Anadolu Sahasında Hâfız-i Şîrâzî’nin Dîvânı’na Yazılan En Uzun Farsça Tahmîs: Cezbe-i Aşk

Year 2025, Issue: 31, 25 - 54

Çetin Kaska

https://doi.org/10.33404/anasay.1520988

Abstract

Bir gazel, kaside veya mesnevi beyitlerinin önüne aynı vezin ve kafiyede üçer mısra eklenmesiyle oluşan beşer dizelik bendlere tahmis denilmektedir. Bir tahmisin muteber sayılabilmesi için eklenen mısraların vezin, anlam, biçim, mana ve kafiye bakımından eklendiği beyit ile birlik, bütünlük ve uygunluk göstermesi gerekmektedir. Şiir divanlarında diğer musammatlarla bir arada bulunan tahmislere divan şairleri çok rağbet göstermiştir. Bu yüzden neredeyse her şairin divanında tahmis yer almıştır. Türk edebiyatında Türkçe tahmislerin yanı sıra Farsça tahmisler de kaleme alınmıştır. Farsça tahmis yazan şairlerden biri de Mehmed Emîn Yümnî’dir. Yümnî, Ahmed Efendi adında birinin oğlu olup 1261 (1845)’de Süleymaniye’de doğmuştur. Medrese eğitiminden sonra 1282 (1865)’de Süleymaniye Tahrîrât Müdüriyeti Muavinliği’ne tayin olmuş, ancak daha sonra oradan istifa etmiş ve İstanbul’a gelmiştir. 1284 (1867)’te Bâbıalî tercüme odası ve 1291 (1874)’de Hoy Şehbenderliği’nde çalışmıştır. Arapça, Farsça, Kürtçe, Fransızca ve Türkçe dillerini bilen Yümnî, Van, Şehrizur, Cidde, Musul, Elâzığ ve Şebinkarahisar vilayetlerinde çeşitli görevlerde bulunmuştur. 1342 (1924)’de vefat etmiş ve Merkez Efendi Kabristanı’nda toprağa verilmiştir. Birçok eser yazmış olan Yümnî’nin en önemli eseri Hâfız-i Şîrâzî’nin Dîvânı’na yazdığı Farsça tahmistir. Bu eserde Hâfız’ın 602 gazeli ile 7 mesnevisine tahmis yazılmıştır. 1339 (1923)’da yazılan ve Cezbe-i Aşk adıyla anılan bu eserin sonunda Yümnî’nin bazı şiir seçkileri de bulunmaktadır. 1339 (1923)’da Kâdızâde tarafından İstanbul’da Kitâb-i Cezbe-i Aşk adıyla neşredilen söz konusu eser hakkında bu çalışmada detaylı bilgi verilecektir.

Keywords

Mehmed Emîn Yümnî, Farsça Tahmîs, Hâfız-i Şîrâzî, Anadolu Sahası

The Longest Persian Takhmis Written in the Divan of Hafez-e Shirazi in Anatolia: Cezbe-i Ask

Abstract

The five-line stanzas formed by adding three lines in the same meter and rhyme before the couplets of a ghazal, ode or mesnevi are called takhmis. In order for a takhmis to be considered valid, the added lines must show unity, integrity and compatibility with the couplet to which it is added in terms of meter, meaning, form, meaning and rhyme. Divan poets showed great demand for takhmis, which are found together with other musammats in poetry divans. That's why takhmis was included in almost every poet's divan. In Turkish literature, in addition to Turkish takhmis, Persian takhmis have also been written. One of the poets who wrote takhmis in Persian is Mehmed Emin Yumni. Yumni is the son of a man named Ahmed Efendi and was born in Suleymaniye in 1261 (1845). After his madrasa education, he was appointed as the Assistant of the Suleymaniye Correspondence Directorate in 1282 (1865), but later resigned from there and came to Istanbul. He worked in the translation room of the Babaali in 1284 (1867) and in the Hoy Consulate in 1291 (1874). Knowing Arabic, Persian, Kurdish, French and Turkish, Yumnî served in various positions in the provinces of Van, Sehirzur, Jeddah, Mosul, Elazıg and Sebinkarahisar. He died in 1342 (1924) and was buried in Merkez Efendi Cemetery. The most important work of Yumni, who wrote many works, is the Persian takhmis he wrote for the Divan of Hafez-e Shirazi. In this work, takhmis were written for 602 ghazals and 7 mathnawi of Hafez. At the end of this work, written in 1339 (1923) and called Cazba-i Ashk, there are also some poetry selections by Yumni. In this study, detailed information will be given about this work, which was published under the name Kitab-i Cazba-i Ashk in Istanbul by Kadızade in 1339 (1923).

Keywords

Mehmed Emin Yumni, Persian Takhmis, Hafez-e Shirazi, Anatolian Field

References

• Ali b. Muhammed, Tahmis-i Dîvân-i Hâfız, Kayseri Kütüphanesi Raşid Efendi koleksiyonu, nr. 1267.
• Birgören, H. (2006). Tahmis, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü. Ankara: AKDTYK Yayınları.
• Dilçin, C. (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Sevinç Basımevi.
• Genceli Nizamî, (2023). Heft Peyker/ Yedi Sûret. Çev. Mehmed Emîn Yümnî, Haz. Aytekin Yıldız. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Hâfız-ı Şirâzî (1944). Hafız Divanı, Çev. Abdülbaki Gölpınarlı, Ankara: Maarif Vekâleti.
• Hâfız-ı Şirâzî (2013). Hâfız Divânı, Çev. Hicabi Kırlangıç, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Hâfız-i Şîrâzî (1315). Dîvân-i Hâce Şemseddîn Muhammed Hâfız-i Şîrazî. Neşr. Hüseyin Pejmân. Tahran: İntişârât-i Kitâbhâne-i Berûhîm.
• Hâfız-i Şîrâzî (1362). Dîvân-i Hâfız. Neşr. Pervîz Nâtil Hânlerî. Tahran: Çâphâne-i Nîl.
• Hâfız-i Şîrâzî (1363). Dîvân-i Hâce Şemseddîn Muhammed Hâfız-i Şîrazî. Neşr. Kâsım Ganî ve Muhammed Kazvînî. Tahran: İntişârât-i İkbâl.
• Hâfız-i Şîrâzî, (1378), Hâfız Be Sa’y-i Sâye, Neşr. Emîr Hûşeng İbtihâc, Tahran: Neşr-i Kârnâme.
• İnal, İ. M. K. (2013). Son Asır Türk Şairleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İpekten, H. (1985). Eski Türk Edebiyatı Edebî Bilgiler (Nazım Şekilleri-Aruz Vezni): Nazım Şekilleri. Ankara: Birlik Yayın Kooperatifi.
• Karabulut, A. R. (1982). Kayseri Râşid Efendi Kütüphanesindeki Türkçe, Farsça, Arapça Yazmalar Kataloğu, Kayseri: Emet Matbaacılık.
• Kaska, Ç. (2023). Mehmed Emin Yümnî Efendi’nin Mevlânâ’nın Mesnevî’sine Yazdığı Farsça Tahmîs. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi. 12. s. 75-188.
• Kaska, Ç. (2023). Sultan II. Selim’e İthaf Edilen Farsça Bir Tahmîs: Tahmîs-İ Dîvân-i Hâfız. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 6/4. s. 830-901.
• Kumsuz, N. (2003). Edebî Terimler Sözlüğü. Kayseri: Laçin Yayınları.
• Mustafa Beyânî, Tahmis-i Dîvân-i Hâfız, Kayseri Kütüphanesi Raşid Efendi koleksiyonu, nr. 1278.
• Pala, İ. & Kılıç, F. (2020). Musammat. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Pala, İ. (2005). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Pârsâtaleb, A. (1399). Alî Muhammed Mu’ezzinî, Rûhullâh Hâdî, Mu’arrifî-i Nuseh-i Novyâfte-i Kahramân-nâme (Dâstân-i Kahramân Kâtil) ve Mu’arrifî-i Şahsîyet-i Kahramân, Dûmâh-nâme-i Ferheng ve Edebiyât-i Âmme, Tahran.
• Saraç, M. A. Y. (2007). Klasik Edebiyat Bilgisi -Biçim-Ölçü-Kafiye. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Tâhirü’l-Mevlevî (1973). Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tekin, A. (2012). Edebiyatımızda Terimler. Ankara: Boğaziçi Yayınları.
• Uslu, M. (2007). Ansiklopedik Türk Dili ve Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Yazıcı, T. (1997). Hâfız-i Şîrâzî. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Yümnî, M. E. (1339). Kitâb-ı Cezbe-i Aşk/ Tahmis-i Emîn Yümînî Ber Dîvân-i Hâce Hâfız-i Şîrâzî, Neşr. Kâdızâde, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Yümnî, M. E. (2014). Kahraman Katil/ Tercüme-i Kahraman Katil, Haz. İsmail Toprak İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Yümnî, M. E. Tahmis-i Mesnevî. Ankara Milli Kütüphane Yazmalar koleksiyonu, nr. 06 Mil Yz B 1047.