BİREYSEL BAŞVURU KARARLARININ İCRASI: ANAYASA MAHKEMESİ’NİN DOĞRUDAN VE DOLAYLI “ÇAĞRI KARARLARI” ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 38 Sayı: 1, 43 - 83, 30.06.2021

Ece Göztepe Çelebi

Öz

Merkezîleşmiş anayasa yargısında anayasa mahkemelerinin işlevi
ister norm denetimi ister bireysel başvuru hakkı söz konusu olsun sadece
düzeltici adalet anlayışıyla sınırlı şekilde düşünülemez. Özellikle bireysel
başvuru hakkı gibi hem subjektif hem de objektif etkiye sahip olan bir
yetki türünde Anayasa Mahkemesi öncelikle hak ihlalini tespit etmekle
yükümlüdür. Ama bunun da ötesinde benzer türdeki hak ihlallerinin önüne
geçmek için ihlalin nedenleri doğrultusunda Mahkeme’nin “doğrudan”
ya da “dolaylı çağrı” kararları vermesi ve ihlalin tekrar gerçekleşmemesi
için ilgili kurumları göreve çağırması söz konusu olabilir. İlk kez Federal
Alman Anayasa Mahkemesi tarafından uygulanmaya başlanan bu
yöntem, bireysel başvuru kararları kapsamında Türk Anayasa Mahkemesi
tarafından da dogmatik olarak konumlandırılmamış olsa da kullanılmaya
başlanmıştır. Bu çalışmada önce kavramsal çerçeve çizilmiş, sonrasında
Anayasa Mahkemesi’nin kararları bu kavram çerçevesinde kategorize ve
analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bireysel başvuru kararlarının icrası, Anayasa Mahkemesi’nin “çağrı kararları”, anayasa yargısının işlevi, yasama organının icra yükümlülüğü, bireysel başvurunun objektif etkisi

Kaynakça

• BENDA, Ernst, KLEIN, Eckart, KLEIN, Oliver (2012). Verfassungsprozessrecht, 3. Auflage, Heidelberg: C.F. Müller.
• DREIER, Horst (Hrsg.) (2013). Grundgesetz Kommentar, 3. Auflage, Tübingen: Mohr Siebeck.
• ERGÜL, Ozan (2014). Usulüne Göre Yürürlüğe Girmiş Anlaşmalar Kanun Hükmündedir, içinde Erdal, Muhammed (Der.), Yıldırım Uler’e Armağan ss. (65-86), Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 2014.
• GÖZTEPE, Ece (1998). Anayasa Şikâyeti, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• GÖZTEPE, Ece (1999). “Anayasal Eşitlik İlkesi Açısından Evli Kadınların Soyadı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 54, S. 2, ss. 101-131.
• GÖZTEPE, Ece (2011). “Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkının (Anayasa Şikâyeti) 6216 Sayılı Kanun Kapsamında Değerlendirilmesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 95, 2011, ss. 13-40.
• GÖZTEPE, Ece (2016). “Bireysel Başvuru Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası Sorunu ile Kurumsallaşma İhtiyacı”, Anayasa Yargısı, C. 33, Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayınları, ss. 93-118.
• HILLGRUBER, Christian/Goos, Christoph (2015). Verfassungsprozessrecht, 4. Auflage, Heidelberg: C.F.Müller.
• KANADOĞLU, Korkut (2015). Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• KARAN, Ulaş (2018). Öğretide ve Uygulamada Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası. Norm Denetimi ile Bireysel Başvuru Usulünde Verilen Kararlar Özelinde Bir İnceleme, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• KLEIN, Eckart (1983). Verfassungsprozessrecht – Versuch einer Systematik an Hand der Rechtsprechung des Bundesverfassungsgerichts, Archiv des öffentlichen Rechts, ss. 412-444; 561-624.
• KREUTZBERGER, Sonja (2007). Die gesetzlich nicht geregelten Entscheidungsvarianten des Bundesverfassungsgerichts, Frankfurt a.M.: Peter Lang.
• MAUNZ, Theodor., SCHMIDT-BLEIBTREU, Bruno, KLEIN, Franz, BETHGE, Herbert u.a. (2020). Bundesverfassungsgerichtsgesetz, München: C.H.Beck, 60. Ergänzungslieferung.
• RUPP-VON BRÜNNECK, Wiltraut (1970). “Darf das Bundesverfassungsgericht an den Gesetzgeber appellieren?, içinde Ritterspach, Theodor, Geiger, Willi (Hrsg.), Festschrift für Gebhard Müller (355-378), Tübingen: Mohr Siebeck.
• SCHERZBERG, Arno (2009). Individualverfassungsbeschwerde (§ 13), içinde Ehlers, Dirk, Schoch, Friedrich (Hrsg.), Rechtsschutz im Öffentlichen Recht (ss. 273-342), München: C.H.Beck.
• SCHLAICH, Klaus, KORIOTH, Stefan (2018). Das Bundesverfassungsgericht. Stellung, Verfahren, Entscheidungen, 11. Auflage, München: C.H.Beck.
• SCHULTE, Marin (1988). Appellentscheidungen des Bundesverfassungsgerichts, Deutsches Verwaltungsblatt, ss. 1200-1206.
• SIMON, Sven (2016). Grenzen des Bundesverfassungsgerichts im europäischen Integrationsprozess, Tübingen: Mohr Siebeck.
• STARCK, Christian (2009). Auslegung und Fortbildung der Verfassung und des Verfassungsprozessgesetzes durch das Verfassungsgericht, içinde Starck, Christian, Verfassungen. Entstehung, Auslegung, Wirkungen und Sicherung (ss. 153-166), Tübingen: Mohr Siebeck.
• STARCK, Christian (2009). Das Bundesverfassungsgericht in der Verfassungsordnung und im politischen Prozeß, içinde Starck, Christian, Verfassungen. Entstehung, Auslegung, Wirkungen und Sicherung (ss. 107- 152), Tübingen: Mohr Siebeck.
• TEW, Yvonne (2020a), “Losing the Battle to Win the War: Judicial Self Empowerment Through Maxi-Minimalism”, Int’l J. Const. L. Blog, Oct. 7, 2020, http://www.iconnectblog.com/2020/10/losing-the-battle-to-win-thewar- judicial-self- empowerment-through-maxi-minimalism/ (Erişim Tarihi: 20/12/2020).
• TEW, Yvonne (2020b), “Dicey After Brexit: Mini-Maximalism at the United Kingdom Supreme Court”, Int’l J. Const. L. Blog, Dec. 9, 2020, http:// www.iconnectblog.com/2020/12/dicey-after-brexit-mini-maximalism-attheunited- kingdom-supreme-court/ (Erişim Tarihi: 20/12/2020).
• UMBACH, Dieter C., CLEMENS, Thomas, DOLLINGER, Franz-Wilhelm (Hrsg.) (2005). Bundesverfassungsgerichtsgesetz. Mitarbeiterkommentar und Handbuch, 2. Auflage, Heidelberg: C.F. Müller.
• VOLKMANN, Uwe (2013a). Bausteine zu einer demokratischen Theorie der Verfassungsgerichtsbarkeit, içinde Bäuerle, Michael, Dann, Philipp, Wallrabenstein, Astrid (Hrsg.), Demokratie-Perspektiven. Festschrift für Brun-Otto Bryde zum 70. Geburtstag (ss. 118-138), Tübingen: Mohr Siebeck.
• VOLKMANN, Uwe (2013b). Grundzüge einer Verfassungslehre der Bundesrepublik Deutschland, Tübingen: Mohr Siebeck.
• YANG, Tzu-hui (2002). Die Appellentscheidungen des Bundesverfassungsgerichts, Baden-Baden: Nomos.