An Expression Between Jarh And Ta'dīl: "Did Not Travel For The Sake Of Ḥadīth/Lam Yarḥal Fî Ṭalabi'l-Ḥadīth"

Year 2025, Issue: 25, 83 - 115, 30.06.2025

Ramazan Doğanay

https://doi.org/10.18498/amailad.1613981

Abstract

In the history of ḥadīth, undertaking journeys (rihla) has been one of the fundamental objectives of ḥadīth scholars. This practice, known as al-rihla fî ṭalabi'l-ḥadīth/al-ʻilm (traveling in pursuit of Ḥadīth/knowledge), was widely esteemed among ḥadīth scholars. Many ḥadīth scholars embarked on arduous intellectual journeys to various lands for diverse purposes, including transmitting ḥadīths that they could not access in their own regions, verifying the authenticity of ḥadīths they had already obtained by listening to them from alternative sources, meeting scholars they had not encountered before, acquiring knowledge about specific ḥadīths, and receiving 'āli isnād (elevated chains of transmission). Rihla or journey was considered such a crucial virtue for a ḥadīth scholar that some scholars went so far as to regard those who did not undertake rihla and remained confined to their localities as lacking in scholarly competence. Some even emphasized its significance with statements such as, "One does not travel to someone who has not traveled" or "The knowledge of one who has not traveled is not given credence." The practice of rihla can be traced back to the time of the Prophet. During that period, numerous delegations and Bedouins traveled to Medina to embrace Islam, acquire religious knowledge, or directly present their needs and inquiries to the Prophet. These journeys represent the earliest example of traveling for knowledge acquisition in the history of Islam. Many people in the Companion era explored various regions to discover new ḥadīths they had not heard of and authenticate known traditions through additional reference sources. During the tābi‘ūn period, rihla or journey became a systematic practice that started from these initial endeavors. The practice of rihla allowed ḥadīth scholars to increase their knowledge base by acquiring new ḥadīths, sourcing ḥadīths from unknown origins, and substantiating ḥadīth authenticity through multi-source verification. Thus, rihla was not only a pivotal aspect of a ḥadīth scholar's intellectual development but also a key indicator of their scholarly competence. Undertaking rihla contributed significantly to a scholar's expertise and fostered a positive perception of their reliability. Conversely, ḥadīth scholars who did not engage in rihla were often described with the emphatic phrase "did not travel" (lam yarḥal). The terms rahhāl (extensive traveler), jawwāl (wandering scholar), and tawwāf (frequent traveler) appear in biographical sources since they help establish the credibility of narrators. The phrase " lam yarḥal" indicates the narrator had not engaged in traveling, which resulted in an implied weakness of the narrator's credentials. A narrator's participation in traveling activities during rihla slightly improved their reliability status, but the lack of rihla increased uncertainty about their authenticity. However, it is important to note that such expressions were not direct criticisms (jarh) but indications of a scholarly limitation. The fact that no critic (nāqid/muntaqid) has been identified who explicitly used " lam yarḥal" as a formal criterion for discrediting a narrator further supports this interpretation. Research using rijāl (biographical works that provide information about the narrators of ḥadīth) and ṭabaqāt (generational works that categorize narrators based on their generation) has found eighteen scholars who did not carry out rihla or journey. The life stories of these ḥadīth scholars demonstrate that personal issues, including household situations and satisfied academic surroundings, prevented them from taking travel opportunities. Some scholars faced financial limitations to travel, which prevented them from undertaking rihla, though they managed to overcome this barrier by getting employment or accepting monetary assistance. The analysis begins with an introduction that explains why rihla is important to ḥadīth scholars and then deals with the scholars who didn’t have this experience. The reasons for their abstention from rihla are analyzed, and the study explores whether the absence of rihla had any implications for jarh and ta'dīl (narrator criticism and validation) or influenced the preferential selection of narrators.

Keywords

Hadith , Rihla , Lam yarḥal , Jarh , Ta

Cerh-Taʿdîl Arasında Bir İfade: “Hadis Uğruna Yolculuk Yapmadı/Lem Yerhal fî talebi’l-hadîs”

Abstract

Hadis tarihinde, rihle yapmak hadisçilerin temel gayelerinden biri olmuştur. er-Rıhle fî talebi’l-hadîs/ilm olarak isimlendirilen bu faaliyet, hadisçiler arasında çokça rağbet görmüştür. Birçok hadis âlimi, kendi bölgelerinde semâ etme imkânı bulamadıkları rivâyetleri tahammül etmek, ellerinde bulunan hadisi veya hadisleri başka kaynaklardan da dinlemek suretiyle hadisin sıhhatini pekiştirmek, görüşemedikleri hocalarla karşılaşıp onlardan istifade etmek, bir hadis hakkında bilgi sahibi olmak ve âlî isnâd elde etmek gibi muhtelif amaçlarla çeşit çeşit zahmetlere katlanarak farklı diyarlara ilmî yolculuklarda bulunmuştur. Rihle yapmak bir hadis âlimi için o kadar önemli bir meziyet kabul edilmiştir ki bazı hadisçiler, bu düşünceden hareketle, rihle yapmayıp kendi beldesiyle iktifâ edenleri vasıfsız olarak niteleyebilmiştir. Kimileri ise “Rihle yapmayana rihle yapılmaz” veya “Rihle yapmayanın ilmine itibar edilmez” gibi sözlerle bu ameliyenin ehemmiyetine dikkat çekmiştir. Rihle faaliyetini Hz. Peygamber’in zamanına kadar götürmek mümkündür. O dönemde birçok heyet ve bedevî, müslüman olmak, İslâm hakkında bilgi almak veya başka talep ve ihtiyaçlarını doğrudan Hz. Peygamber’e bildirmek için Medine’ye, Allah Resûlü’nün huzuruna gelmiştir. Bu yolculuklar aslında ilim uğruna yolculuğun ilk nüveleri addedilebilir. Mezkûr tablo sahâbe döneminde de aynı şekilde devam etmiş; birçok sahâbî bilmediği hadisleri dinlemek veya bildiği hadisleri başka kaynaklardan test etmek gayesiyle farklı diyarlara rihle yapmıştır. Tüm bu çabalar, tâbiîn döneminde hadisçiler arasında sistemli rihle faaliyetinin vücut bulmasına vesile olmuştur. Rihle vasıtasıyla hadisçiler, bilmedikleri hadisleri öğrenmiş, daha önce bir hocadan almamış oldukları hadisleri tahammül etmiş veya bir hadisi başka kanallardan da almak suretiyle o hadisin sıhhatini takviye etmiştir. Bu itibarla rihle yapmak bir hadisçinin hayatında dönüm noktası olduğu gibi aynı zamanda onun yetkinliğine işaret eden bir vasıf olmuştur. Öyle ki rihle yapmak, bir hadisçinin, alanında yetkinlik kazanmasına katkı sağlamış ve kişinin güvenirliği hususunda olumlu bir kanaat meydana getirmiştir. Buna mukabil muhaddisler, rihle yapmayan hadisçileri ise “rihle yapmadı” şeklinde vurgulu bir ifadeyle nitelemiştir. Bu durumda bir hadis râvîsinin biyografisinde yer alan “rahhâl”, “cevvâl” ve “tavvâf” gibi rihleye dair nitelemeler o kişi hakkında güven telkin ederken hadis talebi amacıyla rihle yapmayan kimseler hakkında “lem yerhal” gibi ifadeler ise bir nevi râvîdeki eksikliği çağrıştırmaktadır. Bu bağlamda râvînin rihle yapmış olması kısmen ona dair bir güven telkin etmekte, rihle yapmamış olmasının ise kısmen bir güvensizlik hâli ihsâs ettiği düşünülmektedir. Fakat bu ve benzeri ifadelerin, ilgili râvî hakkında doğrudan bir cerh olarak söylenmediği, sadece bir eksikliğe delalet ettiği ifade edilebilir. “Lem yerhal” ve benzeri ifadeleri doğrudan bir cerh sebebi amacıyla kullanan herhangi bir münekkidin tespit edilememiş olması da bunu göstermektedir. Ricâl ve tabakât eserleri özelinde yapılan bu çalışmada 18 muhaddisin rihle yapmadığı tespit edilmiş; söz konusu muhaddislerin biyografileri göz önünde bulundurulduğunda bunda kişinin ailevî durumu ile kendi beldeleriyle yetinmiş olmalarının etkili olduğu görülmüştür. Bunların yanı sıra râvînin maddi durumu, rihle yapmamasında belli oranda etkili olsa da pek çok muhaddis, farklı işlerde çalışarak veya birilerinden maddi destek alarak bu problemi aşabilmiştir. Çalışmada ilk olarak hadisçiler nezdinde rihlenin önemine muhtasar bir şekilde değinilecek, ardından rihle yapmayan muhaddisler tespit edilecektir. Rihle yapmamalarının gerekçeleri tetkik edilecek, rihle yapmamanın cerh-ta’dîl durumlarına bir tesirinin olup olmadığı ve bunun, râvîler arasında tercihte bulunma noktasında bir katkı sunup sunmadığı tahlil edilecektir.

Keywords

Hadis , Rihle , Cerh , Taʿdîl. , Lem yerhal

References

• Açıkel, Yusuf. Hadisler Uğruna İlmi Seyahatler/Rihle. Ankara: Nobel, 3. Basım, 2020.
• Âl Nuʿmân, Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. el-Câmiʿ li-Kütübi’d-duʿâfâ ve’l-metrûkîn ve’l-kezzâbîn. 18 Cilt. Mısır: Dâru İbn ʿAbbâs, 2018.
• ʿAlî Abdülbâsıt, Mezîd. Minhâcu’l-muhaddisîn fi’l-karni’l-evveli’l-hicrî ve hattâ ʿasrina’l-hâdır. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyye el-ʿÂmme li’l-Kitâb, ts.
• Bekir Kuzudişli. Hadis Rivayetinde Bağlam Sebebü irâdi'l-hadis. İstanbul: Klasik, 2020.
• Bekr b. ʿAbdillah, Ebû Zeyd. Tabakâtu’n-nessâbîn. Riyâd: Dârü’r-Rüşd, 1987.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. Menâkibu’ş-Şâfiʿî. thk. es-Seyyîd Ahmed Sakr, 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü Dâri’t-Turâs, 1970.
• el-Buhârî, Ebû ʿAbdillah Muhammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm. Sahîhu'l-Buhârî (Mevsû'atu’l-hadîsi’ş-şerîf: el-Kutubu’s-sitte). nşr. Sâlih b. ʿAbdilazîz b. Muhammed b. İbrâhîm Âlu’ş-Şeyh. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 4. Basım, 2008.
• el-Buhârî, Ebû ʿAbdillah Muhammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Heyet. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meʿârifi’l-ʿOsmâniyye, ts.
• Çoban, Fatma Büşra. Endülüslü Muhaddislerin Rihleleri (Hicrî İlk Dört Asır). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Doğanay, Ramazan. Hadis İlminin Teşekkül Sürecinde Şeybânî ile Şâfiî’nin Rolü -Mukayeseli Bir İnceleme-. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2024.
• Doğanay, Ramazan. Peygamber Yurdunun Misafirleri ve Hadis. Bursa: Emin Yayınları, 2022.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eşʿas es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd (Mevsûʿatu’l-hadîsi’ş-şerîf: el-Kutubu’s-sitte). nşr. Sâlih b. ʿAbdilazîz b. Muhammed b. İbrâhîm Âlü’ş-Şeyh. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 4. Basım, 2008.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. Eşʿas es-Sicistânî. Suâlâtu Ebî ʿUbeyd el-Âcurrî Ebâ Dâvûd es-Sicistânî fi’l-cerh ve’t-taʿdîl. thk. Muhammed ʿAlî Kâsım el-ʿOmerî. Medine: ʿİmâdetü’l-Bahsi’l-ʿİlmî bi’l-Câmʿiati’l-İslâmiyye, 1983.
• Ebû Gudde, ʿAbdulfettâh. Safehât min sabri’l-ʿulemâ ʿalâ şedâidi’l-ʿilm ve’t-tahsîl. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 10. Basım., 2012.
• Ebû Zehv, Muhammed. el-Hadîs ve’l-muhaddisûn. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî, 1958.
• Ebu’t-Tayyib, Nâyif b. Salâh b. ʿAlî el-Mansûrî. ed-Delîlu’l-muğnî li-şuyûhi’l-İmâm Ebi’l-Hasen ed-Dârekutnî. Suudi Arabistan: Dâru’l-Kiyân li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 2007.
• Ebu’t-Tayyib, Nâyif b. Salâh b. Alî el-Mansûrî. er-Ravdu’l-bâsim fî terâcimi şuyûhi’l-Hâkim. Riyâd: Dâru’l-ʿÂsıme li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 2011.
• Ebu’t-Tayyib, Nâyif b. Salâh b. Alî el-Mansûrî. es-Selsebîlü’n-nakî fî terâcimi şuyûhu’l-Beyhakî. Riyâd: Dâru’l-ʿÂsıme li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 2011.
• Erdem, Elif. Hadis Tarihinde İlim Yolculukları: Rihleler. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Hadis Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2022.
• Gül, Recep Emin. “Rihlenin İzlerini Buldân Kitaplarında Sürmek: İbnü’l-Fakîh’in Muhaddis Kaynakları”. Hitit İlahiyat Dergisi 23/Özel Sayı (Nisan 2024), 141-155. https://doi.org/10.14395/hid.1417152
• Gündoğdu, Yusuf Bahri. “İslam Eğitim Geleneğinin Teşekkülünde Hadislerin Etkisi: Rihle Örneği”. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 12/3 (2022), 2749-2762. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1162990
• el-Hatîb, el-Bağdâdî, Ahmed b. ʿAlî b. Sâbit. el-Câmiʿ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. thk. Mahmûd et-Tahhân. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Meʿârif, 2007.
• el-Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. ʿAlî b. Sâbit. er-Rihle fî talebi’l-hadîs. thk. Nûreddîn ʿİtr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1975.
• el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. ʿAlî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Mis‘ar b. Kidâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/175-176. İstanbul: TDV Yayınları, 2005. https://islamansiklopedisi.org.tr/misar-b-kidam
• Himyerî, Ebû ʿAbdillah Muhammed b. ʿAbdillah b. ʿAbdulmunʿim. er-Ravdu’l-miʿtâr fî haberi’l-ʾaktâr. thk. İhsân ʿAbbâs. Beyrut: y.y., 1980.
• İbn ʿAbdilber, Ebû ʿOmer Yusûf. Câmiʿu beyâni’l-ʿilm ve fadlihi [ve ma yenbaği fî rivâyetihi ve hamlihi]. thk. Ebu’l-Eşbâl ez-Züheyrî. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzi, 1994.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed ʿAbdurrahmân b. Muhammed. Adâbu’ş-Şâfiʿî ve menâkibuhu. thk. Abduganî Abdulhâlik, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ʿAbdullah b. el-ʿAbsî. el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-ʾâsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü-r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Ahmed b. ʿAlî el-ʿAskalânî. Lisânu’l-Mîzân. thk. Dâiretü’l-Meʿârifi’n-Nizâmiyye. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetu’l-Aʿlemî, 2. Basım, 1971.
• İbn Hacer, Ahmed b. ʿAlî el-ʿAskalânî. Silsiletü’z-zeheb fîmâ ravâhu el-İmâm eş-Şâfiʿî ʿan Mâlik an Nâfiʿ ʿan İbn Ömer. thk. Abdulmuʿtî Emîn Kalʿacî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1986.
• İbn Hacer, Ahmed b. ʿAlî el-ʿAskalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Matbaʿatu Dâireti’l-Meʿârifi’n-Nizâmiyye, 1908.
• İbn Hacer, Ahmed b. ʿAlî el-ʿAskalânî. Tevâlî’t-te’sîs li meâlî Muhammed b. İdrîs. thk. Ebu’l-Fidâ ʿAbdullah el-Kâdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1986.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâʿîl b. ʿOmer b. Kesîr ed-Dımaşkî. Tabakâtu’ş-Şâfiʿiyyîn. thk. Ahmed ʿOmer Hâşim - Muhammed Zeynuhum Muhammed ʿAzb. b.y.: Mektebetü's-Sekâfeti'd-Dîniyye, ts.
• İbn Mende, Ebû’l-Kâsım ʿAbdurrahmân b. Muhammed b. İshâk b. Mende el-ʿAbdî el-ʾIsbahânî. el-Mustahrec min kutubi’n-nâs li’t-tezkireti ve’l-mustatrafi min ahvâli’r-ricâli li’l-Maʿrife. thk. ʿÂmir Hasen Sabrî et-Temîmî. 3 Cilt. Bahreyn: Vizâretü'l-Adl ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, ts.
• İbn Saʿd, Ebû ʿAbdillah Muhammed. et-Tabakâtu’l-kubrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1957.
• İbn ʿAbdilhâdî, Muhammed b. Ahmed b. ʿAbdilhâdî ed-Dımaşkî. Tabakâtu ʿulemâʾi’l-hadîs. thk. Ekrem el-Bûşî - İbrâhîm ez-Zeybek. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetu'r-Risâle, 1417/1996.
• İbn ʿAbdilber en-Nemerî, Ebû ʿOmer Cemâluddîn Yûsuf b. ʿAbdillah b. Muhammed. İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed ʿAtâ - Muhammed ʿAlî Muʿavvıd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• İbnu’l-Ebbâr, Muhammed b. ʿAbdillah b. Ebî Bekr el-Kâdî el-Belensî. et-Tekmile li Kitâbi’s-Sıle. thk. ʿAbdusselâm el-Herrâs. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1405/1995.
• İbnu’s-Sâbûnî, Ebû Hamd Muhammed b. ʿAlî b. Muhammed el-Mahmûdî. Tekmiletu ʾİkmâli’l-ʾİkmâl fî’l-ensâb ve’l-esmâʾ ve’l-elkâb. Beyrut: Matbaʿatu'-Mecmaʿi'l-ʿİlmî, ts.
• İbnu’s-Salâh, Ebû ʿAmr Osmân b. ʿAbdirrahmân. Maʿrifetu envâʿi ʿilmi’l-hadîs. thk. Nureddîn ʿİtr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 17. Basım, 2012.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʿAbdurrahmân b. ʿAlî b. Muhammed el-Bağdâdî. ed-Duʿafâʾ ve’l-metrûkûn. thk. ʿAbdillah el-Kâdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1406/1985.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʿAbdurrahmân b. ʿAlî b. Muhammed el-Bağdâdî. Menâkibu’l-İmâm Ahmed. thk. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuhsin et-Turkî. b.y.: y.y., 2. Basım, 1409.
• İclî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. ʿAbdillah. Maʿrifetu’s-sikât min ricâli ehli’l-ʿilm ve’l-hadîs ve mine’d-duʿafâ ve zikri mezâhibihim ve ahbârihim. thk. Abdulʿâlim b. Abdilʿazîm el-Bestevî. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• İnan, Sait. “Râvi Değerlendirme Kriteri Olarak Rihle”. İslam ve Yorum VI. ed. Selahattin Yıldırım vd. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://isamveri.org/pdfdrg/D311692/2022/2022_INANS.pdf
• Kevserî, Muhammed Zâhid. Hüsnü’t-tekâdî fî sîreti’l-İmâm Ebî Yûsuf el-Kâdî ve Bülûğu’l-emânî fî sîreti’l-İmâm Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî. Ammân : Dâru’l-Feth, 2016.
• Köycü, Erdoğan. “Hadîs Metinlerinin Tedvîn ve Tasnîfinde Önemli Bir Yere Sahip Olan ‘er Rihle fî Talebi’l-Hadîs’in Rolü Üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi 6/2 (Aralık 2020), 407-423. https://dergipark.org.tr/tr/pub/intjces/issue/59193/826283
• Köycü, Erdoğan. “Şu’be b. el-Haccâc’ın Hayatı ve Hadis İlmindeki Yeri”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5/8 (2016), 3099-3124. https://doi.org/10.15869/itobiad.274035
• Lâhim, İbrâhîm b. ʿAbdillah b. Abdirrahmân. Şerhu İhtisâri Ulûmi’l-hadîs li-İbn Kesîr, ts.
• Mâlik b. Enes. Muvatta. thk. Külâl Hasan ʿAlî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2013.
• el-Mizzî, Ebu’l-Haccâc Cemâluddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim. Sahîhu Müslim (Mevsûʿatu’l-hadîsi’ş-şerîf: el-Kutubu’s-sitte). nşr. Sâlih b. ʿAbdilazîz b. Muhammed b. İbrâhîm Âlu’ş-Şeyh. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 4. Basım, 2008.
• en-Nehrâvî, Ahmed ʿAbdusselâm. el-İmâm eş-Şâfiʿî fî mezhebeyhi el-kadîm ve’l-cedîd. y.y.: y.y., 1988.
• en-Nesâî, Ebû ʿAbdurrihmân Ahmed b. Şuʿayb el-Horâsânî. Sünenu’n-Nesâî (Mevsûʿatu’l-hadîsi’ş-şerîf: el-Kutubu’s-sitte). nşr. Sâlih b. ʿAbdilazîz b. Muhammed b. İbrâhîm Âlu’ş-Şeyh. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 4. Basım, 2008.
• en-Nesâî, Ebû ʿAbdurrihmân Ahmed b. Şuʿayb el-Horâsânî. ed-Duʿafâʾ ve’l-metrûkûn. thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyed. Haleb: Dâru'l-Vaʿy, 1396/1976.
• er-Râzî, Fahruddîn Muhammed b. ʿOmer b. Hüseyin. Menâkibu’l-İmâm eş-Şâfiʿî. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Kâhire: Mektebetu’l-Kulliyât el-Ezheriyye, 1986.
• er-Rezzâk, Habîb. İşârâtu ve ta‘kîbâtu Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî: fî rivâyeti’l-Muvatta ve eseruha’l-fıkhî ve’l-usûlî, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2009.
• es-Safedî, Ebu’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. ʿİzziddîn Aybeğ b. ʿAbdillah. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâût ve Turkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, b. y., 2000.
• es-Semʿânî, Ebû Saʿd Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr el-Mervezî. el-Ensâb. thk. ʿAbdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî vd. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretu’l-Meʿârifi’l-Osmâniyye, 1962.
• Subhî es-Sâlih. ʿUlûmu’l-hadîs ve mustalahuhu. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 2009.
• Süleymân, Üsâme. Şerhu’l-Beykûniyye. Durûsun Savtiyye Kâme bi-Tefrîğihâ Mevkiʿu’ş-Şebeketi’l-İslâmiyye, ts.
• Şemsuddîn es-Sehâvî, Ebû’l-Hayr Muhammed b. ʿAbdurrahmân b. Muhammed. et-Tavdîhu’l-ebher. b.y.: Mektebetu Edvâi's-Selef, ts.
• Şerîf el-İdrîsî, Muhammed b. Muhammed b. ʿAbdillah b. İdrîs el-Hasenî et-Tâlibî. Nuzhetu’l-muştâk fî ʾihtirâki’l-ʾâfâk. 2 Cilt. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kutub, 1409.
• Şeyh, ʿİzzuddîn Hüseyin. el-İmâm Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî : Muhaddisen ve fakîhen. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1993.
• Yahyâ b. Maʿîn, Ebû Zekeriyyâ. Târîhu İbn Maʿîn (Rivâyetu’d-Dûrî). thk. Nûr Seyf Ahmed Muhammed. 4 Cilt. Mekke: Merkezu’l-Bahsi’l-ʿİlmî ve İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, 1979.
• ez-Zehebî, Ebû ʿAbdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiretü’l-huffâz. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• ez-Zehebî, Ebû ʿAbdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânu’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. ʿAlî Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1382/1963.
• ez-Zehebî, Ebû ʿAbdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve vefayâtu’l-meşâhîri’l-aʿlâm. thk. ʿOmer ʿAbdusselâm et-Tedmurî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1413/1993.
• ez-Zehebî, Ebû ʿAbdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Mecmûʿatun mine’l-muhakkikîn. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 3. Basım, 1985.