HAKLARIN ÇATIŞMASI İLE HAKLARIN YATAY ETKİSİ ARASINDAKİ İLİŞKİ

Yıl 2024, Cilt: 41 Sayı: 1, 95 - 149, 27.06.2024

İsmail Köküsarı

Öz

Bu makalede, hakların çatışması ile hakların yatay etkisi arasındaki ilişki ele alınmıştır. Hakların yatay etkisine göre daha dar bir kavram olan hakların çatışması, belirli veya belirlenebilir sayıda kişinin haklarının uyumsuzluk içinde olması, birbirinin alanını daraltmasıdır. Hakların çatışmasının gerçek - görünüşte hak çatışması ve mutlak hak - nispi hak çatışması şeklinde türleri bulunmaktadır. Yatay etki ise hakların özel kişiler arasındaki uyuşmazlıklara doğrudan veya dolaylı bir şekilde uygulanmasıdır. Yatay etki ve hak çatışmalarının dengelenmesi, bu terimlerin ismen zikredilmediği önceki dönemlerde dahi “içeriksel olarak” uygulama alanı bulmaktaydı. Hakların yatay etkisi ve hakların çatışması sadece özel hukukta değil kamu hukukunda da ortaya çıkabilir. Hakların çatışmasının bulunduğu her durumda devletin bu çatışmaları dengeleme yükümlülüğü ve bu bağlamda yatay etki söz konusu olabilir. Fakat yatay etkinin bulunduğu her durumda hakların çatışması ortaya çıkmayabilir. Kısacası yatay etki, devlete birçok pozitif yükümlülük yüklemektedir, bunlardan birisi de çatışan hakların dengelenmesidir. Hakların dolaylı yatay etkisini, derece mahkemeleri ile AYM uygulayabilirken doğrudan yatay etki ancak AYM tarafından ve çok istisnai şartlarda uygulanabilir.

Anahtar Kelimeler

Hakların çatışması , hakların yatay etkisi , hakların dikey etkisi , Anayasa Mahkemesi , devletin pozitif yükümlülükleri.

Kaynakça

• ADDO, Michael K. ve GRIEF, Nicholas (1998). “Does Article 3 of the European Convention on Human Rights Enshrine Absolute Rights?”, European Journal of International Law, Vol. 9.
• AELBRECHT, Stefan (2016). Genuine Conflicts of Fundamental Rights: Deconstructing the European Court of Human Rights Approach to the Perceived Conflict between Freedom of Expression and Freedom of Religions (Supervisors: Stephanie Lagoutte/Eva Maria Lassen), University of Southern Denmark, Master Thesis.
• ALEXY, Robert (2010). A Theory of Constitutional Rights, Rivers, Julian (Trans.), Oxford: Oxford University Press.
• AROSEMENA, Gustavo (2013). “Conflicts of Rights in International Human Rights: A Meta-Rule Analysis”, Global Constitutionalism, Vol. 2., No. 1.
• BARAK, Aharon (1996). “Constitutional Human Rights and Private Law”, Review of Constitutional Studies, Vol. III., No. 2.