Doğamızda Yok Olan Bir Türün Yeniden Türkiye’ye Kazandırılması: Çelebi Lalesi (Tulipa clusiana DC.) Örneği

Year 2024, Volume: 34 Issue: 2, 269 - 278, 31.12.2024

Erdinç Oğur

https://doi.org/10.18615/anadolu.1561509

Abstract

Tulipa clusiana DC. (Çelebi Lalesi, Bornova Lalesi) bitkisinin ülkemizde doğal ortamdaki yayılış alanının tek kaydı Türkiye ve Doğu Ege Adaları Florası adlı eserin 8. cildinde (1984), İzmir- Bornova (Kurutepe) olarak verilmiştir. Sonraki yıllarda Kurutepe olarak bilinen bölge her ne kadar Lâletepe adını almış olsa da bölgede yapılan kapsamlı arama-tarama faaliyetlerinde bitkinin hiçbir izine ulaşılamamıştır. Bitkinin ülkemiz doğasında tükenmiş (EW) olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle bitkinin yaşam alanının tekrar oluşturulması, geliştirilmesi, korunması ve sürekliliğinin sağlanmasına yönelik araştırmaların yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu çalışma, Tulipa clusiana’ nın toplanması, çoğaltılması, doğal yaşam ortamının yeniden oluşturulması ve gelecek nesillere aktarılması amacıyla 2021-2023 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. Tulipa clusiana’nın Türkiye’de henüz doğal bir yayılış alanına rastlanmamış olmasına rağmen, İzmir ve Aydın illerinde doğal habitat ve kültür alanlarında düzenlenen survey ve toplama programlarında kültür ortamlarında ve kişisel hobi bahçelerinde bitkinin soğan ve tohumlarına ulaşılmıştır. Dikilen 50 büyük boy soğandan toplamda 77 yavru soğan elde edilmiştir. Çiçek açan her bir büyük soğandan en az 1, en fazla 3 yavru soğan üretilmiştir. Nemli kum ve kurutma kâğıdı arasında 4 hafta süre ile 4°C’de bekletilen 100 adet tohumda % 100 çimlenme gözlemlenmiştir. Elde edilen sonuçlar, Tulipa clusiana’nın sürdürülebilirliğine ve gelecek nesillere aktarılmasına katkı oluşturmuştur.

Keywords

Tulipa clusiana, Çelebi Lalesi, EW, çoğaltma, doğaya yeniden kazandırma

Reintroducing an Extinct Species to Türkiye: A Case Study of Çelebi Lalesi (Tulipa clusiana DC.)

Abstract

The only record of the natural distribution area of the plant Tulipa clusiana DC. (Çelebi Tulip, Bornova Tulip) in our country is found in the 8th volume of the work titled "Flora of Turkey and the East Aegean Islands" (1984), listed as İzmir-Bornova (Kurutepe). In subsequent years, although the region known as Kurutepe has been renamed Lâletepe, extensive search and survey activities in the area have not revealed any traces of the plant. The plant is believed to have become extinct in our country's wild (EW). Therefore, research is needed to recreate, develop, conserve, and ensure the sustainability of the plant's habitat. This study was conducted between 2021 and 2023 to collect, propagate, and recreate the natural habitat, and transfer Tulipa clusiana to future generations. Although Tulipa clusiana has not yet been observed within its natural distribution range in Türkiye, its bulbs and seeds have been identified in cultivated environments during survey and collection programs conducted in natural habitats and cultural areas in the provinces of İzmir and Aydın. These findings were primarily associated with personal hobby gardens. A total of 77 offsets (daughter bulbs) were obtained from 50 large bulbs that were planted. Each blooming large bulb produced between one and three offsets. Additionally, 100% germination was observed in 100 seeds stratified for 4 weeks at 4°C between moist sand and blotting paper. The results obtained contribute significantly to the sustainability of Tulipa clusiana and its preservation for future generations.

Keywords

Tulipa clusiana, Çelebi Tulip, EW, propagation, reintroduction to nature

References

• Altan, S. 1989. Süs bitkileri üretim tekniği. Ç. Ü. Ziraat Fakültesi Ders Kitabı No: 104. Adana.
• Anonim, 2018. tehditaltındabitkiler.org.tr
• Arslan, N., Sarıhan, E.O., İpek, A. 2008. Farklı soğan kesme yöntemlerinin Fritillaria persica L.’nın bazı özellikleri üzerine etkileri. Tarim Bilimleri Dergisi 14(3):246-250. DOI: 10.1501/Tarimbil_0000001037
• Briggs, H. 2019. Dünyada son 250 yılda '600'e yakın bitki türünün nesli tükendi. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-48590250
• Eker, İ. 2010. Revision of the Genus Tulipa L. (Liliaceae) in Turkey. Doktora Tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Bolu.
• Eker, İ. 2014a. Anadolu’da lale kültürü. Bağ Bahçe Dergisi 54:24-27.
• Eker, İ. 2014b. Türkiye’nin laleleri. Bağ Bahçe Dergisi 53:28-32.
• Eker, İ. 2018. Resimli Türkiye Florası Cilt:2 syf. 926.
• Haspolat, G., Özambak, M. E. 2018. Vegetative Propagation Methods of Some Crocus Species Spreading at Western Anatolia, Propagation of Ornamental Plants, XXX. International Horticultural Congres ISHS, Istanbul, Turkey.
• Haspolat, G., Özzambak, M.E. 2014. Studies on Cultivation Methods of Some Crocus L. Species Spreading at Western Anatolia. International Journal of Innovations in Bio-Sciences 6 (2). ISSN 2277-2367
• Haspolat, G., Özzambak, M.E., Şık, L. 2013. Seed Germination of Some Crocus Species in Western Anatolia. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Anadolu Dergisi 23(2):21-26.
• IUCN/SSC, 2013. Guidelines for Reintroductions and Other Conservation Translocations. Version 1.0. Gland, Switzerland: IUCN Species Survival Commission, viiii + 57 pp.
• Oğur, E. 2021. Izmir ilinde bulunan nadir, endemik ve tehdit altındaki bitki türlerinin toplanması ve ex situ muhafazası, Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi 31(2):226-244. https://doi.org/10.18615/anadolu.1033609
• Rees, A.R. 1992. Ornamental Bulbs, Corms and Tubers. C.A.B. International. Wallingford U.K.
• Uluğ, B.V. 1997. Adıyaman lalesi (Fritillaria persica Linn.) Soğanlarının değişik vegetatif yöntemlerle üretilmeleri ve etkileri üzerine araştırmalar. Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler Yayın No: 104, Yalova.
• Yenikalaycı, A., Aybar Yalınkılıç, N., Bayram, A. 2023b. Muş Lalesi (Tulipa sintenisii Baker)’nde farklı yetişme ortamlarının soğan gelişimi üzerine etkileri. Akademik Ziraat Dergisi 12 (1):15-20.
• Yenikalaycı, A., Bayram, A., Aybar Yalınkılıç, N. 2023a. Muş Lalesi (Tulipa sintenisii Baker) soğanlarında hasat sonrası soğukta bekletme sürelerinin bitki ve soğan gelişimi üzerine etkileri. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 33(2):203-208. https://doi.org/10.18615/anadolu.1338811