf Üniversitesi Yayınları.
• https://www.ayasofyacamii.gov.tr/tr/ayasofya-tarihi (Erişim Tarihi: 18.06.2023).
• https://www.neyzen.com/nota_arsivi/01_ilahiler/002_acem_asiran/elveda_bizden.pdf
• https://www.neyzen.com/nota_arsivi/01_ilahiler/023_evc/canim_kurban.pdf (Erişim Tarihi: 01.06.2024). https://www.neyzen.com/nota_arsivi/01_ilahiler/043_huseyni/bulbuller_sazda.pdf (Erişim Tarihi: 01.06.2024).
• https://www.neyzen.com/nota_arsivi/01_ilahiler/078_saba/gelineyasiklar.pdf (Erişim Tarihi: 01.06.2024).
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/07/20200710M1-1.pdf (Erişim Tarihi: 18.06.2023).
• http://www.turkishmusicportal.org/tr/turk-muzigi-tarihi (Erişim tarihi: 17.03.2024).
• https://islamansiklopedisi.org.tr/oruc#1 (Erişim Tarihi: 06.06.2024).
• Işık, A. ve Güneş, E. (2017). Türk Tarihinde Özel Yeteneklilerin Eğitimi: Osmanlı Enderun Mektebi. Üstün Zekâlılar Eğitimi ve Yaratıcılık Dergisi, 4(3), 1-13.
• Kahyaoğlu, Y. (2015). Klasik Türk müziğinde saz müziğinin yeri ve önemi. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 1(1), 57-60.
• Kaçar, G. Y. (2008). Türk musikisinde makam. İslam, San’at, Tarih, Edebiyat ve Musikisi Dergisi, 6(11), 145-158.
• Kılınç, A. (2019). Cami Görevlilerinin Müzik Alanına İlişkin Görüşmeleri (Niğde İli örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Niğde Ömer Halis Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Kutluğ, Y. F. (2000). Türk Musikisinde Makamlar. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. Kur’an-ı Kerim, El- Kadîr Suresi, Ayet 97 /1-5.
• Özkan İ. H. (2016). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri. (15.Baskı) Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Önder, H.İ. (2010). Ramazan Musıkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Poyraz, H. H. (2021). Türk Müziği Nazariyatı ve Solfej Dersinin Geleneksel Meşk Sistemi ile Uygulanabilirliğine Yönelik Eğitimci Görüşlerinin İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Paşaoğlu, S. (2009). Müzik Kültüründe Sözlü ve Yazılı Aktarım, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 143-159 Turhan, H. E. (2023). Sînekeman Öğretimi Başlangıç Seviyesi İçin Bir Öneri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli. Tüfekçi, S. (2001). Dînî Mûsikîsi Formları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, İstanbul. Şahin, O. (2015). Ramazan Gecelerini İhyâ Etmek İçin Kılınan Teravih Namazı. Diyanet İlmi Dergi, 51(2), 87-124. Yıldırım, E. (2013). İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı Arşiv Belgelerinden Hareketle 18. Yüzyıl İstanbul’unda Ramazan. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Yıldız, S. B. (2021). Toplumumuzun Kutsal Zaman Algısı ve Bunun Dini Hayata Yansımaları (Üç Aylar Örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.