AFGANİSTAN’DA CUMHURİYETİN KURULUŞU

Year 2018, Issue: 5, 13 - 31, 31.08.2018

Qari Feriaghun Batoor

Abstract

ÖZET

Cumhuriyet, başta devlet başkanı olmak üzere,
devletin başlıca temel organlarının belli aralıklarla yinelenen seçimlerle
göreve getirildiği bir yönetim biçimidir. Cumhuriyet adı verilen yönetim biçimi, yöneticilerin göreve
getirilmesinde veraset yöntemini reddetmiştir. 1973’e kadar Afganistan’da yönetim krallık şeklindeydi.  Kral Nadir Şah bir suikast sonucu
öldürüldükten sonra on dokuz yaşındaki oğlu olan Zahir Şah yerine geçmiştir ve
kırk yıl boyunca ülkeyi otoriter bir şekilde yönetmeye çalışmıştır. Sonunda 1973’te eski başbakan ve kralın yeğeni olan Davut Han,
muhalefetin de desteklediği bir askeri darbeyle, Roma’da tedavi gören Kral Muhammed Zahir Şah'ı devirerek
yönetime el koydu.  Afganistan
Demokratik Halk Partisi’nin Perçem kanadının desteklediği darbe sonunda cumhuriyet
ilan edildi. Cumhuriyetin kuruluşuyla oluşan ilk
kabinede Demokratik Halk Partisinin Komünist Perçem kanadının aktif bir biçimde
rol alması, vatandaş nezdinde darbenin yapılışıyla ilgili bir takım soruların
sorulmasına neden olmuştur. Örneğin Darbeyi Davut Han bağımsız olarak mı
gerçekleştirdi yoksa Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin aracılığıyla
mı? Eğer darbeyi Davut Han kendisi gerçekleştirdiyse komünist partisinden
olanların yönetimde ne işi vardı? Davut Han’ın bir milliyetçi ve bir Müslüman
olarak bunlarla işbirliği içinde olması uygun muydu?

Bu
ve buna benzer soruları değişik kaynaklardan yararlanarak şu şekilde bir sonuca
ulaştık: Davut Han, Kral Zahir Şah’ın çocukları arasından yerine geçecek
ehliyetli biri olmamasından ve er ya da geç bu darbe SSCB tarafından ya da
Abdul Vali Han’ın (Kral Zahir Şah’ın Damadı) tarafından gerçekleşeceğini
düşünüyordu. Davut Han, rejimi değiştirmek isterdi ama tek başına gücü
yetmiyordu. Çünkü başbakanlığından on yıl geçmişti ve eskisi gibi orduda nüfusu
yoktu. Bu nedenle Demokratik Halk Partisi’nin Perçem kanadıyla bu darbeyi
gerçekleştirmiştir.

Anahtar Kelimeler: Afganistan, Cumhuriyet, Krallık, Otoriter, Sovyet
Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, Komünist.

Keywords

Afganistan, Cumhuriyet, Krallık, Otoriter, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, Komünist

References

• KAYNAKÇA
• AFGAN, Necmettin (2006), Nigareş Ber Tarih Maaser Afganistan, Kabil: Danış Yayınları.
• ARYA, Muahmmed Nacm (1999), Muhammed Haşim Meyvandval, Kabil: Meyvend Yayınları.
• AYDIN, Abdul Ghani, (2010), Afganistan’da Taliban Hareketinin Ortaya Çıkışı ve Mezhebi Görüşleri, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Bİ-NA (1986), Tarih Maaser Afganistan Az İsterdad Ta İstiklal İnkilab Sewer, Kabil, Beyhaki Yayınları.
• Cumhuriyet Afganistan (1974), “Bayanat, Payamha Kanferansha-i Dawleti, Reis Milli ve Mueses Cumhuriyet”, Bayhaki Yayınları, Sayı: 363, 1-7.
• DERİH, Eminullah (2001), Afganistan Der Kern Bistum, Peşaver: Danış Yayınları.
• FAYAZ, Ali Akber, “Serdar Muhammad Davut Han”, (erişim tarihi: 2018.04.15), http://k1342b.blogfa.com/post-32.aspx.
• FERHANG, Muhammed Sıdık (1994), Afganistan Der Penc Kern-i Ehir Ba Zemayım ve İzafat-ı Cedid, C.II, Peşaver: İslamiyan Yayınları.
• HAJIYAR, Farhad, (2011), Afganistan’ın Etnik Yapısı ve Kimlik Sorunu, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• HAKŞİNAS, Ş.N (1989), Desayis ve Cinâyât Rus Dar Afganistan, Peşaver: Meyvand Yayınları.
• HASHİMİ, Sayed Mobin, (2013), Afganistan’da Kadınların Sosyo-Kültürel ve Dini Durumu (Cüzcan Örneği), Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• KAZIM, Abdullah (2007), “Kotada-i Bist Şeş-Saratan 1973 Sokut Saltanat ve İlan Cumhuriyet”, Afghan German Online, 1-5.
• KEŞKEKİ, Sabah Haddin (1986), Daha-i Kanun Esasi, Kabil: Şura-i Sekafet-i Cihat Yayınları.
• KİREN, Akın, (2012), Afganistan’ın Yeniden Yapılandırılmasında Türkiye’nin Rolü (2001-2011), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• MAYAR, Ehsanullah (2012), Sokot Nizam Şahi ve Mavkuvf Aharin Padişah Afganistan Kodata-i 26 Saratan, Nohistin Mihr Do Meno, Virginia.
• MOHAMMADİ, Abdullah, (2010), Üniversite Öğrencilerinin Din Anlayışı (Afganistan-Kabil Üniversitesi Örneği), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• MUSAVİ, Sait Ali (2009), Tarih-i Tahlili Afganistan Az Zahir Şah Ta Karzai, Kabil: Belh Yayınları.
• NANGALEY, Şohret (1992), Muhammed Zahir Şah, Peşaver: Mevand Yayınları.
• SİSTANİ, Akademisyen (2014), Mokadama-i Ber Kodata-i Haft Saver ve Feca-i Haşt Saver Der Afganistan, Tahran: Amuziş Yayınları.
• TENİN, Zahir (2005), Afganistan Der Kern-ı Bistum 1900-1996 Ez Mecmu’a Bernama-hayi BBC, Tahran: Nigar Yayınları.
• ZADE, Mısbah (2009), Tarih Siyasi Muhtaser Afganistan, Tahran: Parsiyan Yayınları.