Memlûk Dönemi Sebeb-i Telif Eseri: “er-Ravzatu'z-Zahir fî Sîreti'l-Melikü’z-Zâhir Tatar”

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 8, 1 - 11

Esra Çıplak , Barış Çelik

Öz

Sebeb-i telif bir kavram olarak kitabın müellif tarafından hangi gaye ve plan dâhilinde kaleme alındığıyla ilgili bir durumdur. Bir telif çalışmasının ardından yazar, eserinin toplum nezdinde kabul görmesi için birtakım yöntemler izler. Kitabın kabul görmesi ve yaygınlaşması için yapılan yöntemlerden biri de kitabı itibarlı bir makamda olana ithaf etmektir. Sebeb-i telifi sultan gibi yüksek konumdaki birine olan ithaf eserlerin yayılması ve toplum tarafından kabul görmesi eserin gayesi için arzu edilen bir sonuçtur. Müelliflerin sultanlara ithaf ettikleri eserlerinde kendilerinden lütuf, para veya mevki beklemek gibi birçok gayeleri olabilmektedir. İthaf geleneği içerisinde yönetici kişiye sunulan eserler farklı disiplinlerden örneğin; şiir, felsefe, mantık, tıp, din, edebiyat gibi sıklıkla sultanlara ithaf edilen kitap türleridir. Bu bilimlerden farklı olarak bir de topluma yönelik propaganda amacı güden, Sultanın hükümdarlık meşruiyetine dair var olan meşruiyet sorunlarını aşmaya yönelik çözüm odaklı eserlerin varlığı oldukça ilginçtir. Sözgelimi el-Ayni, telif ettiği eserinde Tatar’ın meşru bir hükümdar olduğunun ispatı için oldukça mahir olduğunu gördüğümüz gizli ilimlerden deliller getirerek halka yönelik bir yönetim propagandası yapmaktadır. Halka yönelik yazıldığı olduğu açıkça belli olan çalışmada el-Ayni, Sultan Tatar ile ilgili her şeyi meşru hükümdar portesi için bir delil olarak kabul eder ve bu kabuliyeti kesin bir dil ile belirtir. Ayrıca eserde gerek Tatar’ın yaratıcı tarafından seçilmiş olduğu gerek ise sultanlığı kendi döneminde hak eden yegâne kişi olduğuna kadar birçok argümanı başta dini metinler olmak üzere gizli ilimlerden de istifade ederek temellendirmeye çalışmıştır. Bu durum aynı zamanda el-Ayni ve Tatar arasında var olan Hamilik ilişkisinden dolayı eserin bir patronaj çalışması olduğunun belirtisidir.

Anahtar Kelimeler

Sultan Tatar, Sebeb-i Telif, Patronaj., Memlûk, el-Ayni, ithaf

Destekleyen Kurum

Muş Alparslan Üniversitesi

Proje Numarası

BAP-24-FEF-4902-02

Teşekkür

Bu çalışma 30-01-2024 / 29-01-2025 zaman aralığında Muş Alparslan Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiştir. Proje Numarası: BAP-24-FEF-4902-02

Kaynakça

• Bağdâdî. (İsmail Paşa). Hediyetu’l-Arifin fi Esmâi’l-Müellifin ve Âsâri’l-Musannifîn. Tahran: el-Mektebetu’l-İslamiyye. 1947.
• Abdurrahman Bedevi. Usulu’l-Yunani li’n-Nazariyyati’s-Siyasiyye fi’l-İslam. Kahire: Maktebetu Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye. 1954.
• Crone. Patricia. Orta çağ İslam Dünyasında Siyasi Düşünce. Çev. Hakan Köni. İstanbul: Kapı Yayınları, 2002. Çiftçioğlu, İsmail. “Türkiye Selçukluları ve Beylikler Döneminde İlmi Teşvik. İlim Adamlarını Himaye Etme Anlayışı”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 6(1). (2006): 29-38.
• Dobra, Seyhan. “Türkiye Selçuklu ve Beylikler Devrinde Kitap İthâf Etme Geleneği”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD). 2(4). (2017): 107-128.
• el-Aynî. er-Ravzatu’z-Zâhir fi Sîreti’l -Melik ez-Zâhir Tatar. Thk: Hans Ernest. Kahire: Daru İhyai’l-Kutubi’l-Arabiyye. 1962.
• el-Makrîzî. Kitâbu’s-Sülûk li-Ma‘rifeti Düveli’l-Mülûk. Tthk. Said Abdülfettah Aşur. Kahire: Matbaa'tu Daru'l-kutub. 1972.
• Fadıl Cabir Duha. “Kitabu er-Ravdu’z-zâhir Fi Siyreti’l-Melik Zahir Tatar”. Mecelletu Vasitun li’l-Ulum’il-İnsaniyye, Camia’tul-Vasıt, Sayı 20. s.32.
• ibn İyas. Bedâi‘u’z-Zuhûr fi Vekâyi‘u’d-Duhûr. Kahire: el-Heye’tu'l-Nasriyetu li'lAmmeti'l-Kitab, 1982. ibn Tağrıberdi. el-Menhelu’s-Sâfî ve’l-Mustevfi ba’de’l-Vafi. Tahkik: Muhammed Muhammed Emin. Kahire: Daru’l-Kutub ve’l-Vesaik-i’l-Kavmiyye, 1990.
• İçli, Ahmet. “Sebeb-i Teliflerin Önemi ve Analizlerine Dair”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (9). (2022): 161-192. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1194367.
• Karataş, Turan. “Analysis of the Term "Dedication" in Turkish Literature”. Bilig. 24. (2003): 87-107.
• Kâtip Çelebi. Keşfu’z-Zünûn an Esâmiyi’l-Kutub ve’l-Fünûn. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye. 1992.
• Yardımcı, Mutlu Melis. “Karahanlılar Döneminde Sultan ve Devlet Adamları Etrafında Oluşan Edebî Çevreler”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2(3). (2013): 139-151. https://doi.org/10.7884/teke.162.