Abstract
Şer’i
mahkemelerde tutulan ve resmi statü taşıyan ve her türlü kaydın tutulduğu
defterlere, genel/yaygın adıyla “Şer’iye Sicili” denir. Şer’iye sicilleri ait
olduğu dönemin sosyal, etnografi, siyasi, ekonomik, hukuk, din, dil, yer
adları, kişi adları vb. ile ilgili zengin ve güvenilir bilgiler içermesi
yönüyle, kültür tarihinin en önemli kaynakları arasında yer alır.
Lâkap
ve unvanlar Türk kültüründe oldukça önemli bir yere sahiptir. Günümüzde dahi
birçok kişi lâkapları ile anılmaktadır. Lâkaplar kişinin fizikî, ruhsal,
sosyolojik, soy-sop, mesleki olarak,
çeşitli karakteristik özelliklerinden hareketle toplumdaki yerini ayırt etmeyi
kolaylaştıran bir unsurdur. Lâkap kullanımı, resmî kayıt sisteminden önceki
dönemlerde kişilerin tanınmasına yönelik önemli bir fonksiyonu da üstlenmiştir.
Lâkap ve unvanları ele alırken, ait olduğu yüzyıl ve bu yüzyılın sosyal bağlamı
da mutlaka göz önünde tutulmalıdır.
1805-1815
yılları arasını kapsayan İzmit Şer’iye Sicili defteri daha önce Topkapı Sarayı
Arşivinde iken, şu anda Ankara Milli Kütüphanede 1452 numara ile
kayıtlıdır. Bu çalışmada 1452 numaralı
İzmit Şer’iye Sicilinde (1805-1815) yer alan unvan ve lâkaplar tespit
edilecektir. Tespit edilen bu unvanlar, aynı zamanda tahlil de edilecektir.
Sayıca oldukça hacimli olan lâkaplar ise kendi aralarında genel lâkaplar, dinî
lâkaplar, yerleşim yerlerine mensubiyet ifade eden lâkaplar, fizikî özellikleri
belirten lâkaplar, meslek/uğraşı bildiren lâkaplar vb. şeklinde bir
sınıflandırmaya tabi tutulacak ve elde edilen bu malzeme tarihî- linguistik
yöntemlerle incelenip değerlendirilecektir.
References
- KAYNAKÇAAÇIK, Turan (2016), “Beşe Unvanı Hakkında”, Tarih Dergisi, Sayı 62, (2015/2) İstanbul 2016, s. 38-39, s. 37-64. AKÇAM, Zeki (2015), “XIX. Yüzyıl Kıbrıs Şer'iye Sicillerinde Lâkap ve Unvanlar”, Türkbilig 2015/29, s.195, s. 191-208.AKGÜNDÜZ, Ahmed (2009), “İslam Hukukunun Osmanlı Devleti’nde Tatbiki: Şer‘iye Mahkemeleri ve "Şer‘iye Sicilleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 14.AKŞENER, Meral (1992), İzmit Şer’iyye Sicili (4 Nisan 1805- 30 Kasım 1814) (4 Muharrem 1920-25 Şevval 1230), Danışman: Prof. Dr. Mücteba İlgürel, İstanbul 1992, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Tarih Bölümü, Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.ALTUNSOY, Zeynep (2006), İlk Türk-İslâm Devletlerinde Kullanılan İdâri ve Askerî Terim ve Unvanlar, Gaziosman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tokat.ATLI, Sagıp (2017), “Manisa’nın Demirci İlçesindeki Lakaplar Üzerine Bir İnceleme”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.41, Haziran 2017, s.101-133. AVCI, Casim (2010), “Şeyh”, Türkiye Diyanet Ansiklopedisi Türkiye Diyanet Vakfı, C.39, s.49-49.AYDIN, Erhan (2011), “Yenisey Yazıtlarında Geçen Unvanlar Ve Unvan Niteleyicileri”, Belleten, 2011-2, s. 5-26.BOYRAZ, Şeref (1998), “Lakaplar Konusunda Bazı Dikkatler ve Bir Yöre Örneği”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı: VII, Sivas, s. 107-138.DELİCE, Ali (1999), “Asr-I Saadet Ve Emevîler Döneminde Lakap Takma ve Halifelerin Lakapları”, EKEV Akademi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, Kasım 1999, s. 165-183.DEVELLİOĞLU, Ferit (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.EKER, Süer (2007), Türk Dil Bilimi Bakımından Tarihî Askerî Terminoloji Modern Dönemde Rütbe ve Birlik Adları, Ankara: Grafiker Yayınları.ERCİLASUN, Ahmet Bican vd. (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ankara: KB Yayınları.ERSOY, Osman (1963), “Şer'iyye Sicillerinin Toplu Kataloğuna Doğru”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. 3-4, XXI, Ankara, s. 33-65.GEDİKLİ, Fethi (2007), “Şer‘iye Sicillerinin Hukuk Tarihi Açısından Önemi ve Sicillere Dayalı Araştırmalar”, Dünden Bugüne Osmanlı Araştırmaları - Tespitler - Problemler -Teklifler-, ed. Ali Akyıldız-Ş. Tufan Buzpınar-Mustafa Sinanoğlu, İstanbul: İSAM Yayınları.GÖMEÇ, Saadettin (2000), “Kök Türkçe yazılı belgelerde Yer Alan Unvanlar”, Türk Kültürü, Sayı 443, Yıl XXXVIII, Mart 2000, s. 129-141.“Hoca” (1998), Türkiye Diyanet Vakfı, Türkiye Diyanet Ansiklopedisi, C.18, s.186-187.İLGÜREL, Mücteba (1975), “Şer’iyye Sicillerinin Toplu Kataloğuna doğru”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 28-29, İstanbul.İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil, (2008), ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul: İSAM Yayınları.KİBAR, Osman (2017), “Ağaköy Lakapları”, Köy Lakapları Üzerine Bir Tasnif Denemesi, Biga: Yarım Elma Kültür Yayınları.KÜÇÜKAŞÇI, Murad S. (2009), “Tarihi Süreçte Seyyid ve Şerif Kavramlarının Kullanımı”, The Journal Of Ottoman.Studies, XXXIII, Prof. Dr. Muammer Kemal Özergin Hatıra Sayısı, İstanbul 2009, s. 87-129.ÖVER, Adem (2014), “Avanos Yöresinde Lakaplar ve Bir Soyağacı Örneği”, Avanos Sempozyumu, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Kapadokya Uygulama ve Araştırma Merkezi, 23-25 Ekim 2014, Avanos Kaymakamlığı, Ankara, s. 33-46.ÖZDEMİR, Seyhan, Ramazan ERDEM (2016), “Akademik Örgütlerde İdarî Personel İçin Kullanılan Lakaplar.Üzerine Bir Çalışma”, V. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı – I, 12-15 Mayıs 2016, Isparta, İstanbul 2016, s. 186, s. 185-196.ÖZKAN, Nevzat (2016), “Adlandırma Yöntemi Olarak Lakaplar Ve Büyükkışla’daki Örnekleri”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 05-07 Mayıs 2016 Bildiri Kitabı, Cilt: III, s.180-189.PAKALIN, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, İstanbul: MEB Yayınları.SÜSLÜ, Özden, Nur URFALIOĞLU (2012), “Bir Osmanlı El Yazmasına Göre XVI. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Meslekler”, 38. ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Bildiriler, Cilt: 6, Ankara, s. 2865-2878.TORUN, Yeter, “Türkçede Unvan Grupları ve Diziliş Özellikleri Üzerine”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.15, Sayı 1 2006, s.361-368.Türkçe Sözlük (2005), Ankara: TDK Yayınları.UĞUR, Yunus (2010), “Şer’iyye Sicilleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXIX, İstanbul.USER, Hatice Şirin (2006), “Eski Türkçede Bazı Unvanların Yapısı Üzerine”, Bilig, Güz/2006, Sayı 39.UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara TTK Yayınları.YAKUT, Yakup (2006), XIX. YY. Sonlarında İnegöl, C.233 Numaralı H.1313-M. 1892 Yılına Ait Şeriye Sicili Kayıtlarına Göre, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Isparta.YILMAZÇELİK, İbrahim (1999), “Şer’iyye Sicillerinin Bir Merkezde Toplanması Hakkında Mülahazalar”, I. Millî Arşiv Şûrası (Tebliğler Tartışmalar), haz. Rahim Erişti vd., Ankara.I. Millî Arşiv Şûrası (Tebliğler Tartışmalar) (1999), haz. Rahim Erişti vd., Ankara.
- Web AdresleriBüyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts (erişim: 10.12.2019)Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts (erişim: 10.12.2019)Tarih Terimleri Sözlüğü, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime &guid=TDK.GTS. 5c6c0755ba7bc2.21593082 (erişim: 10.12.2019)Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option =com_ttas &view=ttas (erişim: 10.12.2019)http://www.e-tarih.org/sozluk.php?sd=sozlukdetay&id=202 (erişim: 10.12.2019)
Abstract
The records that are kept in ecclesiastical courts and that have official status are called “Sharia Court Registers” (Şeriye Sicilleri). Since the sharia court registers contain rich and reliable information regarding the social, ethnographic, political, economic, legal, religious, language, place names and person names, etc, of the period, they are among the most important sources of cultural history.
The titles and pseudonyms are very important in Turkish culture. Even today, many people are known with pseudonyms. Pseudonym is an element that makes it easier to distinguish someone due to his physical, spiritual, sociological, lineage, occupational, and various other characteristics. The use of pseudonym had an important function for the recognition of individuals in the preceding periods of the official registration system. During analysis of the pseudonyms and titles, the century it belongs and the social context of that century should be taken into consideration. Covering the period between 1805 and 1815, the Sharia Register of İzmit was previously kept in the archives of Topkapı Palace. It is now kept in Ankara National Library with the number 1452. The aim of this study was to determine the titles and pseudonums in the Sharia Court Registery of İzmit, register no 1452 (1805-1815). The identified titles will be analysed. The pseudonyms, which are quite high in number, will be classified as general pseudonyms, religious pseudonyms, pseudonyms that refer to the places of residence, pseudonyms indicating physical characteristics, and occupational/vocational pseudonyms. This material obtained will be examined and evaluated using historical-linguistic methods.
Key Words: Pseudonym, Title, İzmit, Şeriye Registry
References
- KAYNAKÇAAÇIK, Turan (2016), “Beşe Unvanı Hakkında”, Tarih Dergisi, Sayı 62, (2015/2) İstanbul 2016, s. 38-39, s. 37-64. AKÇAM, Zeki (2015), “XIX. Yüzyıl Kıbrıs Şer'iye Sicillerinde Lâkap ve Unvanlar”, Türkbilig 2015/29, s.195, s. 191-208.AKGÜNDÜZ, Ahmed (2009), “İslam Hukukunun Osmanlı Devleti’nde Tatbiki: Şer‘iye Mahkemeleri ve "Şer‘iye Sicilleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 14.AKŞENER, Meral (1992), İzmit Şer’iyye Sicili (4 Nisan 1805- 30 Kasım 1814) (4 Muharrem 1920-25 Şevval 1230), Danışman: Prof. Dr. Mücteba İlgürel, İstanbul 1992, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Tarih Bölümü, Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.ALTUNSOY, Zeynep (2006), İlk Türk-İslâm Devletlerinde Kullanılan İdâri ve Askerî Terim ve Unvanlar, Gaziosman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tokat.ATLI, Sagıp (2017), “Manisa’nın Demirci İlçesindeki Lakaplar Üzerine Bir İnceleme”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.41, Haziran 2017, s.101-133. AVCI, Casim (2010), “Şeyh”, Türkiye Diyanet Ansiklopedisi Türkiye Diyanet Vakfı, C.39, s.49-49.AYDIN, Erhan (2011), “Yenisey Yazıtlarında Geçen Unvanlar Ve Unvan Niteleyicileri”, Belleten, 2011-2, s. 5-26.BOYRAZ, Şeref (1998), “Lakaplar Konusunda Bazı Dikkatler ve Bir Yöre Örneği”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı: VII, Sivas, s. 107-138.DELİCE, Ali (1999), “Asr-I Saadet Ve Emevîler Döneminde Lakap Takma ve Halifelerin Lakapları”, EKEV Akademi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, Kasım 1999, s. 165-183.DEVELLİOĞLU, Ferit (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.EKER, Süer (2007), Türk Dil Bilimi Bakımından Tarihî Askerî Terminoloji Modern Dönemde Rütbe ve Birlik Adları, Ankara: Grafiker Yayınları.ERCİLASUN, Ahmet Bican vd. (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ankara: KB Yayınları.ERSOY, Osman (1963), “Şer'iyye Sicillerinin Toplu Kataloğuna Doğru”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. 3-4, XXI, Ankara, s. 33-65.GEDİKLİ, Fethi (2007), “Şer‘iye Sicillerinin Hukuk Tarihi Açısından Önemi ve Sicillere Dayalı Araştırmalar”, Dünden Bugüne Osmanlı Araştırmaları - Tespitler - Problemler -Teklifler-, ed. Ali Akyıldız-Ş. Tufan Buzpınar-Mustafa Sinanoğlu, İstanbul: İSAM Yayınları.GÖMEÇ, Saadettin (2000), “Kök Türkçe yazılı belgelerde Yer Alan Unvanlar”, Türk Kültürü, Sayı 443, Yıl XXXVIII, Mart 2000, s. 129-141.“Hoca” (1998), Türkiye Diyanet Vakfı, Türkiye Diyanet Ansiklopedisi, C.18, s.186-187.İLGÜREL, Mücteba (1975), “Şer’iyye Sicillerinin Toplu Kataloğuna doğru”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 28-29, İstanbul.İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil, (2008), ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul: İSAM Yayınları.KİBAR, Osman (2017), “Ağaköy Lakapları”, Köy Lakapları Üzerine Bir Tasnif Denemesi, Biga: Yarım Elma Kültür Yayınları.KÜÇÜKAŞÇI, Murad S. (2009), “Tarihi Süreçte Seyyid ve Şerif Kavramlarının Kullanımı”, The Journal Of Ottoman.Studies, XXXIII, Prof. Dr. Muammer Kemal Özergin Hatıra Sayısı, İstanbul 2009, s. 87-129.ÖVER, Adem (2014), “Avanos Yöresinde Lakaplar ve Bir Soyağacı Örneği”, Avanos Sempozyumu, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Kapadokya Uygulama ve Araştırma Merkezi, 23-25 Ekim 2014, Avanos Kaymakamlığı, Ankara, s. 33-46.ÖZDEMİR, Seyhan, Ramazan ERDEM (2016), “Akademik Örgütlerde İdarî Personel İçin Kullanılan Lakaplar.Üzerine Bir Çalışma”, V. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı – I, 12-15 Mayıs 2016, Isparta, İstanbul 2016, s. 186, s. 185-196.ÖZKAN, Nevzat (2016), “Adlandırma Yöntemi Olarak Lakaplar Ve Büyükkışla’daki Örnekleri”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 05-07 Mayıs 2016 Bildiri Kitabı, Cilt: III, s.180-189.PAKALIN, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, İstanbul: MEB Yayınları.SÜSLÜ, Özden, Nur URFALIOĞLU (2012), “Bir Osmanlı El Yazmasına Göre XVI. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Meslekler”, 38. ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Bildiriler, Cilt: 6, Ankara, s. 2865-2878.TORUN, Yeter, “Türkçede Unvan Grupları ve Diziliş Özellikleri Üzerine”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.15, Sayı 1 2006, s.361-368.Türkçe Sözlük (2005), Ankara: TDK Yayınları.UĞUR, Yunus (2010), “Şer’iyye Sicilleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXIX, İstanbul.USER, Hatice Şirin (2006), “Eski Türkçede Bazı Unvanların Yapısı Üzerine”, Bilig, Güz/2006, Sayı 39.UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara TTK Yayınları.YAKUT, Yakup (2006), XIX. YY. Sonlarında İnegöl, C.233 Numaralı H.1313-M. 1892 Yılına Ait Şeriye Sicili Kayıtlarına Göre, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Isparta.YILMAZÇELİK, İbrahim (1999), “Şer’iyye Sicillerinin Bir Merkezde Toplanması Hakkında Mülahazalar”, I. Millî Arşiv Şûrası (Tebliğler Tartışmalar), haz. Rahim Erişti vd., Ankara.I. Millî Arşiv Şûrası (Tebliğler Tartışmalar) (1999), haz. Rahim Erişti vd., Ankara.
- Web AdresleriBüyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts (erişim: 10.12.2019)Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts (erişim: 10.12.2019)Tarih Terimleri Sözlüğü, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime &guid=TDK.GTS. 5c6c0755ba7bc2.21593082 (erişim: 10.12.2019)Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option =com_ttas &view=ttas (erişim: 10.12.2019)http://www.e-tarih.org/sozluk.php?sd=sozlukdetay&id=202 (erişim: 10.12.2019)
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Journal Section | MAKALELER |
| Authors | |
| Publication Date | February 28, 2019 |
| Published in Issue | Year 2019 Issue: 7 |
