The Rights of the Dead Over the Alives in Islamic Fiqh

Yıl 2021, Sayı: 16, 267 - 299, 30.06.2021

Mesut Bayar

https://doi.org/10.18498/amailad.895211

Cited By: 1

Öz

Death is a reality that will happen to every person. As long as the person is in this world, he has responsibilities and rights. With death, the responsibility of the person ends. But their rights continue for a certain period of time. These rights were explained in our article. The aim of the article is to determine the rights of the deceased on the living and to explain the jurisprudence rights in terms of fiqh. For, understanding the rights of the dead; are discussed in three parts. the rights to the deceased's estate, rights to the body of the deceased and the rights to the soul of the dead. The continuation of legal regulations to a person after death shows that man has never been neglected by his Lord. Because these rights for the dead are provided by Him. Nobody can take away this right. The existence of rights regarding the body of the dead shows the value given to man. As the living thing of man is valuable, his dead body is also valuable. For these reasons, it is haram to harm the body of the living like to harm the body of the dead. Practices such as performing the funeral prayer of the dead, shrouding, washing, and burial are signs of the spiritual value given to the body of the deceased. With death, the rights of the deceased pass from him responsibility to him estate after a certain period of time. The deceased has both financial rights and personal rights, and sometimes two rights together. Personal rights end with death and do not pass on to heirs, on the other hand, solely financial rights pass on to heirs. Unless the financial rights of the deceased are paid, his estate is not distributed to the heirs. The debts of Allah; under normal conditions, not fall. However, if a person is unable to do this as long as he lives, this debt is deducted by ransom, as in fasting. The possibility of this after death; there are different judgments on this subject according to worship and different opinions of jurists in details. After death, the soul leaves the corpse, and with the grip of the soul, its disposition on the body ends. When the savings of the soul in the body cease, the field of action also disappears. On the other hand, there are practices that the dead have no effect and those who live after him death do for his. The performance of these practices by the living can be regarded as a right for the soul of the dead. In our study, were explained the rights to the soul and the fiqh judgements of the issues believed to affect the soul. Accordingly, it is unanimously accepted as a right that the living pray for the souls of the dead and make forgiveness their sins.It is also accepted by the majority that the recited Quran will be donated to the souls. These jurisprudences constitute the most important evidence of the existence of rights for the souls of the dead. There are new developments about the nature of death every day. The fact that death includes a process until the person who completes this worldly life is resurrected makes the subject important. In this respect, Muslims need to be informed about the consequences of death. Considering that there is also information pollution on this subject today, the necessity of bringing together our duties against the dead in a study emerges. It is thought that this study contributes to death issue within the framework of the deceased's rights. The article consists of three titles following the introduction. In the first title, the concepts of death and right, which constitute the basic concepts of the research, were explained in proportion to their relevance to the subject. General results of death were given under the second title. In the third title, the rights of the deceased over the living were classified as one of these results and the rights to the body, estate and soul of the deceased are mentioned in turn.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Death, Dead, Right, Corpse.

İslam Fıkhında Ölünün Yaşayanlar Üzerindeki Hakları

Öz

Ölüm, her insanın başına gelecek olan bir gerçektir. Kişi bu dünyada olduğu sürece sorumluluklar yüklenmekte ve haklara sahip olmaktadır. Ölümle birlikte kişinin sorumluluğu bitmektedir. Fakat hakları belli bir süre devam etmektedir. Bu haklara literatürde ölünün hakları denilmektedir. Makalemizde söz konusu haklar açıklanmıştır. Makalenin amacı, ölünün yaşayanlar üzerinde haklarını tespit etmek ve bu hakların fıkıh açısından hükümlerini açıklamaktır. Hükümlerin anlaşılabilmesi için ölünün hakları; ölünün terikesine yönelik haklar, ölünün bedenine yönelik haklar ve ölünün ruhuna yönelik haklar olmak üzere üç kısımda ele alınmıştır. Ölümden sonra da kişi ile ilgili hukuki düzenlemelerin devam etmesi insanın Rabbi tarafından hiçbir zaman ihmal edilmediğini göstermektedir. Çünkü ölü için haklar O’nun tarafından verilmiştir. Hiç kimsenin bu hakkı ortadan kaldırma yetkisi yoktur. Ölünün bedenine yönelik hakların var olması insana verilmiş olan değeri göstermektedir. İnsanın dirisine değer verildiği gibi ölüsüne de değer verilmiştir. Bu sebeplerle dirinin de ölünün de bedenine zarar vermek haram kılınmıştır. Ölünün cenaze namazının kılınması, kefenlenmesi, yıkanması ve gömülmesi gibi uygulamalar ölünün bedenine verilen manevi değerin diğer belirtileridir. Ölümle birlikte ölünün hakları belli bir süre sonra zimmetinden terikesine geçer. Ölünün sırf mali hakları ve sırf şahsi hakları olduğu gibi bazen de bu iki hakk beraber bulunmaktadır. Şahsa bağlı haklar ölümle sona ermekte ve mirasçılara intikal etmemektedir. Buna karşılık sırf mali hakları varislere intikal etmektedir. Bundan hareketle ölünün mali hakları ödenmeden terikesi varislere taksim edilmemektedir. Allah haklarına gelince; normal şartlarda Allah hakkı sakıt olmaz. Ancak kişi yaşadığı sürece bunu yapamayacak durumda ise oruçta olduğu gibi fidye vermek suretiyle bu borcu düşürme hakkına sahiptir. Öldükten sonra bunun imkânına gelince; bu konuda ibadete göre değişen hükümler ve fakihlerin detaylarda farklı görüşleri bulunmaktadır. Ölümden sonra ruh cesetten ayrılmakta, ruhun kabzedilmesi ile beden üzerindeki tasarrufu sona ermektedir. Ruhun bedendeki tasarrufu kesilince amel etme sahası da ortadan kalkmaktadır. Diğer yandan ölünün yaşarken üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı ve ölümünden sonra yaşayanların kendisi için yerine getirdikleri bazı ameller mevcuttur. Bu amellerin diriler tarafından ifası ölünün ruhu için bir hak olarak değerlendirilebilir. Çalışmamızda ruha yönelik haklar ile ruha etki edildiğine inanılan meselelerin de fıkhi hükümleri açıklanmıştır. Buna göre dirilerin ölülerin ruhları için dua okumaları ve günahlarının bağışlanması için istiğfarda bulunmaları ittifakla bir hak olarak kabul edilmektedir. Okunan Kur’an’ın ölülerin ruhlarına bağışlanacağı da çoğunluk tarafından kabul edilmiştir. Bu hükümler ölünün ruhlarına yönelik hakların mevcut olduğunun en önemli delillerini oluşturmaktadır. Ölümün mahiyeti hakkında her geçen gün yeni gelişmeler meydana gelmektedir. Ölüm, bu dünya hayatını tamamlayan kişinin tekrar diriltileceği güne kadarki bir süreci içine alması, ölümlü olan insan için konuyu önemli hale getirmektedir. Bu açıdan Müslümanların ölümün sonuçları konusunda bilgi sahibi olmaları bir vecibedir. Günümüzde bu konuda bilgi kirliliğinin de mevcut olduğu düşünüldüğünde ölüye karşı vazifelerimizi bir çalışmada bir araya getirmenin gerekliliği ve önemi bariz bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmayla ölünün hakları çerçevesinde ölüm konusuna katkıda bulunulduğu düşünülmektedir. Makale, girişi takip eden üç başlıktan oluşmaktadır. Birinci başlıkta, araştırmanın temel kavramlarını oluşturan ölüm ve hak kavramları konu ile ilgileri oranında açıklanmıştır. İkinci başlık altında ölümün genel olarak sonuçları verilmiştir. Üçüncü başlıkta ise bu sonuçlardan biri olarak ölünün yaşayanlar üzerindeki hakları tasnif edilmiş ve ölünün bedenine, terikesine ve ruhuna yönelik haklar sırayla zikredilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Ölüm, Ölü, Hak, Ceset.

Kaynakça

• Bardakoğlu, Ali. “Hak“. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/139-151. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. et-Tehzîb. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd vd.. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Bereketî, Muhammed Umeym el-İhsan el-Müceddidî. et-Ta’rîfâtü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. b.y.: Dârü Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Buhârî, Burhânüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz. el-Muḥîṭü’l-Burhânî fi’l-fıḳhi’n-Nuʿmânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004. Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Keşşâfü’l-kına` an metni’l-İkna`. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Cezîri, Muhammed b. Ahmed. el-Fıkh ale’l-mezâhibi’l-erba`a. 5 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı. ”Anadolu Ajansı”. (Son Erişim: 19.03.2021). https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/organ-nakli-otopsi-engeline-takildi/183067.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. Nihâyetü’l-maṭlab fî dirâyeti’l-meẕheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. 20 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1428/2007.
• Demîrî, Tâcüddîn Behrâm b. Abdillâh b. Abdilazîz. Tahbîru’l-Muhtasar. thk. Ahmed b. Abdilkerîm Necîb vd.. 5 Cilt. Saraybosna: Merkezu Necibuveyh, 1434/2013.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı”. (Son Erişim 19.03.2021). https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/38362/salgin-hastalik-durumunda-cenaze-namazi-ve-defin-islemlerinin-dini-hukmu-nedir-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn2t8ij%2beDtMkJdRGirgyeb8%3d
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu, Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. Eş`as el-Ezdî es-Sicistânî. Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Yahyâ Muhammed Hasen. Hukûku’l-meyyit ve Ahkâmuh fi’l-İslâm. Umman: Dârü Yafa’l-İlmiyye, 1431/2010.
• Esen, Hüseyin. "İslam Hukukunda Ölümün Mâlî Hak ve Borçlara Etkisi". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (Haziran 2005), 55-86.
• Esen, Hüseyin. “Ölüm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/38-40. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Mısbahu’l-münîr. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1987.
• Gazzâlî ,Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʽrife, ts.
• Günay, Hacı Mehmet. “Telkin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/404-406. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011.
• Hacak, Hasan. İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Haraşî, Muhammed b. Abdillâh. Şerhu Muhtasari Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân Mevâhibü’l-celîl li-şerḥi Muḫtasarı Halîl. b.y.: Dârü’l-fik, 1412/1992.
• Ilîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Minehü'l-celîl Şerhü Muhtasari Halil. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1409/1989.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn Alâuddîn b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1412/1992.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh el-Meâfirî. el-Mesâlik fî şerḥi Muvaṭṭaʾi Mâlik. thk. Muhammed b. el-Süleymânî vd.. 8 Cilt. b. y.: Dârü’l-Arabi’l-İslâmî, 1428/2007.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn b. Zekeriyyâ er-Râzî. Mu`cemü makâyisi’l-luğa. thk. Muhammed Abdüsselâm Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hacer, Ahmed b. Muhammed b. Alî el-Heytemî. Tuhfetü’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc. thk. Mustafâ Muhammed. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi't-Türasi'l-Arabî, 1357/1983.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü'r-râik şerhu Kenzi'd-dekâik (Tekmile ile birlikte). 8 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣıd. 4 Cilt Kahire: Dârü’l-Hadîs,1425/2004.
• İzzüddîn Ebû Muhammed Abdülazîz b. Abdisselâm es-Sülemî ed-Dımaşkî. Kavâidü’l-ahkâm fî masâlihi’l-enâm. thk. Tâhâ Abdurraûf Sa`d. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyati’l-Ezheriyye, 1414/1994.
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîre. thk. Muhammed Hacî vd.. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1415/1994.
• Kâsânî, Alâuddîn b. Mes‛ûd. Bedâi`u’s-sanâi` fî tertîbi’ş-şerâi`. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Kaya, Eyyüp Said - Hacak, Hasan. “Zimmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Kermî, Zeynüddîn Mer‘î b. Yûsuf b. Ebî Bekr. Delîlü’ṭ-ṭâlib li-neyli’l-meṭâlib. Ebû Kuteybe Muhammed el-Feryâbî. Riyad: Dâru’t-Tayyibe, 1425/2004.
• Koç, Sermet - Can, Muhammed. ”Ölüm Kavramı ve Ölüm Muayenesi”. Klinik Değişim 22/Özel Sayı (2009), 11-22.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Muavvız vd.. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Mâzerî, Ebû Abdillah Muhammed b. Alî. Şerhu't-Telkîn. thk. Muhammed el-Muhtâr es-Selâmî. 5 Cilt. Mısır: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2008.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed. el-İnsâf fî maʿrifeti’r-râcihi mine’l-hilâf. 12 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l- ʿArabî, ts.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmurz b. Alî. Dürerü’l-ḥükkâm fî şerḥi Ġureri’l-aḥkâm. 2 Cilt. Mısır: Dârü İhyâi Kütübi’l-Arabî, ts.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nefrâvî, Ahmed b. Gunaym b. Sâlim. el-Fevâkihu’d-Devvânî Alâ Risâleti İbn Ebî Zeydi’l-Kayravânî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünenʿü’ṣ-ṣuğrâ. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebü’l-Matbûʽâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʽ şerhü’l-Mühezzeb. thk. Muhammed Necib el-Mutî'î. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Ravdatü’t-tâlibîn umdetü’l-müftîn. thk. Züheyr eş-Şâvîş. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Özdemir, Merve. İslam Hukukuna Göre Beden Üzerinde Tasarruf ve Organ Nakli. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Râfiʽî, Ebü'l-Kâsım Abdulkerîm b. Muhammed. el-Azîz Şerhu’'l-Vecîz. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd vd.. 13 Cilt. Beyrut. Dârü’l-Kütübi'l-İlmiyye, 1417/1997.
• Râzî, Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtâru’s-sıhâh. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1420/1999.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza. Nihâyetü’l-Muhtâc İlâ şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1404/1984.
• Sa’dî, Ebû Habîb. el-Kâmûsu’l-fıkhî. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1408/1988.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü'l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʽrife, ts.
• Seyyid Sâbık, Fıkhü’s-sünne. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-Arabî,1397/1977.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma`rifeti me`ânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Tala, Murat. Ölümün Özel Haklara Etkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Turan, M. Fatih. “Fıkhî Açıdan Otopsi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 23 (2014), 271-296.
• Türk Hukuk Kurumu. Türk Hukuk Lugatı. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1991.
• Yaman, Ahmet. “İslam Hukuku Açısından Organ Nakli ve Beyin Ölümü”. Tıp, Etik, Din, Sosyoloji ve Hukuk Bağlamında Organ Nakli Sorunlar ve Çözüm Önerileri Sempozyumu. Malatya: y.y., Mayıs 2014, 26-36.
• Zerkâ, Mustafâ Ahmed. el-Medhal ilâ nazariyyeti’l-iltizâmi’amme fi’l-fıkhı’l-İslâmî. Dımaşk: Darü’l-Kalem, 1420/1999.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletuh. 8 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1405/1985.