Erken Cumhuriyet Döneminde Hamza Rüstem Fotoğraflarına Yansıyan Giyim Şekillerinden Türk Toplumunun Modernleşme Çabalarının İfadesi (1920-1940)

Year 2025, Issue: 31, 118 - 133

Gülseren Haylamaz

https://doi.org/10.33404/anasay.1603849

Abstract

Moda kültürel ve bireysel kimliği sergileme aracıdır. Bu sergileme aracının en önemli belgelerinden biri de döneminin giyim kültürünü yansıtan fotoğraflardır. Fotoğraflarla belgelenen giyim kültürü, görsel kültürün bir parçası haline gelir. Bu çalışmada, 1920-1940 yılları arasında Türk toplumunda moda anlayışının gelişimine ve bu süreçte fotoğrafların kültürel bir belge olarak taşıdığı önem İzmir fotoğrafları örnek alınarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Türkiye'de moda 20. yüzyıl başlarında İstanbul, İzmir gibi büyük kentlerde kabul görmüş ve talep edilmiştir. 1920 ve 1940 yılları arasında Batı’nın moda anlayışı Türk toplumunun imajını etkilemiş, değişen görünümler dönemin stüdyo ve aile fotoğraflarında belgelenmiştir. Geçmiş dönem moda dergileri, moda illüstrasyonları, moda fotoğrafları dönemin idealize edilmiş moda tarzlarını sergilerken, stüdyo fotoğrafları izleyiciye gerçekte ne tür giysilerin tercih edilmiş olduğunu gösterebilmektedir. Araştırmada, dönemin giyim kültürünün incelenebilmesi amacı ile nitel analiz yöntemi olan göstergebilim analizi kullanılmıştır. Doküman analizinde ise dönemin giyim kültürünü yansıtan fotoğraf incelemesi gerçekleştirilmiştir. Araştırmada İzmir fotoğraflarının tercih edilmesinin nedeni; İzmir’in, Erken Cumhuriyet döneminde ekonomik ve kültürel olarak Batı modasına hızlı uyum sağlayan şehirlerden biri olması ve Türk modernleşme sürecinde önemli bir rol üstlenmesidir. Dönemin ünlü fotoğraf stüdyolarından biri olması nedeni ile İzmirli ailelerin tercih ettiği Hamza Rüstem Stüdyosu, bu süreci belgeleyen görselleri arşivlemesiyle önemli bir kaynak olarak öne çıkmaktadır. Bu nedenle araştırmada, İzmir ilinde yer alan, Karşıyaka Hamza Rüstem Fotoğraf Evi Özel Müzesi’nde bulunan yaklaşık yüz yıllık bir geçmişe sahip arşiv ve Hamza Rüstem’in en küçük torunu olan Mert Rüstem’in arşivinde bulunan fotoğraflar detaylı bir şekilde incelenmiştir. Aynı zamanda konuyla ilgili yazılı ve görsel kaynaklar taranmıştır. İncelenen fotoğraflar, dönemin giyim kuşam kültürünü ve toplumsal dönüşümün görsel yansımalarını sergilemesi açısından benzersiz birer belge niteliğindedir. Buradan yola çıkılarak, İzmir’in görsel tarihinde ve Türk fotoğraf tarihi içerisinde önemli bir yeri olan Hamza Rüstem Stüdyosu’nda 1920-1940 yıllları arasında çekilmiş, dönemin moda anlayışını, giyim detaylarını yansıtan fotoğraflardan dört tanesi seçilerek incelenmiştir. Görsel kültürün bir parçası olan bu fotoğraflarda yer alan kişilerin, duruşları, giyim şekilleri, giysi detayları, zaman ve mekan ile birlikte değerlendirilerek yorumlanmıştır. Göstergelerin anlamını inceleyen açıklamalar nitel araştırma yönteminin bir parçasıdır. Araştırma, fotoğraflara yansıyan kadın ve erkek giyim şekillerinden, toplumun modernleşme çabalarının nasıl ifade edildiğini göstermektedir

Keywords

Moda Tarihi, Görsel Kültür, Fotoğraf, Görsel Analiz, Cumhuriyet Dönemi Moda Anlayışı, Kültürel Kimlik

Thanks

Arşivinde bulunan fotoğrafları paylaşarak çalışmaya katkı sunan Sayın Mert Rüstem’e teşekkürlerimizi sunarız.

Expression of Turkish society's modernization efforts from clothing styles reflected in Hamza Rustem photographs in the early Republic (1920-1940)

Abstract

Fashion is a tool for displaying cultural and individual identity. One of the most important documents of this tool of display is photographs that reflect the clothing culture of their time. The clothing culture documented in photographs becomes part of visual culture. In this study, the development of fashion understanding in Turkish society between 1920 and 1940 and the importance of photographs as cultural documents in this process are explored through examples of photographs from Izmir. Fashion in Turkey was accepted and demanded in large cities such as Istanbul and Izmir in the early 20th century. Between 1920 and 1940, Western fashion influenced the image of Turkish society, and the changing appearances were documented in the period's studio and family photographs. While fashion magazines, fashion illustrations, and fashion photographs showcase the idealized fashion styles of the period, studio photographs provide insight into the actual clothing preferences of the time. In the research, a qualitative analysis method called semiotic analysis is used to examine the clothing culture of the period. Document analysis was also carried out by examining photographs reflecting the clothing culture of the time. The reason for selecting photographs from Izmir is that it was one of the cities that quickly adapted to Western fashion both economically and culturally during the Early Republican Period, playing a significant role in Turkey’s modernization process. Hamza Rüstem Studio, a renowned photography studio of the period, stands out as a major source due to its archival visuals documenting this process, which were preferred by Izmir families. Therefore, in this study, photographs from the Karşıyaka Hamza Rüstem Photography House Special Museum, which has nearly a century of history, and from the archive of Mert Rüstem, the youngest grandson of Hamza Rüstem, were examined in detail. Additionally, written and visual sources related to the topic were reviewed. The photographs analyzed are unique documents that showcase the clothing culture of the period and the visual reflections of social transformation. Based on this, four photographs taken between 1920 and 1940 at the Hamza Rüstem Studio, which holds an important place in Izmir’s visual history and Turkish photography history, were selected and analyzed. In these photographs, which are part of visual culture, the posture, clothing styles, garment details, time, and space were evaluated and interpreted. Explanations examining the meaning of the signs are part of the qualitative research method. The research demonstrates how the modernization efforts of society are expressed through the representation of women’s and men’s clothing styles in the photographs.

Keywords

Fashion history, Visual culture, Photography, Visual Analysis, Republican period, Fashion concept, Cultural identity

References

• Aktulum, K. (2020). Moda ve Metinlerarasılık, Çizgi Kitapevi, İstanbul
• Atay, H. (2020). Yabancı Ülkelerde Taranan Google Fotoğraflarının Göstergebilim Analizi: Kuşadası Örneği. Turist Rehberliği Nitel Araştırmalar Dergisi, 1(1): 20-30.
• Barthes, R. (2016). Camera Lucida, Çev. Reha Akçakaya, Altıkırkbeş Yayınları, İstanbul,. Baykan Calafato, Ö. (2024). Modern Türk Vatandaşının İnşası: Erken Cumhuriyet Döneminde Vernaküler Fotoğraf, İstanbul: Doğan Kitap.
• Baykan Calafato, Ö. (2021). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Aile Fotoğrafları, Toplumsal Tarih, Haziran, 2021, S. 46-52 https://www.academia.edu /84214956/Cumhuriyet_in_%C4% B0lk_Y%C4%B1llar%C4%B1nda_Aile_Foto%C4%9Fraflar%C4%B1
• Boucher, François ve Yvonne Deslanders, (1987). 20,000 Years of Fashion The History of Costume and Personel Adornment Expanded Edition, Harry N. Abrams, Inc., Publishers, New York
• Crane, D. (2018). Moda ve Gündemleri, (Giyimde, Sınıf, Cinsiyet, Kimlik), Çev: Özge Çelik, Ayrıntı Yayınları, 2. Basım, İstanbul.
• Danacıoğlu, E. (2001). Geçmişin İzleri: Yanıbaşımızdaki Tarih İçin Bir Kılavuz, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• DeNipoti, C. (1994). Fashionable Images; The World Of Fashion Through Photographic Images Of The Turn-Of-The Century-A Case Study. Iberoamericana-Nordic Journal Df Latin American Studies XXIV, 2, 2-18.
• Eberle, H., Hermeling, H., Hornberger, M., Menzer, D., Ring, W., (1998). Clothing Technology From Fiber To Fashion. Verlag Europa-Lehrmittel.
• Fischel A., vd. (2013). Moda: Geçmişten Günümüze Giyim Kuşam ve Stil Rehberi (Çev: D. Özen), Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• Flusser, A. (1987). Clothes and The Man The Principles of Fine Men’s Dress, Villard Books, ISBN: 0-394-54623-7, New York.
• Gezgin, S. (1994). Basında Fotoğrafçılık, Der Yayınları, İstanbul.
• Haylamaz, G., Boz, S., Kılıç,A., Öndoğan Z., (2023) Atatürk ve Balkanlar Cumhuriyetin 100. Yılı Anı Kitabı, Bölüm Adı:(Erken Cumhuriyet Döneminde Modernleşmenin Temsili Olarak Takim Elbise), Ege Üniversitesi Yayınevi, Editör:Prof. Dr. Nadim Macit, Dr. M. Fatih Sansar, Basım Sayısı:1, S: 354, ISBN:978-605-338-438-0, Türkçe(Bilimsel Kitap) (Yayın No: 8823322)
• Heimann, J. Nieder, A. A. (2009). 100 Years of Apparel Ads, Taschen America Llc, 2009. ISBN 10: 3836514613 / ISBN 13: 9783836514613.
• Himam, F. D. ve Tekcan, E. (2014) Erken Cumhuriyet Dönemi Terzilik Kültürü ve Ulusal Maddi Kültürün İnşası, CTAD, Yıl 10, Sayı 20, s. 221-254.
• Himam, D. ve Pasin, B. (2011). Designing a National Uniform(ity): The Culture of Sümerbank within the Context of the Turkish Nation-State Project. Journal of Design History, 24(2): 157-170.
• Hodgkins, Lisa, (2022). Evertday Fashion In Found Photographs, ISBN: 978-1-35024985-1, Bloomsbury. Kesemen, Ö. (2020). Girit'ten İzmir'e Hamza Rüstem Fotoğrafhanesi, Kısa Belgesel Film, https://www.youtube.com/watch?v=OS1W2nqGukY Erişim tarihi: 12.12. 2024
• Olin, M. (2002). Touching Photographs: Roland Barthes's ''Mistaken'' Identification. Representations 1 November 2002; 80 (1): 99–118. doi: https://doi.org/10.1525/rep.2002.80.1.99
• Öndoğan, Z. ve Öndoğan, E.N. (2021). Moda ve Marka. Ö. Kurtoğlu Necef ve A. Şen Kılıç (Ed.). Ankara: İksad Yayınevi. ISBN: 978-625-8061-93-2.
• Öngen, A. G. (2015). Cumhuriyet Dönemi Modernleşme Politikasının Erkek Giyim Tarzına Etkisi. Akdeniz Sanat, 8(15). 1-11
• Özel Sağlamtimur, Z. Cabadak, İ. (2016). “İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e İzmir’de İlk Türk Fotoğrafçı: Hamza Rüstem”, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 43, s. 2592- 2604.
• Özer, İ. (2024). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yaşam ve Moda. Truva Yayınları, İstanbul.
• Slater, A., Atkin, S., & Kealy-Morris, E. (Eds.). (2023). Memories of Dress. Bloomsbury.UK.
• Seeling, C. (2000), Fashion The Century Of Designer 1900–1999, Köneman Press, Germany.
• Şahin, Y. (2006). 1920–1930 Yılları Arasında Türkiye’de Kadın Slüetinde Moda Anlayışı ve Değişimler, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, GSF Yayınları.İzmir.
• Toprak, Z. (2017). Türkiye’de Yeni Hayat. Doğan Kitap, İstanbul.
• Muhit, Temmuz, 1930, s.230. https://filedn.eu/lpwTKmJuSKCLNjzDCWvh2dm/muhit/muhit-21-Temmuz-1930.pdf