TÜRKİYE’DEKİ İLLERİN SAĞLIK GÖSTERGELERİNİN ÇOK BOYUTLU ÖLÇEKLEME ANALİZİYLE DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2024, Volume: 25 Issue: 3, 334 - 346, 29.09.2024

Ferda Işıkçelik , Meliha Meliş Günaltay

https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1416128

Abstract

Araştırmanın amacı Türkiye’deki illerinin sağlık göstergeleri ve ölüm hızları değişkenleri arasındaki benzerlik ve farklılıkların değerlendirilmesidir. Bu kapsamda illerin ameliyat sayısı, ortalama kalış günü, anne ölüm oranı, acil yardım istasyonu başına düşen nüfus, eczacı sayısı, hemşire sayısı, ebe sayısı, diğer sağlık personeli sayısı, hekim sayısı, diş hekimi sayısı, kişi başı hekime müracaat, kişi başı diş hekimine müracaat, aile hekimliği birimi başına düşen nüfus, hastane sayısı, kaba ölüm hızı, bebek ölüm hızı değişkenleri Çok Boyutlu Ölçekleme ile incelenmiştir. Araştırma sonucunda en yüksek pozitif değeri alan İstanbul’un farklı konumda olduğu belirlenmiştir. Ankara, İzmir, Antalya, Bursa, Konya, Adana ve Gaziantep illerinin 1’in üzerinde pozitif değer aldığı ve buna göre benzer özelliklere sahip oldukları saptanmıştır. Tunceli ve Bayburt illerinin en yüksek negatif değeri aldığı tespit edilmiştir. İkinci boyutta illerin birbirine yakın değerler aldığı bu nedenle benzer oldukları belirlenmiştir.

Keywords

Çok Boyutlu Ölçekleme, Çok Kriterli, İller, Sağlık Göstergeleri, Sağlık

EVALUATION OF HEALTH INDICATORS OF PROVINCES IN TURKEY BY MULTIDIMENSIONAL SCALE ANALYSIS

Abstract

The aim of the research is to evaluate the similarities and differences between the health indicators and death rate variables of the provinces in Turkey. In this context, it was examined that the provinces' number of surgeries, average days of stay, maternal mortality rate, population per emergency aid station, number of pharmacists, number of nurses, number of midwives, number of other health professionals, number of physicians, number of dentists, applications to a physician per capita, number of teeth per capita, application to a physician, population per family medicine unit, number of hospitals, crude death rate, and infant mortality rate with Multidimensional scaling method. As a result of the research, it was determined that Istanbul, which received the highest positive value, was in a different position. It has been determined that Ankara, Izmir, Antalya, Bursa, Konya, Adana and Gaziantep provinces have positive values above 1 and accordingly have similar characteristics. It was determined that Tunceli and Bayburt provinces had the highest negative values. In the second dimension, it was determined that the provinces received values close to each other and therefore they were similar.

Keywords

Multidimensional Scaling, Multi-Criteria, Provinces, Health Indicators, Health

References

• Alpar, R. (2017). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel yöntemler. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Altunay, N. (2020). Türkiye’nin sağlık statüsünün çok boyutlu ölçekleme yöntemi ile analizi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Medipol Üniversitesi, İstanbul.
• Ataş, H., & Gündüz, S. (2020). Türkiye’nin sağlık hizmetleri kapasitesinin çok boyutlu ölçekleme tekniği ile analizi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(36), 355-382.
• Avcı Öztürk, B. A., & Gürsakal, S. (2015). Categorisation of Turkish cities as per their education and health indicators. PARADOKS Economics, Sociology and Policy Journal, 11(2), 83-101.
• Ay, A., Kızılkaya, O., & Koçak, E. (2013). Sağlık göstergeleri ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Türkiye örneği. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 163-172.
• Aydın, D., & Başkır, M. B. (2013). Bankaların 2012 yılı sermaye yeterlilik rasyolarına göre kümeleme analizi ve çok boyutlu ölçekleme sonucu sınıflandırılma yapıları. Bankacılık ve Sigortacılık Araştırmaları Dergisi, 1(5), 29-47.
• Boz, C., & Sur, H. (2016). Avrupa birliği üyesi ve aday ülkelerin sağlık harcamaları açısından benzerlik ve farklılık analizi. Sosyal Güvence Dergisi, 5(9), 23-46.
• Boz, C., Önder, E., & Taş, N. (2018). Comparison of health status ındicators with multidimensional scaling and the multi objective optimization by ratio analysis. Journal of Health and Nursing Management, 5(3), 179-187.
• Boz, C., Yılmaz, S., & Özsarı, H. (2022). Gelişmekte olan ülkelerin sağlık sistemi göstergelerinin karşılaştırmalı analizi. Journal of Health Academics, 9(4), 336-343.
• Carroll, J. D., & Arabie, P. (1998). Multidimensional scaling. Measurement, judgment and decision making, 179-250. doi: 10.1016/B978-012099975-0.50005-1.
• Davison, M. L., & Sireci, S. G. (2000). Multidimensional scaling. H. E. A. Tinsley & S. D. Brown (Eds.), Handbook of applied multivariate statistics and mathematical modeling (s. 323-352) içinde. Academic Press.
• Değirmenci, N., & Yakıcı Ayan, T. (2020). OECD ülkelerinin sağlık göstergeleri açısından bulanık kümeleme analizi ve TOPSIS yöntemine göre değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 38(2), 229-241.
• Ersöz, F. (2008). Türkiye ile OECD ülkelerinin sağlık düzeyleri ve sağlık harcamalarının analizi. İstatistikçiler Dergisi, 2, 95-104.
• Gediz Oral, B., & Sayın, F. (2013). Bölgesel eşitsizliklerin sağlık göstergeleri ile analizi: manisa ilinin sağlık statüsü. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 395-411.
• Girginer, N. (2013). Çok boyutlu ölçekleme ve kümeleme analizi ile sağlık göstergeleri bakımından Türkiye’nin AB üyesi ülkelerle karşılaştırılması. İktisat İşletme ve Finans, 28(323), 55-72.
• Grigoli, F., & Kapsoli, J. (2018). Waste not, want not: the efficiency of health expenditure in emerging and developing economies. Review of Development Economics, 22(1), 384-403.
• Günaltay, M. M., Işıkçelik, F., & Ağırbaş, İ. (2023). OECD ülkelerinin sağlık harcamaları, sağlık arzı ve talebinin çok boyutlu ölçekleme analiziyle değerlendirilmesi. ODÜSOBİAD, 13(3), 2515-2532.
• Gürçaylılar Yenidoğan, T. (2008). Pazarlama araştırmalarında çok boyutlu ölçekleme analizi: üniversite öğrencilerinin marka algısı üzerine bir araştırma. Akdeniz İİBF Dergisi, 8(15), 138-169.
• Horozoğlu, Ö., Hallaç, Y., & Sığırlı, D. (2017). Türkiye ile avrupa birliğine üye ve aday ülkelerin sağlık düzeyi ölçütlerinin çok boyutlu ölçekleme analiziyle incelenmesi. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 43(2), 49-52.
• Hout, M. C., Papesh, M. H., & Goldinger, S. D. (2013). Multidimensional scaling. Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science, 4(1), 93-103.
• Keskin, G., & Skeja, A. (2021). Sağlık sektöründe tüketici marka tercihi açısından hastanelerin konumlandırılmasının çok boyutlu ölçekleme analizi. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 88-95.
• Kırcı Çevik, N. (2021). OECD ülkeleri sağlık sistemi göstergelerine çok boyutlu bir yaklaşım. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı, 213-245.
• Köse, A. (2023). Covid-19 pandemi sürecinde sağlık hizmeti performansının değerlendirilmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27(3), 583-598.
• Kruskal, J. B., & Wish, M. (1978). Multidimensional Scaling. Sage University Paper Series on Quantitative Applications in the Social Sciences, (No. 07-011). Newbury Park: Sage Publications.
• Menekşe, S. A. (2019). Uyum analizi ile çok boyutlu ölçekleme ve temel bileşenler analizinin karşılaştırmaları: Meme kanserli hastalar üzerinde bir uygulama (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• OECD (2023a). Health at a glance 2023: OECD indicators. https://doi.org/10.1787/7a7afb35-en, OECD Publishing, Paris.
• OECD (2023b). OECD health statistics. https://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/data/oecd-health-statistics_health-data-en adresinden erişildi.
• Özsarı, H., & Boz, C. (2019). Comparison of health status and macroeconomic indicators in Organization for Economic Cooperation and Development countries using multidimensional scaling and TOPSIS. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 6(3), 545-554.
• Rezapour, A., Mousavi, A., Lotfi, F., Soleimani Movahed, M., Alipour, S. (2019). The effects of health expenditure on health outcomes based on the classification of public health expenditure: A panel data approach. Shiraz E-Med J., 20(12), 1-7. doi: 10.5812/semj.88526.
• Saeed, N., Nam, H., Haq, M. I. U., & Muhammad Saqib, D. B. (2018). A survey on multidimensional scaling. ACM Computing Surveys (CSUR), 51(3), 1-25.
• Sağlık Bakanlığı (2023). Sağlık istatistik yıllığı 2023. Ankara: Sağlık Bakanlığı.
• Saygın, Z., & Kundakcı, N. (2020). Sağlık göstergeleri açısından OECD ülkelerinin EDAS ve ARAS yöntemleri ile değerlendirilmesi. Alanya Akademik Bakış, 4(3), 911-938.
• Sığırlı, D., Ediz, B., Cangür, Ş., Ercan, İ., & Kan, İ. (2006). Türkiye ve Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin sağlık düzeyi ölçütlerinin çok boyutlu ölçekleme analizi ile incelenmesi. Journal of Turgut Ozal Medical Center, 13(2), 81-85.
• Sonğur, C. (2016). Sağlık göstergelerine göre ekonomik kalkınma ve işbirliği örgütü ülkelerinin kümeleme analizi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 6(1), 197-224.
• Sonğur, C., Kar, A., Teleş, M., & Turaç, İ. S. (2017). OECD üye ülkelerinin sağlık göstergeleri açısından etkinliklerinin değerlendirilmesi ve çoklu uyum analizi. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5(3), 1-12.
• Steyvers, M. (2006). Multidimensional scaling. Encyclopedia of Cognitive Science içinde. doi: 10.1002/0470018860.s00585.
• Taşpınar Cengiz, D., & İhtiyaroğlu, F. (2012). 2006-2011 yılları arasında üniversite giriş sınavındaki sistem değişikliklerinin üniversiteye öğrenci yerleştirmedeki etkisinin illere göre çok boyutlu ölçekleme analizi ile incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 319-336.
• Tekin, B. (2015). Temel sağlık göstergeleri açısından Türkiye’deki illerin gruplandırılması: bir kümeleme analizi uygulaması. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 389-416.
• Yenidoğan, T. G. (2008). Pazarlama araştırmalarında çok boyutlu ölçekleme analizi: üniversite öğrencilerinin marka algısı üzerine bir araştırma. Akdeniz İİBF Dergisi, 8(15), 138-169.
• Yiğit, E. (2007). Çok boyutlu ölçekleme yöntemlerinin incelenmesi ve bir uygulama (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Young, F. W. (1987). Multidimensional scaling: History, theory, and applications. Psychology Press, New York. doi: 10.4324/9780203767719.