Öz
21. yüzyılda demokrasiler demokrasi düşmanı olarak etiketlenen siyasi partilerden çok parti içi demokrasinin bulunmadığı veya asgari koşulları itibarıyla yetersiz şekilde işletilen merkez kitle partilerinden zarar görmektedir. Bu siyasi partiler şeklen demokrattır, toplumun geneline hitap eder, marjinal veya radikal sayılabilecek bir programları yahut demokrasiyle bağdaşmayan bir siyasal amaçları yoktur. Bu partiler iktidara gelebilmekte veya iktidarın gerçekçi alternatifi olabilmektedir. Bu nitelikleriyle de seçmen davranışları bakımından rasyonel tercihler olarak görülmektedir. Parti içi demokrasi yokluğu veya asgari koşulları itibarıyla yetersizliği muhalefette iken anayasal düzeni ve demokrasiyi koruma mekanizmalarının veya kamuoyunun radarına girmemekte, iktidara geldiklerinde ise devletin meşru şiddet kullanma tekeline sahip olabilmektedir. Parti içi demokrasi yokluğu, parti içinde demokratik bir iradenin oluşmasını imkânsızlaştırdığı için parti içinde egemen kişi veya grup sultasının devlet gücüyle donatılmasını mümkün kılmaktadır. Bu aşamada sadece demokrasi ilkesi değil hukuk devleti ilkesi de temel esaslarıyla sarsılmaya ve insan haklarına saygı kaybolmaya başlar.
Popülizmin yükselişi olarak gözlemlenen bu yeni fenomen, mücadeleci demokrasi ile parti içi demokrasi arasında ilişki kurulmadığı için yaptırımsız kalmakta; daha doğrusu olası yaptırımlara ilişkin hukuki farkındalık üretilmemektedir.
Bu çalışmanın temel amacı, parti içi demokrasi ilkesinin yaptırımsız bırakılamayacağını, aksine demokrasi ilkesinin ön koşulu olması nedeniyle demokrasiye aykırılık için öngörülen yaptırım sistemi içinde düşünülmesi gerektiğini, eksik olanın hukuki farkındalık ile doğru metodolojik ve dogmatik yaklaşım olduğunu göstermektir. Çalışmada öncelikle parti içi demokrasi kavramının çerçevesi çizilecek ardından parti içi demokrasiye ilişkin genel manzara ele alınacaktır. Bu başlıklarda demokrasi ilkesinin uygulanabilirliği için devlet teşkilatının demokratik bir şekilde ve siyasi partilerin de demokrasi ilkesine göre örgütlenmesi gerektiği vurgulanacaktır. Daha sonra mücadeleci demokrasi ve parti içi demokrasi arasındaki ilişki ele alınacak ardından mücadeleci demokrasiye ilişkin geleneksel yaklaşımın işlevselliği üzerinde durulacaktır. Kurumlar ve usuller kapsamında demokratik yaşam için zorunlu olan bireysel ve kolektif özgürlükler, siyasi partiler ve devletin yapılanması alanına ilişkin kurumsal tercihler demokrasinin kaderini belirler. Bu doğrultuda bir sonraki bölümde parti içi demokrasinin negatif özgürlük alanı olup olmadığı tartışılacaktır, zira ilkenin partilerin iç özgürlükleri kapsamında görülmesi, ilkenin bağlayıcılığını ve anayasa koyucunun iradesini ortadan kaldırmaktadır. Daha sonra parti içi demokrasinin tesisi için yasa koyucunun, Anayasa Mahkemesinin ve siyasi partilerin yükümlülükleri ele alınacaktır.
Bir sonraki bölümde bir anayasal direktif olarak parti içi demokrasi takdire bırakılmadığı ve bir temel hak sınırlaması olmadığı ele alınacak ve parti içi demokrasi ilkesinin asgari koşulları belirlenecektir. Son bölümde parti içi demokrasinin yaptırımı konusu ilgili Anayasa ve yasa hükümleri bağlamında ve içtihadi yaklaşımlar boyutuyla tartışılacaktır. Bu başlık altında parti içi demokrasi ilkesinin demokrasi ilkesinin temel bileşeni olduğu ve parti içi demokrasi ilkesine aykırılığın Anayasa’nın 68. maddesinin dördüncü fıkrasında belirtilen demokrasi ilkesine de aykırılık teşkil edeceği ve bu maddeye bağlanan yaptırıma tabi olduğu ileri sürülecektir. Aynı zamanda parti içi demokrasi ilkesine aykırılık Anayasanın 68. maddesinin dördüncü fıkrasında yer alan tüm değerlere zarar verebildiği için bir bütün olarak Anayasa’ya aykırılık nedeniyle kapatma yaptırımını meşrulaştırabileceği veya Anayasa Mahkemesi tarafından tüzel kişiliğinin sona erdiğinin tespitinde gerekçe olarak ele alınabileceği savunulacaktır.
Anahtar Kelimeler
Parti içi demokrasi mücadeleci demokrasi parti kapatma Anayasa Mahkemesi pozitif yükümlülükler
Kaynakça
- AKYOL, Taha (2012). Atatürk’ün İhtilal Hukuku, İstanbul: Doğan Kitap.
- BECKER, Jürgen (1992). Die Wehrhafte Demokratie des Grundgesetzes, içinde ISENSEE, Josef ve KIRCHHOF, Paul (Hrsg.), Handbuch des Staatsrechts,Bd. VII, Heidelberg: C. F. Müller.
- BEŞİKÇİ, İsmail (1978). Cumhuriyet Halk Fırkası Tüzüğü (1927) ve Kürt Sorunu, İstanbul: Komal Yayınları.
- BOSUTER, Kudret (1969). Türk Siyasi Partiler Sisteminde Parti İçi Demokrasi, Ankara: Ulusal Basımevi.
- BÖHMELT, Thomas, EZROW, Lawrence ve LEHRER, Roni (2022). “Populism and Intra-party Democracy”, European Journal of Political Research, C. 61, S. 4, ss. 1143-1154. https://doi.org/10.1111/1475-6765.12509 (Erişim Tarihi: 17/4/23).
- CAN, Osman (2012). The Constitutional Court as Defender of the Raison d’Etat?, içinde GROTE, Rainer ve RÖDER, Tilman J. (Eds.), Constitutionalism in Islamic Countries: Between Upheaval and Continuity (ss. 259-278), London New York: Oxford University Press.
- CAN, Osman (2022). “İki Meclis, İki Kuruculuk, İki Gelenek”, içinde TBMM Yüzüncü Yıl Armağanı, İstanbul: Tekin Yayınevi.
- CAN, Osman (2021). Siyasi Parti Kapatma Davaları, İstanbul: Legal Yayınevi.
- DAHL, Robert (2020). On Democracy, New Haven: Yale University Press.
- DEMİREL, Ahmet (2013). Tek Parti’nin İktidarı, İstanbul: İletişim Yayınevi.
- EROĞUL, Cem (1970). Demokrat Parti, Tarihi ve İdeolojisi, Ankara: Sevinç Matbaası
- ERSSON, Svante ve LANE, Jan-Eric (2003). Democracy: A Comparative Approach, London: Routledge.
- FUKUYAMA, Francis (1992). End of History and the Last Man, New York: Free Press.
- GRIMM, Dieter (1995). Politische Parteien, içinde BENDA, Ernst, MAIHOFER,
- Werner ve VOGEL, Hans-Jochen (Hrsg.), Handbuch des Verfassungsrechts I(ss. 599-657), Berlin: De Gruyter Verlag.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Hukuk Eğitimi |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 13 Temmuz 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 |