Gönülle Bağlantılı Olarak Klasik Türk Şiirinde Monolog ve Diyalog: Şeref Hanım Örneği

Yıl 2021, Sayı: 16, 337 - 364, 30.06.2021

Fırat Sevinç

https://doi.org/10.18498/amailad.876583

Öz

Günümüz modern edebiyatında birçok anlatım tekniği kullanılmaktadır. Monolog ve diyalog bu anlatım tekniklerinden ikisidir. Özellikle roman ve hikâye gibi edebî türlerde bu tekniklerden daha çok yararlanılmaktadır. Günümüzde bu tekniklerle ilgili yazılan bilgi verici mahiyetteki eserler sayesinde monolog ve diyalogla ilgili bilgi edinilebilmektedir. Ancak geçmişte bu tekniklerden bahsedilmemesi, monolog ve diyaloğun o zaman yazılan eserlerde kullanılmadığı anlamına gelmemektedir.

Çok uzun bir geçmişe sahip olan klasik Türk şiirinde monolog ve diyalog tekniklerinin kullanıldığı görülmektedir. Bu teknikler uzun hikâyelerin anlatıldığı mesnevilerde ve âşığın ruh hâlinin ön plana çıktığı gazellerde kendini daha çok göstermektedir. Gönül kavramının daha çok kullanıldığı gazellerde iç monolog, dış monolog, iç diyalog ve dış diyalog tekniklerinin tamamı mevcuttur. Ancak bu teknikler roman ve hikâyede olduğu gibi her zaman net değildir. Belli bir düşünsel süreçten sonra bu tekniklerin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Şiirde kelime sayısının az olması, az kelimeyle çok şey ifade edilmesi gerekliliği ve şiirin kendine has kurallarının olması bu durumun oluşmasına yol açmaktadır.

Şiiri müelliften, müellifi de içinde yaşadığı toplumdan soyutlayarak yapılan bir tahlil, şiirin anlam dünyasının tam olarak anlaşılmamasına neden olmaktadır. Şiir, bu durum göz önünde bulundurularak psikoloji, sosyoloji ve felsefe gibi bilim dallarından faydalanılarak tahlil edilmelidir. Bu çalışmada, özellikle psikoloji biliminin verilerinden yararlanılarak oluşturulan monolog ve diyalog teknikleriyle yapılacak bir tahlilin, klasik Türk şiirinin anlam dünyasının daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacağının gösterilmesi amaçlanmaktadır.

Örnekleme anlamında klasik Türk şiirinin tamamını gösterme durumu mümkün olmadığından dolayı çalışmada 19. yüzyılın kadın şairlerinden Şeref Hanım’ın divanı ele alınmaktadır. Şeref Hanım yaşadığı dönem içerisinde maddi sıkıntılara maruz kalmış, eldeki bilgilerden evli ve çocuk sahibi olmadığı anlaşılan önemli bir kadın şairdir. Onun divanının seçilmesinde, monolog ve diyalog tekniklerinin kullanılarak şiirin daha iyi tahlil edilebileceğini göstermenin yanında farklı sorulara da cevap aranmaktadır. Birincisi Şeref Hanım’ın kadın bir şair olarak monolog ve diyaloğu diğer şairlere göre nasıl kullandığıdır. İkincisi ise onun gerçek hayatta yaşamış olduğu sıkıntıların, monolog ve diyaloglarına nasıl yansıdığıdır.

Çalışmanın tahlil kısmında dört ana başlık bulunmaktadır. Bunlar iç monolog, dış monolog, iç diyalog ve dış diyalog örnekleri şeklindedir. Şeref Hanım Divanı tarandıktan sonra tespit edilen örnekler, ilgili olduğu başlığın altında tahlil edilmektedir. Gönül kelimesinin ya da bu kelimeyi karşılayan Arapça ve Farsça kelimelerin içinde bulunduğu örnekler, monolog ve diyalog tekniklerinin özellikleri kullanılarak tahlil edilmekte, bu tekniklerin kullanımını belirgin kılan kelime ve kelime grupları gösterilmektedir. Monolog ve diyalog tekniğinden hareketle beytin anlamsal boyutu irdelenmekte ve şairin ruh hâliyle ilgili bazı çıkarımlar yapılmaktadır.

Çalışmada ele alınan beyitlerde gönlün, monolog ve diyalog tekniklerinin kullanımını zorunlu kıldığı, bu tekniklerin sürdürülebilir bir hüviyet kazanmasında etkili olduğu görülmektedir. Gönlün sevgiliye, kimliği belirsiz olana (dinleyici-okuyucu) ve kendisine seslenişleri bu tekniklerin kullanımını sağlayan etkenlerdir. Beyitlerde şairin kendisiyle baş başa kaldığı, söylemek istediklerini dışarıya yansıtamadığı, tereddütlü ve endişeli bir ruh hâline sahip olduğu anlaşılmaktadır.

Şeref Hanım gönülle bağlantılı beyitlerde, gönül kavramının klasik Türk şiirindeki norm ve kalıplarına bağlı kalmıştır. Ancak gönül kavramını kullanarak gerçek şahsiyetini geri çekmiş, gönül yoluyla konuşmuştur. Böylece gerçek hayattaki sıkıntılarını gizlemeye çalışmıştır. Ayrıca yaşadığı dönemin şartları, sıkıntılı hayatı ve bir kadın olarak toplum içerisinde erkekler gibi rahat hareket edemeyişi beyitlerde çatışmalı bir ruh hâlinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Örneklerde talihinden dolayı hem şikâyet etmiş hem de bu durumuna tevekkül etmiştir. Hâsılı bu çalışma ile klasik Türk şiirinin izahında monolog ve diyalog tekniklerinden yararlanılabileceği, genel anlamda bu teknikler kullanılarak şairlerin ruh hâliyle ilgili çıkarımlar yapılabileceği ve özelde ise Şeref Hanım’ın sıkıntılı hayatının bazı beyitlere yansımış olduğu sonucuna varılmıştır.   

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Şiir, Gönül, Monolog, Diyalog.

Monologue and Dialogue in Classical Turkish Poetry in Connection with Heart: Şeref Hanım Example

Öz

Many expression techniques are used in today's modern literature. Monologue and dialogue are two of these narrative techniques. These techniques are mostly used in novels and stories. Today, it is understood exactly what monologue and dialogue are. The fact that these techniques were not mentioned in the past does not mean that monologue and dialogue were not used in the works written at that time.

It is seen that the techniques of monologue and dialogue are used in classical Turkish poetry. These techniques manifest themselves more in mesnevi and in ghazels. In gazelles where the concept of heart is used more, all the techniques of inner monologue, outer monologue, inner dialogue and outer dialogue are available. These techniques are not always as clear as in novels and stories. It is understood that these techniques are used after a certain intellectual process. The low number of words in the poem, the need to express a lot with few words, and the poetry's own rules lead to this situation.

An analysis made by isolating the poem from the author and the author from the society in which he lives leads to incomplete understanding of the meaning world of poetry. Poetry should be analyzed using scientific branches such as psychology, sociology and philosophy. In this study, it is aimed to show that an analysis to be made in the light of monologue and dialogue techniques created by using the data of psychology science will contribute to a better understanding of the meaning world of classical Turkish poetry.

The Divan of Şeref Hanım, one of the female poets of the 19th century, is discussed in the study. Şeref Hanım is a female poet who was exposed to financial difficulties, and it is understood from the information available that she was married and had no children. In the selection of his divan, answers to different questions are sought in addition to showing that the poem can be analyzed better by using monologue and dialogue techniques. The first is how Şeref Hanım, as a female poet, used monologue and dialogue compared to other poets. The second is how his real life troubles are reflected in his monologues and dialogues.

There are four main headings in the analysis part of the study. These are examples of inner monologue, outer monologue, inner dialogue and outer dialogue. Şeref Hanım’s Divan has been scanned, the detected samples are analyzed under the relevant title. Examples that include the word Gönül (Heart) or Arabic and Persian words corresponding to this word are analyzed using the features of monologue and dialogue techniques, and the words and word groups that make these techniques distinctive are shown. Based on the technique of monologue and dialogue, the semantic dimension of the couplet is examined and some conclusions are drawn about the mood of the poet.

It is seen that the heart necessitates the use of monologue and dialogue techniques, and these techniques have an effect on gaining a sustainable identity. The way the heart speaks to the lover, the unidentified person (listener-reader) and himself are the factors that enable the use of these techniques. It is seen in the couplets that the poet was alone with himself, could not reflect what he wanted to say, and had a hesitant and anxious mood.

Şeref Hanım adhered to the norms and patterns of the concept of heart in classical Turkish poetry. By using the concept of heart, she withdrew her true personality and spoke with heart. So, she tried to hide her real life troubles. The conditions of the period in which he lived, his troubled life and his inability to act comfortably in the society as a woman like men led to the emergence of a conflicting mood in couplets. She both complained and relied on this situation because of her fortune. It was concluded that monologue and dialogue techniques can be used in the explanation of classical Turkish poetry, in general, by using these techniques, inferences can be made about the mood of the poets, and in particular, Şeref Hanım's troubled life was reflected in some couplets.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature, Poem, Heart, Monologue, Dialogue.

Kaynakça

• Arı, Zeliha. Ferit Edgü’nün Öykü ve Romanlarında Anlatım Teknikleri. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Arslan, Mehmet. "Şeref Hanım". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/550. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Arslan, Mehmet. Şeref Hanım Dîvânı. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59880,seref-hanim-divanipdf.pdf?0.
• Aytaç, Gürsel. Genel Edebiyat Bilimi. İstanbul: Papirüs Yayınları, 1. Basım, 1999.
• Babacan, İsrafil. “Sergüzeştnâmeden Hatırata Geçiş Eseri: Mihnet-Keşân”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 3/1 (2019), 1-13. https://doi.org/10.34083/akaded.541380
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 5. Basım, 2009.
• Chatman, Seymour. Öykü ve Söylem -Filmde ve Kurmacada Anlatı Yapısı. çev. Özgür Yaren. Ankara: De Ki Basım Yayım, 1. Basım, 2008.
• Çetişli, İsmail. Metin Tahlillerine Giriş 2 (Hikaye, Roman, Tiyatro). Ankara: Akçağ Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Elmas, Nazım. “Mustafa Kutlu’nun ‘Bu Böyledir’ Adlı Hikâye Kitabında Bilinç Akışı ve İç Monolog Tekniği”. Karadeniz Araştırmaları 29/29 (Bahar 2011), 133-145.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 2004.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 4 Şubat 2021. https://sozluk.gov.tr/
• Holman, Clarence Hugh. A Handbook To Literatute. New York: Macmillan, 6. Basım, 1992.
• Humprey, Robert. Teyyâru’l-Va‘y fi’r-Rivâyeti’l-Hadîse. çev. Mahmûd er-Rebîî. Kahire: el-Merkezu'l-Kavmî li't-Terceme, 2015.
• Karabulut, Mustafa. “Yusuf Atılgan'ın ‘Aylak Adam’ Romanında Anlatım Teknikleri”. Turkish Studies 7/1 (Kış 2012), 1375-1387. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.2965
• Karataş, Turan. Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İz Yayınları, 2001.
• Kolcu, Ali İhsan. Öykü Sanatı. Konya: Salkımsöğüt Yayınevi, 4. Basım, 2015.
• Koç, Emel. Felsefe ve Edebiyat”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/1 (2015), 105-118.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Selçuk, Kemal. “Öyküde Dramatik Yapı”. Adam Öykü 57 (Mart 2005), 61-63.
• Serinsu, Ahmet (ed.). Dinî Terimler Sözlüğü. Ankara: MEB Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Sevinç, Fırat. Klasik Türk Şiirinde Bahçe ve Unsurlarının Anlamsal İlişkileri. Bitlis: Eren Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Şimşek, Yaşar. “"İç Monolog" ve "Bilinç Akışı" Tekniği Açısından Oğuz Atay’ın “Unutulan” Hikâyesi”. Söylem Filoloji Dergisi 4/2 (2019), 307-329.
• Tekin, Mehmet. Roman Sanatı I, Romanın Unsurları. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2014.
• Tepebaşılı, Fatih. Roman İncelemesine Giriş. Konya: Çizgi Yayınevi, 1. Basım, 2012.
• Uçak, Salih. “Şeyyad Hamza’nın Yûsuf ve Zelîhâ mesnevisinde estetik anlatı boyutu”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Dergisi 17 (2019), 154-166. https://doi.org/10.29000/rumelide.656667
• Uludağ, Süleyman. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/229-232. Ankara: TDV Yayınları, 2001.