Tanzimat Dönemi Osmanlı Aydınları Üzerinde Milliyetçilik Akımının Etkileri: Yeni Osmanlılar

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 10, 18 - 32

Oğuzhan Göktolga , Onur Şatlı

Öz

Literatürde milliyetçiliğe dair çeşitli kuramlar bulunmaktadır. Bu kuramlardan “Primordialist Kuram” milletlerin milliyetçiliği oluşturduğunu iddia ederken, “Modernist Kuram” ise milliyetçiliğin milletleri oluşturduğunu iddia etmektedir. Bu iki yaklaşımın bir sentezini yapan “Etno-Sembolcü Kuram” ise milliyetçiliğin modern dönemin bir getirisi olduğunu kabul ederken, milliyetçiliğin oluşmasında ortak etnik köken, ortak dil, ortak din gibi çeşitli etnik ve sembolik tamamlayıcı unsurlara dikkat çekmektedir. Bu çalışma Etno-Sembolcü Kuram ışığında Osmanlı İmparatorluğu’nun Tanzimat Dönemi’ndeki milliyetçilik yaklaşımını açıklamak için yapılmıştır. Tanzimat Dönemi’nde “Osmanlıcılık” olarak adlandırılan Osmanlı’nın milliyetçilik yaklaşımı, Etno-Sembolcü Kuram’ın ifade ettiği gibi Osmanlı’nın modernleşmesi ile ortaya çıkmış bir yaklaşım olma özelliğini göstermektedir. Ancak bünyesinde farklı etnik unsurları barındıran Osmanlı İmparatorluğu’nda başarısızlıkla sonuçlanan Osmanlıcık, Etno-Sembolcü Kuramı tamamlayıcı unsurlar noktasında doğrular niteliktedir. Bu yaklaşım ile çalışmanın ilk bölümünde milliyetçilik kuramları açıklanmış, devamında Klasik Osmanlı yapısına değinilmiş ve nihai olarak Osmanlı’nın Tanzimat modernleşmesi ve Yeni Osmanlılar’a değinilerek çalışma tamamlanmıştır. Bu ana odak noktasında çalışma boyunca betimsel araştırma ve tarihsel araştırma yöntemleri kullanılarak araştırma tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Milliyetçilik , Etno-Sembolizm , Osmanlı İmparatorluğu , Tanzimat Dönemi , Osmanlıcılık

Effects of Nationalism on Ottoman Intellectuals of The Tanzimat Period: New Ottomans

Öz

There are several theories about nationalism in the literature. Of these theories, the “Primordialist Theory” claims that nations constitute nationalism, while the “Modernist Theory” claims that nationalism constitutes Nations. The “Ethno-Symbolist Theory”, which synthesizes these two approaches, recognizes that nationalism is a return of the modern era, while drawing attention to various ethnic and symbolic complementary elements in the formation of nationalism, such as common ethnicity, common language, common religion. This study was done to explain the approach of nationalism in the Tanzimat Period of the Ottoman Empire in the light of Ethno-Symbolist Theory. The Ottoman approach to nationalism, called “Ottomanism” in the Tanzimat Period, shows the characteristic of being an approach that emerged with the modernization of the Ottoman Empire, as expressed by the Ethno-Symbolist Theory. But the Ottoman Empire, which failed in the Ottomanism, which contained different ethnic elements, confirms the Ethno-Symbolist Theory at the point of complementary elements. With this approach, the theories of nationalism were explained in the first part of the study, the Classical Ottoman Structure was mentioned in the continuation and the work was completed by finally addressing the Tanzimat Modernization of The Ottoman Empire and The New Ottomans. In this main focus, research was completed using descriptive research and historical research methods throughout the study.

Anahtar Kelimeler

Nationalism , Ethno-Symbolism , Ottoman Empire , Tanzimat Period , Ottomanism

Kaynakça

• Akıncı, Abdulvahap. “Milliyetçiliğin Kökenleri: Etnisite/Ulus (Millet) İlişkisi.”, İnsan ve İnsan 6, S.21 (Ağustos 2019): 413-430.
• Akıncı, Abdulvahap. “Milliyetçilik Kuramları.”, C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 15, S.1 (Nisan 2014): 131-150.
• Akşin, Sina. 100 soruda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1980.
• Arai, Masami. Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, çev. Taner Demirel. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Arsal, Sadri Maksudi. Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları. İstanbul: Ötüken Neşriyat Yayınları, 1979.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Carr, Edward Hallet. Milliyetçilik ve Sonrası, çev. Osman Akınhay. İstanbul: İletişim Yayınları, 1990.
• Cevizci, Ahmet. Aydınlanma Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Demirtaş, Barış. “Jön Türkler Bağlamında Osmanlı’da Batılılaşma Hareketleri.”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 8, S.13 (Aralık 2007): 389-408.
• Erdem, Tevfik. “Milliyetçilik.” içinde Milliyetçilik, ed. Tevfik Erdem Antalya: Otorite Yayınları, 2020.
• Foucault, Michel. Toplumu Savunmak Gerekir, çev. Şehsuvar Aktaş. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Geertz, Clifford. Kültürlerin Yorumlanması, çev. Hakan Gür. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2010.
• Gökalp, Emre. “Milliyetçilik: Kuramsal Bir Değerlendirme.”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7, S.1 (2007): 279-298.
• Göktolga, Oğuzhan. “Osmanlı Geçmişi: Osmanlı’da Toplumsal, Siyasal Yapı ve Son Dönem Düşünce Akımları.” içinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Siyasal Hayat, ed. Ahmet Karadağ. Ankara: Orion Kitabevi, 2013.
• Gümüş, Musa. “Anayasal Meşruti Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı’nın Tam Metin İncelenmesi.”, Bilig Dergisi S. 47 (Güz 2008): 215-240.
• Hobsbawm, Eric. 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik, çev. Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010.
• Hür, Ayşe. Tanzimat’tan Cihan Harbi’ne Osmanlı’nın Öteki Tarihi. İstanbul: Literatür Yayınları, 2017.
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2009.
• Karal, Enver Ziya. “Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nda Batı’nın Etkisi.” içinde Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu. İstanbul: Phoenix Yayınları, 2006.
• Karpat, Kemal Haşim. Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus. İstanbul: Timaş Yayınları, 2019.
• Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993.
• Mardin, Şerif. Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
• Mutman, Mahmut. “Şarkiyatçılık/Oryantalizm.” içinde Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık, ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Özkırımlı, Umut. Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2009.
• Saygılı, Rukiye. “Millet.” içinde Milliyetçilik, ed. Tevfik Erdem. Antalya: Otorite Yayınları, 2020.
• Smith, Anthony. Milli Kimlik, çev. Bahadır Sina Şener. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Smith, Anthony. Milliyetçilik Kuram İdeoloji Tarih, çev. Ümit Hüsrev Yolsal. Ankara: Atıf Yayınları, 2013.
• Uçarol, Rifat. Siyasi Tarih Cilt 1. İstanbul: Der Yayınları, 2019.
• Unat, Kadri. “On Dokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Modernleşmesi.” içinde Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, ed. Temuçin Faik Ertan. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2019.
• Uzun, Turgay. “Osmanlı Dönemi’nde Türk Milliyetçiliği İdeolojisinin Kaynakları.”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi S. 28 (Aralık 2010): 253-267.
• Yesevi, Çağla Gül. “Türk Milliyetçiliğinin Evrimi”, Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi 4, S.2 (Aralık 2012): 75-85.